مـيـلو مـتو پـيو آ
منهنجو ٻيهر لنڊن جو دورو ورلڊ سنڌي ڪانفرنس جي نينڍ تي رهيو. ڊاڪٽر منور هاليپوٽي طرفان هر سال ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪرڻ جي نينڍ ملندي آهي. 1995ع ۾ مان اين.او.سي. وٺي شرڪت ڪئي. جتي سنڌ جا ڪافي اڳواڻ شرڪت ڪرڻ لاءِ آيا هئا. سائين جي. ايم. سيد جا فرزند جناب امداد محمد شاهه، جناب گل محمد جکراڻي، سيد غلام شاهه، جناب ڀرڳـڙي ۽ ٻيا ڪيترا موجود هئا. هڪُ ڏينهن اڳـ۾ سنڌ ‐ هائوس ۾ سڀني جي هن ماني به رکي هئي، جتي ڪجھ لنڊن جا سنڌي سڄڻ به شامل ٿيا. مان ته سچ پچ ڊاڪٽر منور هاليپوٽي جي غير سنڌي فارينر گرل فرينڊ کي شاباس ڏيندس جنهن ڏاڍي محنت ڪئي، کاڌي جو بندوبست ڪيو، خود پنهنجي هٿن سان ڪيترا طعام تيار ڪيائين. ٻئي ڏينهن ڪانفرنس دواران به ڪيترن سان مُلاقات ٿي جن ۾ مسٽر رائيسنگھاڻي، نظير قريشي، ڊاڪٽر ڀٽي، ۽ ٻيا ڪيترا سڄڻ موجود هئا. اسپيڪرس ۽ پيپر پڙهندڙن جا ويچار ٻُـڌڻ وٽان مليا. مونکي ته ثريا مخدوم جو پيپر پسند پيو. ليکڪا ۽ ميڊيا ۾ ڪم ڪندڙ طور انهن ڪانفرنسن ۾ مختلف طبقن جا ويچار، رايا ٻُـڌڻ وٽان ملن ٿا. مُشاعدو ڪرڻ سان ڪافي ڪجھ ڄاڻ پلئه پوي ٿي. اتي والاريل ڪشمير جا ڪجھ شخص موجود هئا، جن پڻ پاڪستان حڪومت طرفان حقن کان کين محروم ڪرڻ، ڏکن سورن ۽ اهجن جا پنهنجا روئـڻا رونا، دهليءَ مان نياز پنجابي هو، تنهن پڻ ويچار پيش ڪيا. اتي ئي گيتا راج سان مُلاقات ٿي حالانڪ دهليءَ ريڊيو تي اڳ ۾ مُلاقات ٿي چڪي هئي. مميءَ جي واتان هڪُ پهاڪو ٻُـڌو هيم، ٺٽئين واري صلاح ؛ يعني مٿڪي صلاح ڪرڻ، اهو تجربو هر ڀيري لنڊن ۾ ٿيندو آهي. گيتا راج طرفان ٺـٽئين واري نينڍ ملندي آهي. ظاهر آهي ته ٻاهر نڪرڻ سان وقت جي وڏي قيمت هوندي آهي، ميل ميلاپ، گھمڻ گھتڻ، ۽ ڄاڻ حاصل ڪرڻ انهن ئي ٻن چئن ڏينهن دوران جيترو به موقعو ملي ماڻهو اُن وقت جو استعمال ڪري وٺي. جيڪو پرديس ۾ وڃي ٿو ظاهر آهي ته ڪچهريءَ سان گڏ سيروسفر ۽ معلومات حاصل ڪرڻ لاءِ به ڪوشش ڪندو. جتي هڪُ هڪُ پائونڊ اسان جھڙن لاءِ هڪُ سئو کان مٿي رهي ٿو.
ان ڪانفرنس دوارن ئي نظير قريشيءَ پنهنجي گھر ڊنر لاءِ دعوت ڏني. هونسلو ايسٽ ۾ ڪزنس جي گھران نه صرف اچي وٺي ويو پر رات جو واپس پھچائي ويو. پنهنجي نوڪريءَ مان وقت ڪڍي نه صرف ڪانفرنس دوران پر لنڊن جي ڪن اهم جڳهين جي ڄاڻ ڏني. سندس گھرواريءَ تمام آدرڀاءُ ڪيو ڪافي طعام تيار ڪيا هئا. کيس تاج محل ڏسڻ جو شونق هو، مون کيس نينڍ به ڏني ته جڏهن به اچڻ چاهي مونکي ڪجھ ڏهاڙا اڳ اطلاع ڏئي ته کيس مان ڏيکاريندس. هن ڪٽمب سان جيڪا گڏجاڻي رهي سا يادگار رهي.
اُما جئٽلي ۽ وينا جئٽلي جي ناناڻن عزيزن جي ڪٽمب مان اجيت ۽ سندس گھرواري ڊنر لاءِ نينڍ ڏني، جنهن جي گھرواريءَ گجراتي آهي اُن گجراتي کاڌا تيار ڪيا هئا. قسمت سانگي دهليءَ جي ڳائيندڙ فنڪارا راڌڪا واڌواڻي اُتي هئي. سندس نياڻي جي اتي نوڪري هئي ايلاز منٿون توکي اچڻو ضرور آهي، مان ٿي توکي وٺڻ اچان مون کيس منع ڪئي مهرباني ڪر تون پنڌ نه ڪر مان ٿي اچان، تون مونکي صرف ڏَسُ پتو ڏئي اڌ ڪلاڪ اڳ ئي اچي پاڻ ۽ سندس گھوٽ بسنت واڌواڻي بس اسٽينڊ تي بيٺا. اصل خوشيءَ ۾ نه پئي ماپي.
لنڊن ۾ منهنجي شاپنگ جي پسند جي جڳھ آهي آڪسفورڊ‐اسٽريٽ ۽ مارڪس ۽ اسپينسر جا ڊپارٽمينٽل اسٽور، لئٽل ووڊ وغيره. هر ڀيري هڪُ ٻه چڪر لڳن ۽ خريداري به ضرور ڪرڻي آهي، لنڊن جا ڪارڊيگان (سوئـٽر) تمام سُٺا، اگھ به واجبي ۽ اُتي جيڪو سيل لڳندو آهي اُهو به (جينين) صحيح هوندو آهي. هتي وانگر نه ته ٻيڻو ليبل لڳائي اڌ ڪري رکن، گھر پھچڻ کانپوءِ محسوس ٿئي ٺڳجي وياسين. هڪ ڀيري زاهده ٿيٻو جو خاوند جناب نور محمد ٿيٻو لنڊن ۾ هئا، تن کي به شاپنگ ڪرڻي هئي، آڪسفورڊ اسٽريٽ تي ملياسين شالنيءَ جي ٻارن لاءِ تمام مهانگو ڪارڊيگان خريد ڪيم، چيائون هن جي ٻارن سان وڌيڪ پيار اٿيئي ڇا؟ حيدرآباد ۾ سندن گھر ممي ۽ مان رهياسين تمام تمام گھڻو خيال رکيائون. جناب نور محمد ٿيٻو ڀلو انسان آهي، ٻار به تمام سُٺا اٿن. سندن قرب وسرڻ جھڙا نه آهن. پرديس ۾ جڏهن وطن واسي ۽ هم‐زبان ملن ته عيد ٿيو وڃي.
آڪسفورڊ اسٽريٽ شاپنگ ايراضي تقريبا پنجن ڪلوميٽرن تي ڦھليل آهي. ويھ لکن کان به مٿي ٽوئرسٽ اچن ٿا. شاهي ڊپارٽمينٽل اسٽورس جي وڏي تعداد سان گڏوگڏ ننڍا دڪان پڻ آهن. انڊينس جا پڻ ڪي دڪان آهن. صبح جو يارهين ڌاري کائي نڪرندي هيس، آڪسفورڊ وٽ اتي کائڻ پيئڻ جون سُٺيون ريسٽورينٽس به آهن. ويجيٽيريئن لاءِ سولو، فنگر چپس، ڪولڊ ڊرنڪ وغيره ورتي، جان ڇُـٽي، کائڻ کان وڌيڪ گھمڻ جو شونق. لنڊن ۾ ٽرانسپورٽ تمام سولو ۽ سُٺي آهي. روزاني جي هڪ ٽڪيٽ وٺي ڇڏجي بس ۽ ٽيوب ۾ اُها هلندي آهي، هر اسٽيشن يا هر اسٽاپ کانپوءِ ٽڪيٽ وٺڻ وقت ۽ پئسي جو نقصان. لنڊن کان ٻاهر سبربس ڏانهن وڃڻ لاءِ برٽش ٽرينس آهن جن جو رنگ الڳ آهي. جھڙيءَ طرح ٽوئرسٽ جي لحاظ کان آڪسفورڊ اسٽريٽ مشهور آهي ان طرح ٽريئفلگر اسڪوائر، پڪڊلي سرڪل پڻ مقبول آهن. جيڪو لنڊن ايندو اتي ضرور ويندو ۽ اتي فوٽو به ضرور ڪڍائيندو. ڪبوترن کي داڻو کارائيندڙ سيلاني وڏا ۽ ٻار…… ايشيئن جي ڀيڙ…… ٽريئفلگر اسڪوائر ڀرسان نئشنل گئلري آهي.
سومر نائين آگسٽ 1999ع تي آرٽ گئلري ڏسڻ جو اردو ڪيو. اندر داخل ٿيڻ تي جيڪي سيلاني ان کي ڏسڻ اچن ٿا سي پنهنجو سامان ڪلاڪ روم ۾ جمع ڪرائي هٿين خالي آرام سان گھمي سگھن ٿا. انهن ڏينهن دوران ڏهين کان ڇهين تائين اها کليل هئي. ان نئشنل گئلريءَ ۾ يورپي پيئنٽنگ جو وڏي ۾ وڏو خزانو آهي. جنهن کي ڏسڻ لاءِ هزارين هزارين سيلاني روزانو پرٽجي پون ٿا. اها 1824ع ۾ وجود ۾ آئي. اُتر، ڏکـڻُ، اوُڀر ۽ وچ ۾ الڳ ونگ آهي جتي الڳ الڳ دورن جون پيئنٽنگس موجود آهن.
اُتي ٻين ٽوئرسٽ اسپاٽس جيان سوئوينرس وغيره جو دڪان آهي جتي پوسٽ ڪارڊ، ڪتاب ۽ ٻيومواد ملي سگھي ٿو، ساڳيءَ طرح آڊيو ذريعي مختلف زبانن ۾ انگريزي، اسپئنش، فرينچ، اتالوي، جرمن وغيره ٻولين ۾ ڄاڻ به حاصل ڪري سگھجي ٿي.
يورپ جي وڏي خاصيت ۽ ڏسڻ وٽان شاندار ڪاريگريءَ وارا گرجا گھر آهن. لنڊن جي مشهور چرچ آهي سينٽ پال، ان تاريخي ڪئٿوڊرل ۾ ماضي ۽ حال کي محفوظ رکيو ويو آهي، ماضيءَ جي يادگيرين کي سُھڻي نقاشي ۽ سجاوٽ ذريعي محفوظ ڪيو ويو آهي، ۽ موجوده دور کي فوٽو نمائش ذريعي پيش ڪيو ويو آهي. هينري موري طرفان ماءُ ۽ ٻار جي مورتي ڪشش جو باعث آهي. جديد دور جي شهيدن جا نالا ڪتاب ۾ درج ڪيا ويا آهن، ٻئين جنگي عظيم دوران آسٿان کي بم جي ڪرڻ ڪري نقصان رسيو هو، اهو اونچو آسٿان ٻئين جنگي عظيم جي دولته مشترڪه جي مرد ۽ عورتن جي شهادت جي ياد ۾ قائم آهي. اتي ٻئين جنگي عظيم دوران برطانيه ۾ جيڪي اٺاويھ هزار اَمريڪي هئا جن پنهنجون جانيون وڃايون، تن جي ياد به برقرار رکي وئي آهي. شهر کان ٻاهر هڪُ قبرستان آهي جتي مشهور شخصيتن ۽ ڪلاڪارن کي دفنايو ويو آهي. چيو وڃي ٿو، اڻويھ سئو جي وچ ڌاري شهر ۾ دفن ڪرڻ لاءِ قبرستانن ۾ جاءِ جي تنگي ٿي ته برطاني پارليامينٽ 20 مئي 1849ع تي هڪُ بِـلُ بحال ڪيو ۽ شهر کان ٻاهران قبرستان ۾ دفنائڻ جي اجازت ڏني، جتي وڏيون هستيون دفن ٿيل آهن.
اَسڪائٽ نالي هڪ ايراضيءَ ۾ وڏو ريس ڪورس آهي، جنهن جي مالڪياڻي مهاراڻي خود آهي، وڏا لارڊس ۽ ٻيا شاهوڪار ان ريس ڪورس ۾ ايندا آهن، وڏي تعداد ۾ جاڪي، ٽرينرس ۽ ٻيا اتي ويندا رهندا آهن. ڪئمڊئين هاءِ اسٽريٽ ۾ هڪُ لک ماڻهو شاپنگ لاءِ ايندا آهن. ان علائقي جي ڀرسان سئو پائونڊن ۾ هڪ رات لاءِ هوٽل جو سُٺو ڪمرو ملي سگھي ٿو.