ماحولياتي تبديليون ۽ ڌرتي جو آئيندو
ٻين گھڻن جانورن کان جسماني طور ڪمزور هوندي به اهو ٻه پيرو جانور پنهنجن ارتقائي مرحلن مان گذرندي ٻي سڄي جيوت ۽ ايستائين ته ڌرتي جي آئيندي لاء خطرو بڻجي ويو آهي. هن پنهنجن شروعاتي مرحلن ۾ ئي ڪيترن جانورن، پکين ۽ ٻوٽن جي جنسن کي ختم ڪري ڇڏيو. حيرت جي ڳالھه ته اها آهي ته ٻيا جانور وغيره پنهنجي غذائي ۽ جسماني ضرورتن وغيره جي ڪري جانورن، پکين ۽ ٻوٽن جو شڪار ڪندا آهن جڏهين ته ِانسان ان کانسواء به رڳو پنهنجي مزي ۽ لالچ جي ڪري ٻي جيوت جو ويري ٿي پيو آهي.
ڪووڊ 19 اهڙي وبا بڻجي ويئي آهي جنهن سال ٻن جي عرصي ۾ گھڻين جانين وٺڻ ۽ گھڻي معاشي نقصان سان گڏو گڏ زندگي جي سڄي طريقي کي ئي بدلائي ڇڏيو آهي. پر گھڻن حفاظتي قدمن ۽ ويڪسين وغيره جي اچڻ کانپوءِ به ان کي قابو ڪرڻ ڏکيو ٿي پيو آهي ۽ اها اڃا به مختلف ملڪن ۾ ماڻهن جي لاء هڪ ڏهڪاء بڻيل آهي. هاڻي ته عالمي صحت واري تنظيم به اهو طئي ڪري ڇڏيو آهي ته ان وبا جي ختم ٿيڻ جو ڪو امڪان ناهي بلڪ روز مختلف ملڪن ۾ مختلف نالن سان ان جا نوان قسم ظاهر ٿي رهيا آهن ۽ ماڻهو کي اڳ آيل ٻين گھڻين بيمارين جيان ان سان گڏ به رهڻو پوندو.
پر ڇا انسان ان سڀڪجھ مان ڪو سبق حاصل ڪيو آهي. جواب يقينن نه ۾ ئي آهي. جھنگلن کي نهايت بيدردي سان تباه ڪيو پيو وڃي. قدرت جي هڪ معجزي امازون جھنگل کي گھڻين تنبيهن جي باوجود ختم ڪرڻ جو ڪم تيزي سان جاري آهي. ان جو نتيجو اهو نڪتو آهي ته اهو جھنگل هن وقت جيترو ڪاربن ڊاء آڪسائيڊ جذب ڪري ٿو، ان کان وڌيڪ خارج ڪري رهيو آهي جنهن جا اثر سڄي دنيا تي پئجي رهيا آهن. هاڻي اهو چيو پيو وڃي ته هن جھنگل کي جيڪو نقصان پهچايو ويو آهي، ان جو ازالو ممڪن ناهي. ڪٿي دريا سڪي ويا آهن ۽ ڪٿي انهن پنهنجو رخ بدلائي ڇڏيو آهي. گرمي پد لاڳيتو وڌي رهيو آهي، جنهن جو اندازو ڪجھ سالن کان پاڪستان جي ماڻهن کي ته آهي پر اهو هاڻي سڄي دنيا لاءِ هڪ گنڀير مسئلو بڻجي ويو آهي. اهي خبرون لاڳيتو اچي رهيون آهن ته آمريڪا جي اولهندي علائقي ۾ گرمي جي شدت ۾ واڌارو اچي ويو آهي. اڃا ته اتي گرمي جي مند شروع ئي نه ٿي آهي پر گرمي پد 118 فارن هائيٽ کي وڃي پهتو آهي. اهو چيو پيو وڃي ته ان جي ڪري نه رڳو ڏڪار واري صورتحال پيدا ٿيندي پر جھنگلن جي باهين جو سلسلو پڻ شورع ٿيندو. ان جي شدت جو اندازو ان مان لڳائي سگھجي ٿو ته ڪينيڊا، سائيبيريا، يورپ ۽ آئس لينڊ وغيره جهڙا برفائي علائقا گرمي جي ان لهر کان متاثر ٿيا آهن.
نوم چومسڪي رابرٽ پولن سان گڏ لکيل ڪتاب Climate Crisis and Global Green New Deal ۾ ٻڌائي ٿو ته گرمي پد وڌي ويندو، گھڻا علائقا رهڻ جي لائق نه هوندا، سمنڊن جي سطح وڌي ويندي ۽ پوکن کي نقصان پهچندو. اهي ان دليل کي رد ڪن ٿا ته ماحوليات کي محفوظ ڪرڻ لاء کنيل قدمن سان پيداوار جو خرچ وڌي ويندو، بيروزگاري وڌي ويندي ۽ ساڳي وقت معاشي تباهي جا خدشا اجايا آهن.
تازو اي ايف پي نيوز ايجنسي گڏيل قومن جيInter-governmental Penal on Climate Change (IPCC) جي ڊرافٽ رپورٽ هٿ ڪئي آهي، جيڪا 2022 ۾ پينل پاران منظور ٿيڻي آهي. ان جي عملدارن جو چوڻ آهي ته ان ۾ اڃا گھڻيون تبديليون ٿينديون. بهرحال امڪان اهو ئي آهي ته گھڻيون ڳالهيون ساڳيون رهنديون. ان رپورٽ جو چوڻ آهي ته ايندڙ ڪجھ ڏهاڪن ۾ يا ائين کڻي چئجي ته جيڪو ٻار اڄ ڄمي ٿو ۽ هو جڏهين ٽيهن سالن جو ٿيندو ته ان وقت موسم جي حوالي سان وڏيون تبديليون واقع ٿي چڪيون هونديون. هڪ ڊگھي عرصي تائين گرمي پد ۾ ڏيڍ ڊگري جو واڌارو ماحول ۾ وڏين تبديلين جو باعث ٿيندو. ان گرمي ۾ رهڻ ناممڪن هوندو. سڄو ماحولياتي نظام اچي پٽ پوندو.اڳ ماحول ۾ جيڪي تبديليون واقع ٿيون آهن ان جي ڪري جانورن ۽ پکين جون گھڻيون جنسون ختم ٿي ويون. هن وقت اهو خيال ڏيکاريو پيو وڃي ته گھڻن جانورن ۽ پکين جون اهڙيون جنسون جن جي لاء هاڻي بدلجندڙ ماحول سان مطابقت پيدا ڪرڻ ۾ گھڻي دير ٿي چڪي آهي ختم ٿي وينديون. اهو ممڪن آهي ته انهن تبديلين مان گذرندي نيون جنسون نئين ماحول جي مطابقت ۾ پيدا ٿين پر انهن ۾ انسان نه هوندو. ان تبديلي جي وسعت جو اندازو ان ڳالھه مان لڳائي سگھجي ٿو ته سائيبيريا ۾ پهريون ڀيرو گرمي پد هڪ سو ڊگري کان وڌي ويو آهي جڏهين ته ساڳي وقت اولھه ڪينيڊا جهڙي ٿڌي علائقي ۾ پڻ گرمي پد ۾ واڌارو اچي رهيو آهي.
انهن تبديلين جي ڪري سمنڊ جي سطح اٽڪل هڪ ميٽر وڌي ويندي ۽ ساحلي شهرن ۾ رهندڙ اٽڪل 41 ڪروڙ ماڻهن جي زندگي لاء خطرو ٿي پوندو. ساڳي وقت دنيا جي مختلف علائقن ۾ ڏڪر ۽ بک واري صورتحال پيدا ٿيندي. لکين ٻارن کي مناسب خوراڪ نه ملي سگھندي ۽ مختلف بيماريون ظاهر ٿينديون.
ساڳي ريت آمريڪا جي ٻن ادارن ناسا ۽ National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) پنهنجي تحقيق جي بنياد تي اهو نتيجو ڪڍيو آهي ته هن وقت ڌرتي 2005 جي ڀيٽ ۾ اٽڪل ٻيڻ تي گرمي جذب ڪري رهي آهي. مطلب ته سج جون گھڻيون شعائون ڌرتي جذب ڪري ٿي ۽ گھڻيون واپس خلا ۾ موٽي وڃن ٿيون. هڪ مثبت عدم توازن جو مطلب آهي ته ڌرتي وڌيڪ توانائي حاصل ڪري رهي آهي ۽ اهڙي ريت گرم ٿي رهي آهي. ان جو نوي سيڪڙو سمنڊن ۾ هجي ٿو. برف پگھري رهي آهي. آبي بخارات، گرين هائوس گيسن ۾ واڌاري ۽ ڪڪرن جي ٿعداد ۾ گھٽتائي ان عمل کي وڌائي ڇڏيو آهي. پئسيفڪ سمنڊ جي ٿڌي مرحلي مان گرم مرحلي ۾ هليو وڃڻ شايد توانائي جي ان عدم توازن کي وڌائڻ ۾ هڪ اهم ڪردار ادا ڪيو آهي.
هونئن پکي بدلجندڙ موسمي حالتن ۾ اوچائين ڏانهن سفر ڪندا هئا پر هاڻي جهنگلن جي ختم ٿيڻ ۽ پکين ۽ جانورن جي پناهگاهن ختم ٿيڻ جي ڪري انهن ايڪيوٽر ڏانهن لڏڻ شروع ڪيو آهي.
ان سڄي عمل کي سرمايا دار ملڪن ۾ اڃا به پنهنجي نفعي ۽ نقصان جي نڪته نظر سان ڏٺو پيو وڃي ۽ ان ڳالھه تي ڌيان نه ٿو ڏنو وڃي ته فوري نفعي جي لالچ جي ڪري ڌرتي ۽ ان جي سڄي جيوت جو آئيندو دائو تي لڳل آهي ۽ اهو ممڪن آهي ته ڪجھ عرصي کانپوءِ واپسي جي گنجائش به ختم ٿي وڃي.