مـئـڊم ٽـساڊ وئـڪس مـيوزم
لندن ۾ مئڊم ٽوساڊ وئڪس ميوزم ڏسڻ وٽان آهي اگر اها ميوزم نه ڏٺي ته سفر اڌورو رهندو. ان کي ڏسڻ لاءِ ستاويھ لک سيلاني هر سال ايندا آهن. لنڊن ۾ گھمڻ گھتڻ ۾ وقت ائين گذري وڃي جو پتو ئي نه پوي. ڪيترين جڳھين کي ور ور ڪري ڏٺم ته به بوريت جو احساسُ بلڪل ئي نه پيو ٿئي پوءِ چاهي جيمس پارڪ، هائيڊ پارڪ، بڪنگم پئلس هجي يا ٽريئفلگر اسڪوئر، پڪڊلي سرڪس، آڪسفورڊ سرڪس، يا وري مئڊم ٽوساڊ جي وئڪس ميوزم.
ميوزم ۾ جيڪي ميڻ جا بُت آهن سي اهڙا ته ٺھيل آهن جو انهن کي ڏسندي اکيون دوکو کائي وڃن. پهريون ڀيرو جڏهن مئڊم ٽوساڊ ميوزم ڏسڻ ويس ته وڙ وڪڙ ڪنڊن پاسن تي ٻاهرين حصي ۾ مشهور معروف شخصيتن جا ميڻ جا بت رکيل هئا، رنگ برنگي ۽ ڪٿي ڊِم لائيٽ (هلڪي روشني) سيلانين جي ڀيڙ ڪئميرائن جي فلئش جي ڪلڪ ڪلڪ جنهن طرف وڃ هرڪو واه! واه! پيو ڪري. مان سي.اين.اين. جي مشهور معروف نيگرو ٽي.وي. ڪمپيئر لوسيءَ جي وئڪس واري پتلي کي ڏسڻ لاءِ اڳتي وڌيس، سوچيم پهرين پنهنجي برادريءَ واري ميڊيا شخصيت سان ئي مهورت ٿي ڪريان، ان دوران هڪ واقعو پيش آيو، مان جيئن ئي اُن طرف قدم وڌايو، اڳيان هڪ ٻي خوبصورت بت بڻيل ڇوڪري نظر آئي منهنجون نگهائون اُن تي وڃي مرڪز ٿيون، مان اهو ڄاڻڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳس ته اهو وئڪس جو پُتلو ڪنهن جو پتلو ٺھيل آهي. ٿورو اُن جي قريب ويس…… اوچتو جھٽڪو لڳو اُن حسين ڇوڪريءَ پلڪون ڇھمبيون مان ٻه قدم پٺتي هٽي پلـٽو کاڌو…… جا وئڪس جي ٺهيل نه بلڪ هـڏ ماس واري ڇوڪري هئي جيڪا اُتي جي اسٽاف جي هئي، خاموشيءَ سان نظر رکي رهئي هئي…… چڱو ٿيو جو پاڻ سنڀالي ورتم…… مونکي پڪ آهي منهنجي ان دوکي کائڻ وارين نظرن کي هن به سڃاڻي ورتو هوندو…… پنهنجي نادانيءَ تي اُنکانپوءِ کل به آئي ته شرمسار به ٿيس. وئڪس ميوزم ۾ دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ جي مشهور معروف شخصيتن کي شامل ڪيو ويو آهي. لنڊن جو شاهي خاندان ته هٽلر به روسي ڪامريڊ ته عرب به. پهرين ڀيري مهاتما گانڌي ۽ اندرا گانڌي اُنکانپوءِ راجيو گانڌي ۽ بينـظير جو اضافو ٿيو، مهاتما گانڌي ۽ اندرا گانڌيءَ جي وچ ۾ بينـظير جي پتلي کي ڏسي ڪنهن سڄڻ رمارڪ ڏنو آهي! ڪٿي اهنسا جو پوڄاري کاڌِي پهريل مهاتما گانڌي، ڪٿي هيءَ مائي……
لنڊن جي ان يگاني مئڊم ٽوساڊ ميوزم جا ڪي يادگار پل مون به پنهنجي ڪئميرا ۾ قيد ڪري ورتا خاص طور تي عظيم ليکڪن ليکڪائن اگستا ڪرستي، چارلس ڊڪن، والٽر اسڪاٽُ، وليم شيڪسپيئر وغيره وغيره جي ڇتر ڇايا ۾ بهي اهوئي وردان گھريم، ڌڻي انهن جي علم ‐ عقل جي ٿوري ٽاريءَ اسان جھڙن ڏئي به نواءِ ٻورَ جو ڪڻو ڪيراءِ…… آمين!
لنڊن ۾ بي.بي.سي. جي دفتر ۾ به وڃڻُ ٿيو دهليءَ جي هڪ ريڊيو جي ساٿي چيو اتي جي انچارج ڊيوڊ پيج سان منهنجو نالو وٺي مُلاقات ڪجانءِ، اسان جا ڪي ٻيا به ساٿي پرويز عالم، اچلا شرما، شڪنتلا چاند ۽ ڪن ٻين سان به مُلاقات ٿي ڊيوڊ پيج اسٽوڊيو ڏيکاريا، اُڙدو يونٽ جي اُن وقت موجود عُبيد صديقي وغيره سان به مُلاقات ڪرائي، چڱو وقت ڏنو.
پارليامينٽ هائوس، وزيري آعظم جي رهائش گاه ٽين ڊائونگ ‐ اسٽريٽ، بڪنگم پئلس يا چينج‐آف‐گارڊس، لنڊن ۾ وڏو گھڙيال آهي، بگ‐بين، جتي نئين سال جو جشن ڏسڻ لاءِ ايڪٽهين ڊسمبر جي پاري واري رات ۾ ملينيم جي جشن ۾ شامل ٿيڻ لاءِ هزارين شائق اچي اُتي گڏ ٿيا. لنڊن جي ٽوئرسٽ اسپاٽس کي ڏسڻ لاءِ روزانو هزارين سيلاني نظر ايندا، چينج‐آف‐گارڊس وقت مان گھوڙي جي واڳه سان ڪانه جھليم باقي ڪافي قريب وڃي بيٺس، ڪيترا اُن وقت حسرت ڀري نگاهه سان ڏسي رهيا هئا، لنڊن جي قلعي کي ڏسڻ جو اشتياق هو، جو اُتي ڪوهينور جو هيرو موجود آهي، قلعي جو پنڌ ڪافي ٿڪائيندڙ آهي، مان سڄي ڏسڻ جي همٿ ڪانه ڪئي، مون اُن ڏهاڙي ڪيونس ميوزم ڏسڻ جو پروگرام ٺاهيو جتي راڻيءَ ۽ شاهي خاندان جا زيورات ۽ ٻيو قيمتي سامان رکيل آهي، انهن خواهشن کي پورو ڪرڻ ڌن جي آهوتي ڏيڻي ٿي پوي، وڏن جو پهاڪو آهي ته هُجيئي ناڻو ته گُھم لاڙڪاڻو، اسان جو لاڙڪاڻو ائين خيسا ڪونه خالي ڪندو جھڙا يورپ جا شهر، ننڍي کنڊ جي سيلانين جي زر کي ڇيهو رسائين ٿا، يورپ ۽ اَمريڪا پنهنجي ناڻي جا مُلھ وڌائي اسان جي روپئي جو هيڻو حال ڪري ڇڏيو اٿن.
شاهي خاندان جي قيمتي زيورات کي نه ڏسڻ جو ارمان رهي ها، خير ونڊسر ڪئسل ۾ نُمائش لاءِ ڪي اهڙا ناياب زيور ۽ لائبريريءَ ۾ ڪي پندرهين صديءَ جا جھونا دستخط ناياب ڪتاب موجود آهن، جنهن جي قيمت نه ٿي لڳائي سگھجي. سورهين ۽ سترهين صديءَ جا زيورات، هيرن جواهرن سان جڙيل زيورات، تاريخي سِڪا، ميڊلس، يادگار گھڙيال، پئينٽنگس وغيره. راڻي وڪٽوريا کي شاديءَ جي سوغات طور وڃـڻو جيڪو شهزادي البرٽ کيس 1840ع ۾ ڏنو هو ۽ بادشاھ چارلس پهرين کي جنهن وقت ڦاسي ڏني وئي هئي، کيس جيڪا قميض پئي هئي، اُها رکيل آهي. دراصل ڪنهن به تاريخي ماڳـه يا ميوزم تي الڳ ڪتاب لکي سگھجي ٿو، جنهن لاءِ لاڳيتو ڪئي ڀيرا ان ميوزم کي ڏسڻ ۽ اجازت وٺي ڪن دستاويزن تي باريڪي سان نظر وجھي لکڻ وارو ڪمُ ڪن ادارن جي مدد سان وڏا تاريخدان ئي ڪري سگھن ٿا. چيو وڃي ٿو ته انگلينڊ جي شاهي خاندان وٽ روس جي زار جا ڪي زيورات آهن جن جي باري ۾ ڄاڻ پئي نه سگھي آهي ته زار جي شاهي خاندان جا زيور ۽ ٻيو وڏو خزانو لاپتا آهي. ڪن جو چوڻ آهي زار خاندان جا ڪي ڳـھـڻا پرنسيس ڊائنا کي پاتل ڏٺا ويا هئا. انگلينڊ جي شاهي خاندان جي باري ۾ چيو وڃي ٿو ته دنيا جي سڀني شاهي خاندان کان گھڻي جوئلري (زيورات) ان خاندان وٽ آهي. زار روس ۾ انقلاب اچڻ کان پهرين بئنڪ ‐ آف‐ انگلينڊ ۾ سون جون سرون جمع ڪرايون هيون. زار جي ڌن دولت جي باري ۾ چيو وڃي ٿو جيڪو هٿُ لڳو آهي، اُن کان تمام گھڻو حصو لاپته آهي. ڪئي سال ٿيا جو روس جي زار جا (300 ڪروڙ پائونڊ) ٽي سئو ڪروڙ پائونڊ بچيا هئا جيڪِي روس جي انقلاب دوران جن برطانوين جي مال ملڪيت جو نقصان ٿيو هو تن جو نقصان ڀرڻ لاءِ اُنهن ڪٽمبن ۾ وراهيو ويو.
ٽاور ‐ آف ‐ لنڊن جي باري ۾ جيترا مُنهن اوتريون ڳالهيون ٻُـڌڻ لاءِ مليون ته اتي روحن جو واسو آهي. ٽاور ‐ آف ‐ لنڊن ۾ تھخاني اندر پنهنجي شڪار ڪيل انسانن کي اذيتون ڏيئي ماريندا هئا، چيو وڃي ٿو ته ان قلعي اندر اڄُ به آتمائن جو واسو آهي. چوڏهين صديءَ ۾ ٻن راجڪمارن جو رھسميه موت ٿيو، جن جي باري ۾ ڪن جو چوڻ آهي ته قلعي جي ديوارن اندر انهن ننڍڙن راجڪمارن جو روحون ڏٺيون ويون آهن. انهن جي موت لاءِ سندن چاچي رچرڊ کي جوابدار ٺھرايو ويندو آهي. جو کيس گاديءَ تي وهڻ جي خواهش هئي اگر اهي راجڪمار زنده هجن ها ته کيس راج گدي نصيب نه ٿئي ها. ٽاور ‐ آف ‐ لنڊن اندر 1483ع ۾ اوچتو ٻئي راجڪمار غائب ٿي ويا، سندن لاش وڏي عرصي کان پوءِ مليا، سندن آتمائون ڀوت پريت بڻجي اڄُ به ان قلعي اندر موجود آهن ڪن جو وشواس آهي. اتي شاهي خاندان جي نو (9) سئو سالن کان به وڌيڪ اُنداهين دور ۽ ڪارن ڪرتوتن جا داستان بيان ڪيا وڃن ٿا. اسان اڳيان ٻلي لنگھي وڃي ته اسين اپسوُڻُ مڃون پر آفريڪا ۾ ڇپڪلي (ڪِرڙي) اڳيان لنگھڻ تي اُن کي اپ سوڻ مڃيندا آهن. سندن جو چوڻ آهي ته انهن ۾ وڏن جون آتمائون هونديون آهن. اسان سوچيندا آهيون ته اسان ئي وهم و غمان ڀوت پريت آتمائن جي ڳالھ ڪندا آهيون، پر گھوڙيءَ کي ئي گھمرو آهي، سڄي دنيا ۾ ان طرح جون ڳالھيون پيا ٻُـڌون. لنڊن ۾ آفريڪين جو علائقو آهي، ان طرح بنگلاديشين جو به علائقو آهي.
هڪ طرف وهمن جا قصا ته ٻئي طرف اتي ڪي اهڙا به انسان پيدا ٿي چڪا جن ڀلي ۽ بهبوديءَ وارا ڪم ڪيا. هر ديش ۾ سُٺا ڄاڻو ۽ خراب ماڻهو ملندا، ڪنهن خاص ملڪ يا قوم جي اها ميراث نه آهي. لنڊن جي سائنسدان ‐ مشينري ڊاڪٽر کوجنڪ فلورنس بيڪر پھريون يورپي هو جنهن آفريڪا جو سفر ڪري اُتي پنهنجي هـڙان تـڙان رقم ڏيئي ڪن غلامن کي آزاد ڪرايو، جتي آفريڪا ۾ ڪپڙي جي بدلي يا تلوارن ۽ ٻين هٿيارن جي بدلي غلام ڏنا ويندا هئا، انسانن جو سودو ڪيو ويندو هو. ڪابه خريدي ڪرڻي هوندي ته غلام جي عيوض اُها شئي خريد ڪندا هئا. بارٽر سسٽم غلامن جو واپار ڪيو ويندو هو، هڪ جاگيردار عورت ته آفريڪي غلام زالون انڪري خريد ڪيون ته اُنهن جا ٻار ٿيندا ۽ ڪم ڪار جي لاءِ اُنهن کان بيگار پورهيو ورتو ويندو، چين جي وڏي ڀت جي اَڏڻ ۽ مصر جي پيرامڊ ۾ به انهن غلامن جي پگھر جو پورهيو هو، هيءُ جيڪو پهريون يورپي سيلاني هو جنهن وڪٽوريا فالس (جھرنا) ڳولهي ڪڍيا اهي وڪٽوريا فالس ڏيـڍُ ‐ ڪلوميٽرن جا هئا. هن جو چوڻ هو :‐
سائنس ۽ مذهب ۾ ڪو تڪرار ڪونهي.