• جستجو جو روح ۽ روايتن کي فتح ڪندڙ رام بخشاڻي : ايلين جيڪوب
ليکڪ پنهنجي هن ڪٿا ۾ اهڙيون ئي ڳالهيون ڪيون آهن. جن مان ايئن محسوس نه ٿو ٿئي ته ڪو هن ڊاڙ وغيره هنئي آهي. البت اهي ڳالهيون اهڙيون ضرور آهن. جيڪي سندس دوست توڙي دشمن کي حسد جو شڪار بڻائي سگهن ٿيون. ان هوندي به، هن ۾ واپار واري زندگي جي اعتماد ۽ اخلاقي قدر گڏوچڙ ٿيو وڃن ۽ اُن سان سلهاڙيل اڪيچار ڳالهين کي ايترو ته سادگي سان بيان ڪيو آهي، جو پڙهندڙ ڪٿي ڪٿي بيزار به ٿي پيا هوندا.
رام بخشاڻي پنهنجي جاءِ تي هڪ قابل فخر ماڻهو آهي ۽ هجڻ به گهرجي، جو ڪاروبار ۽ جستجو جي بنجر ڌرتي هن ئي ماڻهو، پنهنجي اڻٿڪ انفرادي ڪوششن سان، سيراب ڪرڻ ۾ گهربل فتح ۽ ڪاميابي حاصل ڪري ورتي آهي. دبئي وارو سندس خواب هاڻ ساڀيان ٿي چڪو آهي. اها دراصل، هن جي جواني واري عمر ئي هئي. جنهن ۾ ڪا به ڳالهه، شيءَ يا معاملو ناممڪن نه هو. بخشاڻي پنهنجي زندگي جو ڊگهو سفر طئي ڪندي، پنهنجي لازوال محنت ۽ ڪردار سببان عرب امارات ۾ هڪ وڏي ڪمپني آءِ ٽي ايل ڪوسموس گروپ (I T L Cosmos Group) جي نالي سان قائم ڪري ورتي آهي. جڏهن هاڻي هو مڪمل طور ان جي بنيادن کي مضبوطيءَ سان اڏي به چڪو آهي ۽ ان جو گڏيل مالڪ بنجڻ ۾ گهربل ڪاميابي به حاصل ڪري ورتي آهي.
هڪ هندستان جي بڙودا شهر جو رهواسي نوجوان (Lad)پنهنجي محنت سببان اميرائپ کي پوئتي ڇڏي، تمام گهڻو اڳتي نڪري ويو آهي ۽ ايئن گهٽ ماڻهن ئي ڪيو آهي. هو اڪثر انهن ڏينهن جي باري ۾ اعتماد سان ئي ڳالهائي ٿو. جڏهن ڪاروبار ذاتي لاڳاپن جي ذريعي پروان چڙهي رهيو هو. جڏهن ماڻهن سنگت ۾ يقين رکيو ٿي. بلڪل ائين ئي، جيئن هن پنهنجي زندگي جي پنجاهه سالن ۾ سنگت تي يقين رکيو ٿي.
رام بخشاڻي جڏهن ارڙهين ورهين جي عمر ۾ پهريون ڀيرو دبئي، پنج ڏينهن سامونڊي سفر جا طئي ڪري پهتو هو ته هن کي ٿانيڪو ٿيڻ لاءِ سخت محنت، پورهيو ۽ صبر ڪرڻو پيو. دراصل هي ماڻهو ڄائو ئي ڪاروبار لاءِ هو. جيئن عام سنڌي چون ٿا، پنهنجي جاتي مان هي ماڻهو اڳتي آيو ۽ ڪاروباري موقعن مان فائدو حاصل ڪرڻ جي سمجهه اختيار ڪئي. اها هن جي روايتي تعريف ئي آهي. پر ان ڳالهه کي ان ڪري به نظرانداز ڪري سگهجي ٿو. ڇاڪاڻ ته سنڌي واپارين جي برادري سڄي دنيا ۾ پنهنجي اثر رسوخ سميت پکڙي پئي آهي.
بخشاڻي دبئي آيو، ڏٺائين ۽ ترت ڪيترائي ذاتي توڙي ڪاروباري دوست به ٺاهڻ وارو هنر حاصل ڪري ورتائين. خاص طور تي هن پنهنجي انهن واسطن ۽ تعلقاتن کي فروغ ڏنو. جيڪا ڳالهه ٻين ڪيترن ئي هندستانين لاءِ ڪارگر ثابت ٿي. سواءِ سڄي برادري جي. هي پنهنجي ادارن Jashanmals ۽ Honchos جي باري ۾ وڏي شوق سان ڳالهائي ٿو. جن هاڻي يو اي اِي کي پنهنجو مرڪز بنائي ورتو آهي. دبئي جو شهر هن جي يونيورسٽي آهي. اها ڳالهه هڪ اهڙو ماڻهو ڪري ٿو. جيڪو ڪڏهن به ڪاليج ناهي ويو. البت ان جي دبئي، هندستان جي هاءِ اسڪول توڙي هندستاني ڪلب وغيره سان ڊگهو واسطو ضرور رهيو آهي. بخشاڻي جو هي ڪتاب پنهنجي جاءِ تي تحقيق جي زمري ۾ پڻ اچي ٿو. جنهن ۾ دبئي جي ڪاروباري ڪهاڻيءَ کي پڙهندڙن لاءِ بنهه دلچسپ بڻائڻ جي هرممڪن ڪوشش ڪئي وئي آهي. بخشاڻي تڏهن پنهنجي جوهر ۾ اچي وڃي ٿو. جڏهن هو دبئي جي ڪهاڻي ٻڌائي ٿو ۽ اهو ته ڪيئن ان مان گهربل فائدو حاصل ڪجي. هي سڄو احوال دراصل هن جي جواني ۽ ڪاروبار جو احوال ئي آهي. زندگي خليج (Creek) سان گڏ سفر ڪري ٿي. جيڪو بعد ۾ گهرو ٿيندو، ان ڳالهه جي موڪل ڏيو ڇڏي ٿو ته زندگي جي سفر جو جهاز وڃي ڪناري سان ڳنڍجي. زندگي جي ان ئي سفر ۾ دبئي جو اڳوڻو حڪمران مرحوم شيخ راشد خليج جي اوڀر ۽ اولهه جي وچ ۾ پُل اڏڻ واسطي امارات ۾ وڏي سگهه ۽ قوت ڏسي ٿو. اهو ئي سبب آهي،جو ان جي مستقبل جي ترقي ۽ اُڀار واسطي سڄو فريم ورڪ به تيار ڪرائي وٺي ٿو.
دبئي جو پنجاهه واري ڏهاڪي ۾ وڏو اُڀار آيو ۽ اهو ساڳيو ئي دور هو. جڏهن بخشاڻي عرب امارات کي پنهنجي ٻيو گهر بڻايو. تن ڏينهن راس الخيمه هڪ واپاري مرڪز طور پوئتي وڃي رهيو هو. جڏهن ته دبئي هڪ وڏي واپاري قوت بنجڻ واري موقعي مان ڀرپور طور لاڀ حاصل پئي ڪيو. تيل جي پيداوار ۾ اُڀار آيو. جنهن ڳالهه بعد ۾ حڪومت توڙي ملڪ جي سماجي، معاشي ڍانچي کي وڏي سگهه بخشي. ائين دبئي تمام گهڻو اڳتي نڪري ويو ۽ پوئتي نهار به نه ڪيائين. ايستائين جو 1990ع ۽ 2008ع واري معاشي لاٿ به ان جو ڪجهه بگاڙي نه سگهي.
ليکڪ هن ڪتاب ۾ پنهنجي ملڪ جي طرفان 1991ع ڌاري ڪيل مارڪيٽ پاليسي جي سڌاري واري فيصلي تي به تنقيد جو حق پاڻ وٽ محفوظ رکي ٿو. جڏهن هن اها ڳالهه به واضع ڪئي آهي ته هو نهروءَ واري سوشلزم جي پاليسيءَ کي ڪنهن به طرح سان بهتر نه ٿو سمجهي. جنهن پاليسي کي آزادي کانپوءِ هن جي ملڪ ڪجهه وقت تائين هلايو. جنهن سان لکين ماڻهن کي نقصان ئي پهتو.
جڏهن ته معاشي سڌارن ۽ پنهنجي معيشت کي مارڪيٽ ۾ کولي ڇڏڻ واري ڳالهه وڏي حد تائين انڊيا کي ٻي سڄي دنيا سان ڳنڍڻ ۾ وڏو ڪردار ادا ڪيو. البت بخشاڻي اهو به واضع طرح سان ٻڌائي ٿو ته انڊيا جي تارڪ وطن ماڻهن جي هندستان جي سياست توڙي پاليسي معاملن ۾ نه هجڻ جي برابر ئي ڪردار آهي. ان حوالي سان هي صلاح ڏئي ٿو ته ملڪ کان ٻاهر رهندڙ ماڻهن جي موڪليل ناڻي واري لقاءُ کي هرطرح سان اهميت ڏيڻ گهرجي.
ان جي باوجود هي ڪتاب رڳو انڊيا جي اڻپوري ڪهاڻي ناهي. پر ڪتاب جي سڄي ڪهاڻي دبئي / عرب امارات جي جستجو جي باري ۾ ئي آهي. جيڪا هن ملڪ جي دور انديش حڪمرانن پنهنجي حڪومتي دور دوران ڪئي ٿي. ان ڪري، ائين چئي سگهجي ٿو ته زندگي جو ڊگهو رستو وٺڻ واري رام بخشاڻيءَ جي هيءَ ڪهاڻي جستجو جو روح ، روايتن جي فتح ۽ ڪاروبار جي قدرن جي ڪهاڻي آهي. جيڪي قدر اڄ به وڏي ساک رکن ٿا.
allan@khaleejtimes.com