امريڪا ۾ سنڌڙيءَ جو سيرُ
ڇنڇر ڏهاڙي مختلف سنڌي اڳواڻن سميلن کي خطاب ڪيو. پهرين سميلن جي چيئرمين شري پريم لالواڻيءَ سميلن جي باري ۾ ۽ اُن جي ڪمن تي روشني وڌي. انکانپوءِ مشهور قانوندان ۽ وزير شري رام ڄيٺملاڻي خطاب ڪيو، جنهن پنهنجي تهذيب تمندن ۽ ٻولي کي زنده رکڻ ، سنڌي جاتيءَ کي ايڪي قائم رکڻ جو سڏ ڏنو. ڪشمير ۾ شهيد ٿيل نوجوانن کي عقيدت پيش ڪندي، پاڙيسري مُلڪ کي پنهنجي ناپاڪ ارادن کان باز رهڻ لاءِ چيو. ميمبر پارليامينٽ شري سُريش ڪيسواڻي، دنيا جي مشهور معروف ڪُٽمب هندوجا ڀائرن مان شري پرڪاش هندوجا ۽ ڊاڪٽر ستيش روهڙا به خطاب ڪيو. ان موقعي تي ڊاڪٽر گُل آغا سنڌ جا تاريخي ۽ ٻيا مرڪز سُهڻي نموني پروجيڪٽر تي ڏيکاريا. يوٿ پروگرام الڳ رکيو ويو، دراصل اُن پُٺيان مقصد زندگيءَ جي همسفر جي چونڊ وارو رهيو، جو اتي مٽي مائٽيءَ لاءِ مائٽن کي بيحد پريشاني ٿئي ٿي، اُنهن لاءِ هيءُ سميلن سُنهرو موقعو آهي.
سميلن ۾ سنڌي ڪتابن ۽ ڪئسٽن جو نماءُ ۽ وڪرو به ڪيو ويو. اسٽال تي آدرش سنڌي عرف الطاف ميمڻ، منور لغاري، ڊاڪٽر ستيش روهڙا سنڌي سنگيت ۽ ساهتيه جي ڄاڻ ڏيئي رهيا هئا. شام جو سنڌي لباسن تي آڌارت فئشن شو رکيل هو، جنهن لاءِ سميلن طرفان مونکي خاص نينڍ مليل هئي. اهو پروجيڪٽ تمام ڏکيو ۽ للڪار ڀريو هو. ان ۾ وڏو پورهيومنهنجي مُربي ڀيڻ پروميلا شرما جو شامل هو. مون ريسرچ ڪئي، مٽيريل جي چونڊ، سنڌ مان ڪپڙو، ڀرت ڀريل گج، ٽوپي، گُل واري جُتي، اجرڪون کٿو، ڀرٿ ڀريل روا گھرائڻ ڪو سولو ڪمُ نه هو. ان فئشن شو لاءِ رنگن جي چونڊ، آج جون ٻاهيون، زيور، مئچنگ پوتيون (چڪني جو رئو) سنڌي ٽوپيون، ڀڳت ڪنوررام جو جامو ۽ پڳ، لباسن تي آڌارت (ڪمينٽري) نريشن لکڻُ، جنهن ۾ لباسن متعلق شاه جي شعرن جي چونڊ، ان پروجيڪٽ ۾ منهنجي سياڻي ڀيڻ شالني به ٻانھ ٻيلي ٿي بيٺي، چوڻي آهي همٿين مردان مددي خدا. گجرات مان روايتي شيون آڻڻ جي جوابداري شالنيءَ تي وڌي، جئپور، اجمير، بڙودي جو ذمو مون پاڻ تي وڌو. پروميلا تي هر روز درزيءَ وٽ ٽن مهينن تائين اچ وڃ ڪرڻ جو ڪمُ ۽ چاندني چوڪ مان ٽوپيون ٺهرائي اچڻ ۽ ٻيو ڪمُ وڌو. ڪئي مرحلا هئا. ڊاڪٽر دوداڻيءَ جو شونق هو ته مان اهو پروجيڪٽ ڪريان، اڳين سميلن ۾ به هڪ طرح جي پروجيڪٽ جي صلاح ڏني، پر ان وقت عمل ۾ اُهو پروجيڪٽ ڪونه آيو. وملا تواريءَ جو خط ۽ ٻه ٽي ڀيرا فون آيو. هڪُ ڀيرو رتنا گدواڻيءَ جو فون آيو ته ان طرح جو فئشن شو تون ڪندينءَ يا نه؟ ڊاڪٽر دوداڻيءَ فئبروريءَ ڌاري دهليءَ آيا مون سان ڪرزن روڊ تي روبرو گڏجاڻي به ٿي، اُنهن جو مون تي اعتماد، مون کين ٻُڌايو مميءَ جي طبعيت ٺيڪ به ڪانه آهي، توهان جو منهنجي ٽئلنٽ تي ڀروسو آهي، ان لاءِ توهان کي يقين ٿي ڏياريان ته اگر ڪمُ کڻندس ته نڀائيندس، مان وملا تواريءَ سان رابطو رکان ٿي. اها گڏجاڻي شايد ڪلاڪ کان به گھٽ رهي. ان وچـ۾ منهنجي امڙ مونکان وڇڙي پرماتما وٽ هلي وئي.
مان دهليءَ مان جون ۾ نڪتس، سميلن لاءِ تيار ڪيل ايڏو سامان ويھ ٻاويھ وڳا ۽ ٻيو سامانُ، سفر جا ڏک ڏولاوا، مٿان ٻيون فارميلٽيز، بيگون گھليندي گھليندي ٻانهون سُور ڪري رهيون هيون. مون پنهنجا ته صرف پنج ست ئي وڳا کنيا هئا، هڪ فلائيٽ مٽائي وري ٻي…… خير سان سميلن تي پهچي ويس. انکانپوءِ آيو مرحلو ماڊل چونڊڻ جو. مسز رتنا گدواڻيءَ کي ڳولهي لهڻ مُشڪل ائين ته ماشاالله! ڀاري ڀرڪم جسم ڪا لڪڻ جھڙي عورت ڪانه پر سميلن ۾ ايترو مصروف جو چوڻ کان ٻاهر. ڪمري جي انتظار ۾ ڪئي ڪلاڪ اُوسيئـڙو…… سامان وملا تواريءَ جي ڪار ۾…… منهنجي دل ڌڪ ڌڪ پئي ڪري، ڪٿي ڪا چيز نه گم ٿئي ته سڄو سلسلو ٽٽي ويندو. مس مس ڪمرو مليو…… فهرست تيار ڪيم، ماڊل ملڻ مُشڪل، آخر پاڻ سميلن ۾ آيل ڇوڪرن ڇوڪرين، مرد زالن کي چوڻ شروع ڪيم، ڪن قبوليو… ڪن مجبوري ظاهر ڪئي…، ڪن رتنا گدواڻيءَ طرفان (مڪاني) آرلئنڊو جي ڪيترين شخصيتن کي نظرانداز ڪرڻ تي، اُنهن طرفان سميلن کان پري رهڻ واري مجبوري بيان ڪئي……، ڪيترن کي مون عرض ڪيو توهين مون ڏئي ڏسو، منهنجي مدد ڪريو، پنهنجي ٻارن کي هن سُٺي ڪم لاءِ همٿايو. نيٺ ڪن کي رحم آيو، چيائون توهان سنڌيت جو ايڏو وڏو ڪاريه ڪري رهيا آهيو توهانجي مدد ڪنداسين، ٻارن کي توهانجي ڪري فئشن شو ۾ شامل ٿيڻ ڏينداسين. فئشن شو جو مون کين عنوان، 'اسان جو ورثو ‐ سنڌ جا لباس' لکي موڪليو هو، اُن جي جاءِ تي صرف فئشن‐شو لکيو ويو ‐ خير!
هواڏانهن وملا تواريءَ اندو ميرا پوريءَ سان مُلاقات ڪرائي، تنهن به ڪن نوجوان ڇوڪرن ڇوڪرين کي حصو وٺڻ لاءِ هِمٿايو، سچ پچ مان هن جي به ٿورائتي آهيان. ويھ ٻاويھ ماڊل چونڊڻ کانپوءِ کين لباس ۽ ان جي پسِمنظر جي باري ۾ سمجھائڻ شروع ڪيم، ڪن کي سمجھ ۾ آيو ته ڪن کي سنڌي ٻولي ئي سمجھ ۾ نه پئي اچي. وڏي مُصيبت اها جو ريهرسل ڪرائڻ لاءِ ڪا جاءِ ئي نه ملي ته ڪٿي ٻه منٽ ماڊلس کي هلڻ ۽ نماءُ وارو انداز چڱيءَ طرح سمجھائي سگھان، جي اسٽيج تي وڃن پيا ته انيلا سندر جو ڏنڊو کين لڳي پيو، ته هيڏانهن نه اچو منهنجو سامان ٿو چوري ٿئي، منهنجو شو ٿو خراب ٿئي. هڪ ڇوڪريءَ کي اهڙي دٻ ڪڍيائين جو اُها روئندي آئي، مون کيس چيو تون پنهنجو موُڊ آف نه ڪر تنهنجي پيشڪش تي اثر پوندو، نيٺ کين ٻاهر لابي ۾ گڏ ڪري، مومينٽ ۽ ائڪشن سمجھائڻ جي ڪوشش ڪئي. تيار ٿيڻ لاءِ مئڪپ روم ۽ چينج فئسلٽي کان محروم هر هڪُ ماڊل، ليڊيز ۽ جينٽس باٿروم ۾ وڃي تيار ٿي پئي آيو. انڊيا مان دريانومل جاني آيو هو، تنهن کي اُن وقت گھلي رول ڪرايم. مٿان مُصيبت اها ڪڙڪي جو آخري گھڙيءَ تي هڪ ٻن چيو، اسين نه ڪري سگھنداسين، ٺپ جواب ڏيئي بيٺا. نيٺ سميلن جي وائيس چيئرمين جي نوجوان پُٽ کي اُن وقت ئي تيار ڪيم، هڪ ڇوڪريءَ کي چيم ته هاڻي مان توکي اجازت بلڪل نه ڏيندس، توکي هر حال ۾ شو ۾ حصو وٺڻو آهي. جن مرحلن مان گذرڻو پيو اُن جو هتي بيان ڪرڻ مُشڪل آهي.
جڏهن پروگرام شروع ٿيو، ته امر شهيد ڀڳت ڪنوررام جي صدابهار آواز ۾ نالي الک جي ٻيڙو تار…… جي ڪلام جي ائفيڪٽس سان، ڪنور جي جامي ۽ ڳاڙهي پڳـڙيءَ وارو لباس پهريل…… اسان جو ورثو ‐ سنڌ جي لباسن تي آڌارت فئشن شو جو سلسلو شروع ٿيو…… سنڌ جي لباسن ۾ منچ تي ايندڙ ماڊل حاضرين جو منُ موهيندي ٿئي ويا. پيشگير ۽ جھٻلو، پڙو ڀرٿ ڀريل رئو…… سوڙهن پاچن واري سُٿڻ، ڇريل ڪُڙتو ڦنڊڻن وارو رئو، ڌوتي ٽوپي بوڇڻُ پهريل ڪاڪو… ٿري گھگھرو… ٻروچڪو گھگو… اجرڪ ٽوپي… ڀرٿ ڀريل گج… مارون سان نيـﮧ جو ناتو نڀائڻ واري مارئي… سُھڻي‐ميهار ۽ آزادي جي دور جي کاڌهي ته ٻئي طرف انگريزن جي دور جو لباس… سنڌ جو پورهيت… هاري ناري… سنڌ جا ڀرٿ… ورهاڱي کان اڳ فلمي دور جو سنڌ جي وڏ گھراڻين ڇوڪرين جي لباس تي پوندڙ اثر… پُٺيان الغوزي تي لوڪ سنگيت جي ڌن ۽ جيجل جي مٺڙي ٻوليءَ ۾ انهن لباسن جو احوال.
مون سوچيو هو ته مان پردي پٺيان رهي آواز سائونڊ ائفيڪٽس ۽ لائيٽنگ وغيره طرف به ڌيان ڏيندس، پر هتي ان طرح جي اسٽيج جي سهوليت نه ملي. آخر ۾ سڀني ماڊلن جي منچ تي موجودگي ۽ سدائين گڏ جي صدا، سنڌي تهذيب ۽ ڪلچر جي تاريخ ۾ هن انوکي يگاني ۽ پهرين طرح جي فئشن شو اَمريڪا جي ڇهين سنڌي سميلن ۾ سنڌيت پريمين جو من موهي ڇڏيو.
سڀني ماڊلس جا ٿورا…… لک احسان! جن منهنجي تخليقي سوچ ۽ فن کي نڀائڻ جي ٿوري وقت اندر محنت ڪري پورهيو برثواب ڪيو. من ۾ مهراڻ جي ڇولين جون اُڇلون… ان جو احساسُ اُن وقت ٿيو جڏهن امريڪا ۽ دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ مان آيلن ڪيترن مُبارڪباد ڏني، چيائون ڀيڻ توهان ته امريڪا جھڙي مُلڪ ۾ سنڌڙيءَ جو سيرُ ڪرايو. ڪي ڄاتل سُڃاتل ته ڪن جي نالن کان اڻ واقف، اُن وقت مونکي خوشي محسوس ٿي ته ڊاڪٽر دوداڻي جنهن اعتماد ظاهر ڪيو مان اۡن جي اُميدن تي کري ثابت ٿيس. سندس گھرواري تمام نيڪ عورت ٻنهي زال مڙسن کي سنڌي ٻولي ۽ ڪلچر سان پيار آهي، سنڌي هئڻ تي ناز آهي. دادا لڇمڻ چيلارام چيو مونکي خبر ئي ڪانه هئي ته توکي اهڙي ڏات ۽ ڏانو مليل آهي. ڪيترن بروقت لباس خريد ڪرڻ جي آڇ ڪئي. مون کين چيو اها پراپرٽي سميلن وارن جي آهي، توهين وملا تواريءَ کان خريد ڪيو. جنهن ڀڳت ڪنوررام جي پهراءُ جو شو ۾ نُماءُ ڪيو، تنهن چيو مان هيءُ لباس نه ڏيندس، هن سئو ڊالر وملا تواريءَ کي هٿ ۾ ڪري ڏنا. مون وملا تواريءَ کي چيو توهان مونکان پنهنجي امانت مهرباني ڪري سنڀالي وٺو. کيس سڄو سامان ڏيڻ کانپوءِ ائين لڳو ڄڻُ سنڌوءَ ۾ ٽُٻي لڳايم.
جن ماڊلس شرڪت ڪئي سي هئا : نانڪ لاهوري، ڪملا لالا، چندرا رام سنگھاڻي، نيتا کيملاڻي، دريانومل جاني، رنڪو منگناني، پنڪي نارواني، انيل درياني، پون خوبچنداني، بسنتي رچنداڻي، وشال ميرپوري، سنجيه گلاباني، پريتي کياڻي، ريما داسواڻي، نمرتا آڏواڻي، پرتاپ رام سنگھاني، ممتا آڏواڻي، لينا سوکواڻي، پوجا کياڻي، جيا چنديراماڻي، ديپا ڪرپلاني ،مومل پنجابي آشا چاند جي ڌيءَ سندري ۽ اۡتم جي ڏوهٽي وغيره.
ڊاڪٽر دوداڻي هندواسيءَ ۾ ڇپيل پنهنجي سميلن واري رپورٽ ۾ لکيو : وينا شرنگيءَ سنڌي وڳن ۽ پوشاڪن جو فئشن شو جي تحرير ۾ پيش ڪيو. ڏيڍ سئوُ سالن ۾ سنڌي لباس ڪيئن بدليو هو، وندرائيندڙ نموني سنگيت ۽ سمجھاڻي ڏيندي پيش ڪيائين. شاباس اها به ته اصلي ڪپڙا لٽا ڪٺا ڪري درزين کي هدايتون ڏيئي ويس، دهليءَ ۾ تيار ڪرايائين ۽ هتي ٻن ڏينهن ۾ 21 زالون مرد ڪٺا ڪري منچ تي آندائين.
اندو ميراپوري اُن بعد گڻيش وندنا جو پروگرام ڏنو. ڪاروائي آشا چاند سُهڻي نموني هلائي، سنگيت سمراٽ آچاريه ماسٽر چندر جي وڏي فرزند گوپ چندر، مهيش چندر، گوپ چندر جي ٻارن آرتي، هريش ۽ انيل سنگيت پريمين جي دل جيتي ڇڏي. سنگيت جي لئه ۽ تال هئي، پلئه پائي سڀني لاءِ پرارٿنا ڪئي.
ڊاڪٽر ستيش روهڙا جن چيو، تو جيڪو شو پيش ڪيو تنهن لاءِ توکي واڌايون. رات جو جڏهن مان هوٽل ۾ پنهنجي ڪمري ۾ ويس، مون بيحد رُنو، مونکي اُن ڪاميابيءَ تي پنهنجي امڙ جي ياد آئي، ته اگر هو حيات هجن ها ته ٻُڌي تمام خوش ٿين ها ۽ مان به فون ڪري اڌ رات جو حالُ اوريان ها.
ٻئي ڏينهن به آساودي ڪيرتن ڪيو ويو جنهن ۾ تمام سُٺي تعداد ۾ سنگت شرڌا سان شرڪت ڪئي. اُنکانپوءِ جڏهن ڊيليگيٽس نيرن لاءِ پهتا ته چيائون نيرن ڪونه آهي صرف منجھند جي لنچ ٿيندي، جنهن تي ڪن سڄڻن جو پارو چڙهيو. آرتوار تي ڊاڪٽر دودي مهيريءَ سنڌين سان ناانصافي ۽ ٻه اکيائي وارين حالتن کان دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ مان ايندڙ سنڌين کي واقف ڪرايو. ڊاڪٽر دودي مهيريءَ پنهنجي جيل جي ڊائري‐ پلصراط ۾ لکيو آهي ته سندس ڪنن تي سائين جي.ايم.سيد جي قومي حقن جو پراڏو پيو، جنهن کان متاثر ٿي هلچل ۾ گھريو. جيل ڊائريءَ ۾ لکي ٿو، ڪراچي جيل ۾ مونکي ٽي سال رهڻا پيا. ان دوران مون سان وڏو حادثو، منهنجي پيءُ جي حادثي موت جو الميو سامهون آيو. ٺوڙي ڦاٽڪ دوارن امڙ به مون لاءِ منهنجي راھ ۾ مون تان پنهنجو پاڻ واري ڇڏيو.
مون مسڪين ڪاڻ مارو رنا ڇون هوندا؟
روئي نيڻ تن جا ڀنا ڇون هوندا؟
سنگيت محفل کي ڳائيندڙ فنڪار مظهر رونڪ بخشي، اُتي جي ڪلاڪار هيمراجاڻيءَ به سنگيت جو پروگرام ڏنو. ڳائيندڙ فنڪارن ۽ شرڪت ڪندڙن جي لئه ۽ تال جي سنگم…… سنڌ جي جي شادآباد رهڻ! ۽ هو جمالو جي گونج سان ڇهين سميلن کي الوداع ڪيو.
سميلن ۾ شرڪت ڪندڙن… بانيڪار…… ۽ ڪن ڄاتل سُڃاتل… ته ڪن سان پهرين مُلاقات…… ۽ فئشن شو جي حوالي سان ڄاڻ سُڃاڻ ٿي. وڏي ڀاءُ اشوڪ جي همڪلاسيءَ مسٽر ٽيڪم مٽائيءَ کي جڏهن خبر پئي ته مان شهدادڪوٽ جي آهيان ته هڪدم اچي چيائين ته اشوڪ مون سان گڏ قمبر ۾ پڙهندو هو، ان منزل تائين پهچڻ تي مُبارڪباد! ڏيندي چيو، اڄُ مونکي اوهان سان ملي بيحد خوشي ٿي آهي. رات جو ڪمري ۾ وڃي مون پئڪنگ ڪئي جو صبح جو سوير شڪاگو لاءِ روانگي هئي.
پورهيو سندو پورهيتن جو والي ڪيم وڃاءِ