لاھور
لاهور کي باغن جو شهر چيو ويندو آهي. تاريخي جاين جي حوالي سان به شهر جي هڪ خاص حيثيت آهي. مختلف حڪمرانن پاران شهر جي ترقي جي حوالي سان به وڏا دعوا ڪيا وڃن ٿا. پر ڇا هن وقت لاهور اهڙو شهر رهيو آهي جنهن ۾ ماڻهو سک جو ساه کڻي سگھي. پهرين ڳالھه ته سموگ ۽ ڌنڌ جي ڪري سياري جا ڪجھ مهينا شهر جي زندگي معطل هوندي آهي. ماڻهن جي گھر کان ٻاهر نڪرڻ ۽ ساه کڻڻ ممڪن ناهي هوندو. ڏينهن جو گھڻو وقت سج نظر نه ايندو آهي. شهر جي سڙڪن ۽ هائي وي تي سفر ڪرڻ ممڪن ناهي هوندو. شروع ۾ ان جي لاء مختلف ڪارڻ ڄاڻايا ٿي ويا ۽ اهو چيو ٿي ويو ته اهو لاباري کانپوء جي ڪچري ساڙڻ جي ڪري ٿئي ٿو. پر اهو رڳو اڪيلو ڪارڻ نه هو. اصل ڪارڻ جي ڄاڻ نه پيئي ۽ نه ئي ان تائين پهچڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي صورتحال ڏينهون ڏينهن ابتر ٿي رهي آهي ۽ عالمي ادارن پاران لاهور کي دنيا جو آلوده ترين شهر قرار ڏنو ويو آهي.
راوي دريا ڄڻ لاهور شهر جو هڪ حصو رهيو آهي. ڪو وقت هو ته اهو شاهي قلعي سان گڏ وهندو هو. دريا جي ان وهڪري جا نشان اڃا موجود آهن ۽ انهن کي ڏسي سگھجي ٿو. سنڌ طاس ٺاه تحت دريا کي ڀارت جي حوالي ڪرڻ کانپوء پاڪستان لاء اهو هڪ ختم ٿيل دريا بڻجي ويو هو جنهن کي مئل دريا جو نالو به ڏنو ويو هو. تازو آيل هڪ رپورٽ ۾ راوي کي دنيا جو آلوده ترين دريا قرار ڏنو ويو آهي جنهن جو مک ڪارڻ دوائن جي ڪمپنين پاران پنهنجو سڄو ڪن ڪچرو دريا ۾ وجھڻ آهي. ٻئي پاسي ڀارت دريا جو صاف پاڻي ته پاڻ استعمال ڪري ٿو جڏهين ته سڄو گند ڪچرو پاڪستان جي پاسي موڪلي ڇڏي ٿو. ساڳي وقت ماهرن جو اهو چوڻ آهي ته هن وقت جنهن راوي هائوسنگ پروجيڪٽ جي ڳالھ ڪئي پيئي وڃي، جيڪو هڪ لحاظ کان هڪ نئون شهر هوندو، اهو پڻ راوي کي اڃا وڌيڪ آلوده ڪرڻ جو هڪ اهم عنصر هوندو. اهڙي ريت لاهور جي هوا به آلوده آهي ۽ شهر جون لهرون به. اهو سڀڪجھ نظر اچي ٿو پر ان سلسلي ۾ ڪي جوڳا قدم نه ٿا کنيا وڃن.
گھڻا اهڙا ماڻهو جيڪي نسلن کان شهر ۾ رهندا اچن ۽ جن جي لاء اهو شهر هڪ رومانس مثل رهيو آهي هاڻي اها ڳالھه ڪن ٿا ته شهر اڳ جيان نه رهيو آهي بلڪه هڪ لحاظ کان اهو رهڻ جهڙو به نه رهيو آهي. اها ڳالھه مختلف اردو اخبارن جي ڪالمن ۾ ڏسي سگھجي ٿي.