ڍڳي جو سال
چينين جو نئون سال چنڊ مطابق جنوري ۽ فيبروري جي وچ ۾ شروع ٿئي ٿو ۽ هر سال ٻارهن مختلف جانورن مان هڪ جي نالي سان سڏجي ٿو. اهي جانور نمبر وار آهن: ڪوئو، ڍڳو، شينھن، سھو، ازدها (Dragon)، بلا، گهوڙو، گهيٽو، ڀولڙو، ڪڪڙ، ڪتو ۽ سوئر.
چينين جي حساب موجب اهو ٻارهن جانورن جو چڪرو وري سٺ سالن جي وڏي چڪر ۾ ڦري ٿو ۽ هر ‘سال’ جانور مطابق مختلف نوعيت جو سمجهيو وڃي ٿو. اسان جنھن سال (1983ع) ۾ هتي ملائيشيا آيا هئاسين اهو ’سوئر جو سال‘ هو. ان بعد ڪوئي جو سال ٿيو ۽ هينئر ڍڳي جو سال هلي رهيو آهي. ڪجهه مھينن بعد يعني 5 فيبروري 1986ع کان نئون سال _جيڪو شينھن جو سال آهي، شروع ٿيندو.
چيني پنھنجو نئون سال وڏي ڌام ڌوم سان ملهائين ٿا. ڪٿي ڪٿي ته ڪرسمس، عيد يا ڏياريءَ جي ڏينھن کان به گوءِ کڻيو وڃي. ڏکڻ ڪوريا ۾ حڪومت گهڻي ئي ڪوشش ڪئي ته چينين جي نئين سال جي اهميت گهٽائي رڳو ’ڪرسمس ڊي‘ جو شان رکيو وڃي. پر هو ان ۾ ذرو به ڪامياب نه ٿيا. نتيجي ۾ ڪرسمس سان گڏ چيني نئين سال جي به موڪل قائم رکيائون.
چيني نئون سال نه فقط چين ۾ ملهايو وڃي ٿو پر جتي به چيني رهن اتي اهو ڏينھن ملهائين، خاص ڪري تائيوان، سنگاپور، هانگ ڪانگ، ويٽنام، ڪوريا، ملائيشيا، ٿائلينڊ پاسي ته تمام گهڻا چيني رهن ٿا. انهن ملڪن ۾ سرڪاري طرح انهن ڏينھن تي موڪلون به ڪيون وڃن ٿيون. چينين جي نئين سال تي آمريڪا، يورپ، جپان جي شھرن جي چائنا ٽائونن ۾ پڻ رونق اچيو وڃي. ڪپڙا، گنديون، کاڌا پيتا، رنگ روپ، خوشبوئون ۽ دارونءَ جا ٺڪاءَ سڄي ماحول کي في الحال واسيو ڇڏين.
ملائيشيا جو جيتوڻيڪ سرڪاري طرح مذهب اسلام آهي پر سندس ذري گهٽ اڌ آدمشماري چيني ماڻهن جي آهي، جيڪي واپار وڙي ۾ هجڻ ڪري اسان جي بوهرين، کوجن، ميمڻن ۽ ٻين واپاري قومن وانگر امير آهن ۽ هو پنھنجو ڏينھن عيد کان به وڌيڪ ڌوم ڌام سان ملهائين ٿا. هي ڏينھن مذهبي گهٽ پر ڪلچرل يا Traditional وڌيڪ سمجهيو وڃي ٿو ۽ سندس پوک ۽ فصل لڻڻ جي خوشيءَ سان وڌيڪ واسطو آهي. ڪن جو چوڻ آهي ته هن ڏينھن جي ملهائڻ جي رسم حضرت عيسيٰ ۽ گوتم ٻڌ جي ڄمڻ کان به اڳ جي هلندي اچي. گهٽ ۾ گهٽ چار هزار سالن کان وٺي ملهايو پيو وڃي. روايت آهي ته چينين جي سال جو ڪئلينڊر زيا (XIA) گهراڻي کان شروع ٿئي ٿو. چين تي زيا گهراڻي جو راڄ ايڪيھين صدي قبل مسيح کان سورهين صدي ق. م تائين هليو. هن ڪئلينڊر کي اڄ به ائگريڪلچرل ڪئلينڊر يا پراڻو ڪئلينڊر يا زيا ڪئلينڊر سڏيو وڃي ٿو.
سن 704 ق . م يعني تائيچو دور جي پھرين سال ۾ جڏهن چين تي هئن (Han) گهراڻي جي حڪومت هئي، ان وقت جي شھنشاهه وو ڊيءَ مٿئين ڪئلينڊر ۾ ڦيرڦار آڻائي ان کي تائيچو (Taichu) ڪئلينڊر جي نالي سان عمل ۾ آندو. ان موجب نئون سال ان چنڊ جي پھرين ڏينھن کان شروع ٿئي ٿو. جڏهن سج يارهين نشانيءَ ۾ گهڙي ٿو _ جيڪا چين ۾ ڪتو آهي ۽ مغرب ۾ Aquarius (دلو) آهي. اهو ئي سبب آهي جو چينين جي نئين سال وارو ڏينھن 31 جنوري کان پوءِ ۽ 20 فيبروري کان اڳ اچي ٿو.
چينين جي نئين سال تي ٻه ڏينھن موڪلون ۽ جشن ٿيڻ کان علاوه ڪيترائي ملڪ ان ڏينھن جي ياد ۾ سڪا ۽ ٽڪليون پڻ ڪڍن ٿا. جيئن هن سال ڪوريا، سنگاپور، هانگ ڪانگ، ويندي جپان ڍڳي جون ٽڪليون ڪڍيون آهن. سنگاپور ۽ هانگ ڪانگ ته هر سال ان ڏينھن تي ان سال جي جانور جا سونا ۽ چانديءَ جا سِڪا پڻ ڪڍي ٿو. جيئن گذريل سال ’ڪوئي‘ جا ۽ هن سال ’ڍڳي‘ جا شايع ڪيا اٿس. انهن سِڪن جي وڪري جا اشتھار هتي ملائيشيا جي اخبار ۾ به اچن، جو ملائيشيا ۾ به ڪيترائي چيني رهن ٿا ۽ انهن سنگاپوري سڪن جي هتي ملائيشيا ۾ ڪافي کپت ٿئي ٿي.
جيئن اسان مسلمانن ۾ هفتي جا ڪي ڏينھن: سومر، جمعي جھڙا يا ڪي مھينا شعبان، رمضان، محرم، ذوالحج جھڙا وڌيڪ ڀلارا سمجهيا وڃن ٿا، تيئن هنن چينين وٽ ڪجهه جانورن جا سال وڌيڪ ڀاڳ وارا سمجهيا وڃن ٿا _ جيئن ’ڪوئي‘ جو سال نئين دڪان يا ڪمپني کولڻ ۽ واپار وڙي هلائڻ لاءِ سٺو سمجهيو وڃي ٿو. ڪيترائي چيني، سال اڌ اڳ دڪان کولڻ بدران ڪوئي جي سال (1984ع) جو انتظار ڪندا رهيا ۽ اخباري اطلاعن موجب ملائيشيا ۾ ان نئين سال 1984ع جي پھرين ئي هفتي ۾ ٻارهن سؤ کن ڪمپنيون کليون هيون. مھيني جي آخر تائين رجسٽرار وٽ هڪ لک تيرهن هزار کن ڪمپنيون رجسٽريشن لاءِ پھتيون، جيتوڻيڪ ان کان هڪ سال اڳ سڄي سال ۾ فقط ارڙهن هزار ڪمپنيون رجسٽرڊ ٿيون هيون. ان مان اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته چينين جو مختلف جانورن جي سال ۾ ڪيترو گهڻو اعتقاد آهي.
ڪيترا اهڙا ملئي مسلمان ملندا جن جي ويڳي ڀيڻ، ماسي يا پڦي چينياڻي هوندي. اسان جي نيول اڪيڊميءَ جي هڪ ملئي ليڪچرار جي پڻ هڪ ڀيڻ چينياڻي آهي، جيڪا نڪ نقشي ۽ رنگ ۾ کانئس بلڪل مختلف آهي. اسان جي تعجب تي هن ٻڌايو : ”چينين جو هڪ سال (شايد شينھن وارو سال) سٺ سالن ۾ هڪ دفعو ڇوڪرين لاءِ نڀاڳو سمجهيو ويندو آهي. ان سال ۾ ڄائيل ڌيئون ڪيترائي چيني پاڻ وٽ نه رکن ۽ بدبختيءَ کان بچڻ لاءِ پھرئين ئي هفتي کين گهر کان ٻاهر ڪڍيو ڇڏين. پوءِ اسان ملئي مسلمان کانئن اهي نياڻيون وٺي نپايون ۽ اهي قانوني طرح پڻ اسان جو اولاد سڏجن. سندن نالو، مذهب ۽ پيءُ جي ملڪيت ۾ اوترو ئي حصو رهي ٿو جيترو اسلامي طرح رکيو ويو آهي. سو اسان جي اها ڀيڻ پڻ اهڙيءَ طرح اسان جي ماءُ پيءُ نپائي آهي.“
هڪ ٻيو اسان جو واقفڪار انڊين مسلمان آهي، جنھن جي زال چينياڻي آهي. کانئس جڏهن پڇيم ته سندس زال شاديءَ کانپوءِ مسلمان ٿي يا اڳ ئي هئي، ته پاڻ ٻڌايائين: ”سندس اصلي ماءُ پيءُ مسلمان نه آهن، پر ڄمڻ سان کيس هڪ مسلمان ملئي فئمليءَ نپايو ۽ شادي به هنن ئي ڪرائي_ جيڪي منھنجا هاڻ سس ۽ سھرا ٿيا.“ سو هوءِ به هڪ اهڙي ئي سال ۾ ڄائي هئي.
بھرحال هي هلندڙ سال 1985ع ڍڳي جو سال آهي، جيڪو واپار کان ته کڻي اهڙو سٺو نه آهي ۽ نه وري خراب، پر هن سال لاءِ چيو وڃي ٿو ته هن سال ۾ ڄمڻ وارا چئيوان، محنتي ۽ صابرين ٿين ٿا. روايت آهي ته گوتم ٻڌ مرڻ وقت جڏهن سڀني جانورن کي گهرايو ته هن وٽ آيل جانورن مان ڍڳو ٻئي نمبر تي هو.
ڍڳي جي سال 1913ع، 1925ع، 1937ع، 1949ع، 1961ع وغيره ۾ ڄمندڙ ماڻهن ۾ مٿين خاصيتن کان علاوه ڪڏهن ڪڏهن ضد به ٿئي ٿو. قدرتي نظارا کين وڻن، پر ماڻهن جي ميڙ کان پاسو ڪن. هو ڪيترن ئي قسمن جي ڪمن ۾ دلچسپي وٺي پاڻ کي مشغول رکن _ ڊرائينگ، پينٽنگ، آرٽ کان وٺي ڊڪٽيٽرشپ تائين.
ڪيترائي دنيا جا آرٽسٽ ۽ ڊڪٽيٽر: رينائر (Renoir)، وان گو، روبينس (Rubens)، نئپولين بونا پارٽ، اڊولف هٽلر _ ڍڳي جي سال جي پئدائش آهن. انهن کان علاوه والٽ ڊزني، پنڊت جواهر لال نھرو. چارلي چپلن، مئڪياولي، رچرڊ نڪسن، رچرڊ برٽن پڻ ڍڳي جي سال ۾ ڄاوا.
ڍڳي جي سال لاءِ چيو وڃي ٿو ته دنيا جي حالتن لاءِ بھتر نه هوندو آهي. هن سال ۾ جهڳڙا، فساد، گوڙ گهمسان، حادثا ٿين ۽ ملڪن جون حالتون خراب رهن. انهن ڳالهين ۾ ڪيتري سچائي آهي، ڪجهه چئي نٿو سگهجي. هرهڪ جي پنھنجي سوچ ۽ پنھنجو عقيدو آهي.
هڪ سنگاپوري چينيءَ (جنھن جو لاڙو آمريڪا ڏي آهي ۽ نه ويٽنام ڏي) ٻڌايو: ”ڏس گذريل دفعي ڍڳي جي سال ۾ _ يعني 1973ع ۾ آمريڪا جي وائيس پريزيڊنٽ ائنگيو سپائرو استعيفيٰ ڏني هئي ۽ هن ئي نڀاڳي سال ۾ آمريڪن فوجي ويٽنام واري لڙائيءَ کان بان ڪري واپس ڀڳا.“
ان تي ٻئي رد ڪد ڏيندي چيو : ”ائنگينو لاءِ کڻي اهو نڀاڳو سال ٿيو پر ان جي جاءِ تي جيڪو نئون وائيس پريزيڊنٽ ٿيو ان کي ته ڍڳي واري سال لئه ڪرائي ڇڏي ۽ ساڳي وقت آمريڪن فوجين لاءِ کڻي ڍڳي جو سال ڀاڳ وارو نه ٿيو، جو هنن کي ويٽنام مان ڀڄڻو پيو، پر ساڳي وقت اهو سال ويٽنامين لاءِ ڪيئن رهيو _ جن جي آمريڪن مان هميشه لاءِ جان ڇٽي ويئي.“