اپوح جي پاڪيزه هوٽل ۽ عشقي ڪواب
ڏکڻ هندوستاني يا ’سائوٿ انڊين‘ هوٽل ڪيڏي به صاف هجي، ايئرڪنڊيشنڊ هجي پر منجهس اها سونھن ۽ خوبصورتي نه هوندي جيڪا ولايت جي ملڪن ۾ ’پاڪستاني‘ يا ’نارٿ انڊين‘ هوٽلن: شيراز، شيزان، علي بابا، فاروق، مغل، مھاراجا، تاج محل، شالامار يا ٽپسي ٽاپسي جھڙين ۾ آهي.
ڏکڻ هندوستاني هوٽلن ۾ گهڙڻ سان ديڳڙن جي قطار آڌرڀاءُ ڪندي جن جا ڍڪ کولي چمچي سان ڪڪڙ، ڳائي، ٻاڪري يا مڇيءَ جي ڦنگي ٻوڙ جو جائزو وٺي، پٺيان پٺيان ايندڙ بئري کي ٻڌائي سگهجي ٿو ته هي يا هو ٻوڙ کپي، پر پاڪستاني يا نارٿ انڊين هوٽلن ۾ ويھڻ بعد بئرو يا ڇوڪِري Set مينو پيش ڪندي ۽ آرڊر وٺڻ مھل نئپڪن ۾ ويڙهيل چمچو، ڪانٽو ۽ ڇري اچي رکندي. ڏکڻ هندستاني هوٽلن ۾ پاڻيءَ سان اڌ ڀريل اسٽيل جي ڪريءَ ۾ ڪٽ لڳل چمچن ۽ ڪانٽن جو ڍير اڳھين موجود هوندو. ان جي ڀرسان هڪ اونهي ٿالهيءَ ۾ ايڏو ئي ڪيلن جو ڍير رکيل هوندو. ڪن هوٽلن ۾ ته ڪيڪن جون ڦارون ۽ ڇليل ۽ اوٻاريل بيضا پڻ نظر ايندا.
هڪ ٻيو فرق: ڏکڻ هندستاني هوٽلن ۾ هر ٻوڙ ۾ گرم مسالا ايترا هوندا جو انگريز، عرب ۽ يورپي ته پري پر سريلنڪا جي ڪارين مرين ۽ لونگن جي باغ جو مالڪ به اهو ٻوڙ کائڻ بعد صبح تائين پڇتائيندو رهي.
اپوح ۾ ايڪسيلسر هوٽل جي ڀرسان ‘پاڪيزه’ نالي هڪ انڊين ريسٽورنٽ آهي، پر اها ڏکڻ هندوستاني ٽائيپ هوٽل ناهي. صاف سٿري ايئرڪنڊيشنڊ هال ۾ سائي رنگ جي غاليچي تي ساڳي رنگ جون صاف سٿريون ۽ سٺي ڊزائين واريون ڪرسيون ۽ ميزون ڪنھن نارٿ انڊين، ڪشميري يا پاڪستاني هوٽل جو ڏيک ڏين ٿيون. ڪم ڪار ڪندڙ ڇوڪرين جا نه فقط هڪ ئي جھڙا پھريل وڳا صاف سٿرا ۽ اُجرا نظر آيا پر سندن جسم پڻ. ڦرموٽين وانگر ڪڏهن ڪا ملئي ڇوڪري کاڌي جو ٽري کڻي هڪ در کان پئي آئي ته ٻي چيني ڇوڪري خالي ٿيل ٿانوَ ٻئي در ڏي کڻيو پئي ويئي. ننڍي کنڊ جي ڪنھن ڇوڪريءَ (هندوستاني، پاڪستاني يا شايدپنجابي سِکڻِيءَ) گراهڪن اڳيان مينو پئي رکيو، ڪنھن پورچوگاليءَ يا شايد ڪرنٽيءَ (اڌ انگريز يا يورپي ته اڌ ايشين) ايندڙ مھمان جو در وٽ آڌرڀاءُ پئي ڪيو.
سڀني ڇوڪرين کي اڇن گلن سان سائي رنگ جا ڊگها فٽنگ وارا چولا، اڇي رنگ جا لکنوي نموني جا پاجاما ۽ مٿي تي اڇيون پوتيون هيون. اسڪرٽن، گوڏين، سارنگن (Sarongs) ۽ باجو ڪورنگن جي ڏيھه ۾ وڏي عرصي بعد اسان جي پاڪستاني يا هندستاني ڊريس ۾ ملبوس، هي PIA جي ايئرهوسٽس جھڙيون ڇوڪريون ڏسي، پھرين ته ڏاڍو عجب لڳو _ ڄڻ ڪنھن نمائش گهر ۾ آيو هججي. سمجهه ۾ نه پئي آيو ته آيا هيءَ هوٽل ڪنھن ڪشميريءَ جي آهي، اتر هندستانيءَ جي، پاڪستانيءَ جي يا ڪنھن هتي ئي لوڪل ملئي يا چيني همراهه جي! ڇوڪرين جي پوشاڪ مان ته صاف لڳو پئي ته پنھنجي ئي علائقي ۽ پاڙي جو ڪو ملڪ آهي، پر شڪلين مان ته ڪي ملئي لڳي رهيون هيون ته ڪي چينياڻيون. هڪ ٻه سک ۽ ڪرسچن پڻ هيون. بھرحال هوٽل انتظاميا کين تنگ پجاما ۽ مٿي تي پوتيون رکي سٺو ’شو_پيس‘ ٺاهيو هو ۽ ملائيشيا جي هن هوٽل جي مالڪ کي _ جيڪو به آهي، ان کي دل ئي دل ۾ داد ڏيڻو پيو ٿي.
آرڊر وٺڻ واري ملئي ڇوڪري کان پڇيم:
”Siapa punya hotel inikah_ هيءَ هوٽل ڪنھنجي آهي؟“
”نياز عليءَ جي.“ هن وراڻيو.
“Di mana dia tinggal_ هو ڪٿي رهي ٿو؟“
”Di-Sini_ هتي ئي.“
”ڀلا اصل ڪٿان کان آيو هو؟“ مون معلوم ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي.
”Tidak tahu_ خبر ناهي. مون کي هتي نوڪري ڪندي ٿورو وقت ٿيو آهي. ڪائونٽر تي جيڪا ڇوڪري بل ٺاهي رهي آهي. اها سيٺ جي مائٽ آهي. ان کي خبر هوندي.“
مانيءَ بعد دخل واري ڇوڪريءَ وٽ ويس جنھن جي قميص تي سندس نالو جنيرا لکيل هو. نالي مان ته نٿي لڳو ته آيا هوءَ هندو آهي يا مسلمان _ باقي مٿي تي ابوڇڻيون ته هن هوٽل جي مالڪ چيناڻين کي به پارائي ڇڏيون هيون.
منهنجي پڇڻ تي هن انگريزيءَ ۾ ٻڌايو ته پاڻ اصل ۾ پاڪستاني آهي پر ڄائي نپني ۽ پڙهي هتي ملائيشيا ۾، سو اڙدو رڳو ٿورو سمجهي سگهي ٿي باقي ڳالهائي انگريزي ۽ ملئي زبان ۾ ٿي. کيس اها خبر نه هئي ته سندس وڏا پاڪستان جي ڪھڙي حصي کان هتي آيا. ”هوٽل جو مالڪ نياز علي البت ان بابت ٻڌائي سگهندو.“
هوٽل جو مالڪ نياز علي ان وقت ٻاهر اپوح ڪلب ۾ ويل هو، پر منھنجي خواهش تي هوٽل جي سينئر ڪمدار ڪرتار سنگهه فون ملائي ڏنو.
رسمي خير عافيت بعد جڏهن نيازي عليءَ کي ٻڌايم ته آئون ملاڪا جي نيول اڪيڊميءَ کان هتي آيو آهيان ته هن هڪدم وراڻيو: ”توهان سان ته پھرين به ملاقات ٿي چڪي آهي.“
دل ۾ سوچيم ته شايد سنگاپور يا ڪوالالمپور ۾ ٿي هجي، جيڪي وڏا شھر آهن ۽ اڪثر ڪيترن سان ئي ملاقات ٿيو وڃي.
”سائين ڪٿي؟“ پڪ ڪرڻ لاءِ مون پڇيو.
”هتي ئي. توهان کي اپوح ۾ هڪ دفعي هوٽل جو ڪمرو نه پئي مليو. توهان ملاڪا کان آيل هئا.“
اهو ٻڌي مون کي هڪدم ياد اچي ويو ته درٻيلي جي ڪئپٽن احمد حسين مخدوم هن هوٽل ۽ هن همراهه بابت گذريل سال ٻڌايو هو ته ملاڪا کان پينانگ ويندي هن کي اپوح ۾ رات پئجي ويئي هئي. ڏياريءَ جي موڪلن ڪري هوٽلن جا ڪمرا اڳھين ڀريل هئا. آخر ٿڪجي، ماني کائڻ لاءِ هو هن پاڪيزه ريسٽورنٽ ۾ آيو، جتي ساڻس ملاقات ٿي هئي. نياز علي هتي جو پراڻو شھري ۽ گهڻي ڏيٺ ويٺ وارو هجڻ ڪري ڪئپٽن مخدوم وارن کي هتي جي هڪ هوٽل Tambun – Inn ۾ ڪمرو وٺرائي ڏنو هو.
مون نياز عليءَ کي ٻڌايو ته اهو آئون نه پر منھنجو ئي هڪ دوست هو جنھن توهان جي ان ڳڻ جا ڏاڍا ٿورا مڃيا هئا ۽ هو اڄڪلهه برونائي ۾ آهي.
”توهان هتي ڪلب ۾ اچو ته توهان کي هتي جي دنيا ڏيکاريان.“
”حياتي رهي ته ٻئي دفعي ضرور ملاقات ڪبي.“
مون کيس پنھنجي وندر _ ’لکڻ‘ بابت ٻڌايو ۽ کانئس فون تي ئي سندس ملائيشيا ۾ اچڻ بابت پڇڻ چاهيو ته آيا هتي هو پاڻ آيو هو يا سندس پيءُ ڏاڏو؟
”ادا سائين، هتي ملائيشيا ۾ اسين پراڻا آيل آهيون. ايتريقدر جو آئون ته هتي ڄائس پر منھنجو والد صاحب مير عالم، جيڪو هاڻ چوراسي سالن جو آهي، اهو به هتي ڄائو. ملائيشيا ۾ اسان جو ڏاڏو مھر الدين آيو هو _ اڄ کان نوي يا سؤ سال کن اڳ. هو تن ڏينھن ۾ انگريز حاڪمن جي برٽش آرميءَ ۾ هو. هتي اچڻ کان اڳ هو ڪجهه سال برما ۾ پڻ رهيو. انهن ڏينھن ۾ هتي اپوح ۾ ته ڇا پر ڪوالالمپور ۾ به اڃا ڪي ٻه چار ڪچن گهرن جا پاڙا مس هئا. مڇر، جيت، نانگ بلائون _ چوڌاري گهاٽا ٻيلا ۽ جهنگ هو. انهن ڏينھن ۾ پنھنجا شھر: دهلي، لاهور، ڪلڪتو ايئن هئا جيئن اڄڪلهه لنڊن، ٽوڪيو، نيويارڪ سمجهيا وڃن ٿا. پر ڏاڏي جي روزي هتي لکيل هئي. هو پيٽ گذر خاطر هتي ئي رهي پيو. اڄ الله جي فضل سان هنن ملڪن ترقي ڪري ورتي آهين، ۽ اسان به سکيا ستابا آهيون. هونءَ اسان جا مائٽ مٽ اڃا به گلبرگ لاهور ۾ رهن ٿا، جن وٽ ايندا ويندا آهيون. گذريل سال آئون به لاهور ويو هوس. پنجابي ۽ اڙدو به صاف اچيم ٿي. باقي هاڻ ٻار نٿا ڳالهائي سگهن. گهر ۾ جيتوڻيڪ اسان وڏا ڳالهائيندا آهيون ته هو ٿوري ٿوري سمجهيو وڃن.“
نياز عليءَ کان فون تي موڪلائي هوٽل مان نڪتس ٿي ته ياد اچي ويو ته مينيو تي کاڌن جا ٻه چارا نرالا نالا پڻ ڏٺا هئم. ڀر ۾، پاڪيزه هوٽل جي يونيفارم_ ڪڙتي پاجامي ۾ بيٺل چيني ڇوڪريءَ کان کاڌن جي لسٽ جو مينيو گهرائي پُوري، نانن ۽ چپاتين جي مختلف قسمن کان علاوه انهن نرالن ٻوڙن جا نالا پڻ نوٽ ڪيم، جيڪي خاص نياز عليءَ جا ايجاد ٿيل ٿا ڏسجن. جيئن ته پنجين ڊالرين في پليٽ وارا ڪڪڙ جا ٻوڙ: چڪن مھاراجا، چڪن ونڊالو ۽ چڪن رينڊانگ_ ڪشميرين، ڏکڻ هندستانين ۽ ملئي ماڻهن جي پسند کي ڌيان ۾ رکي رکيا ويا آهن.
کاڌن جي ڊگهي لسٽ تي ڀاڄيءَ وارا پڪوڙا ۽ پشوري ڪوابن کان علاوه ٻي ڊالرين پليٽ وارا ‘عشقي ڪواب’ پڻ هئا. ڪھڙن عاشقن کي ڌيان ۾ رکي اهو نالو ايجاد ڪيو ويو آهي ۽ ان ۾ ڪھڙا مرچ مسالا ۽ ٽوڻا ڦيڻا ملايا وڃن ٿا_ پاڪيزه هوٽل جي مالڪ نياز عليءَ سان ٻئي دفعي ملاقات ٿي ته اهو ضرور پڇندوسانس، جنھن کي پنھنجي گراهڪن جو ايڏو خيال آهي جو هٿ ڌوئڻ واري ڪونڊيءَ تي وڏن اکرن ۾ ڪرمچند گانڌيءَ جو انگريزي ۾ چيل گراهڪن بابت قول فريم ڪرائي هڻائي ڇڏيو اٿس ته: ”گراهڪ توهان لاءِ نعمت آهي، گراهڪ جو خيال رکڻ توهان جو فرض آهي...“ وغيره وغيره.
گانڌيءَ بابت پڙهيو مون به چڱو خاصو آهي پر اپوح ۾ نياز علي جي پاڪيزه ريسٽورنٽ ۾ هٿ ڌوئڻ وقت مون کي اها ڄاڻ ٿي ته ڏکڻ آفريڪا ۽ هندوستان جي مشھور وڪيل ۽ سياستدان هوٽل ۾ ايندڙ گراهڪن بابت به ڪو قول فرمايو آهي!