گليشيئرز ۽ گرمي پد
انٽارڪٽيڪا ڌرتي جو اهڙو کنڊ آهي جيڪو سڀ کانپوء دريافت ٿيو. دريافت ٿيڻ کانپوء گھڻي ٿڌ هئڻ جي ڪري ان کي انساني آبادي لاء ناموزون سمجھيو ويو. هن وقت به پنجونجاه لک چورس ميل جي دنيا جي ان پنجين نمبر وڏي کنڊ جنهن جي ايراضي آسٽريليا کنڊ کان ٻيڻ تي آهي ۾ گرمي جي مند ۾ آبادي پنج هزار جي لڳ ڀڳ هوندي آهي جيڪا سردي جي مند ۾ گھٽجي هڪ هزار مس وڃي رهندي آهي. انهن مان گھڻن ماڻهن جو واسطو تحقيق ڪندڙ ٽيمن سان هوندو آهي. هتي ڪيئي دريا ۽ ڊنڍون آهن. دنيا جي نوي سيڪڙو برف ۽ سترسيڪڙو تازو پاڻي هتي موجود آهي. دنيا ۾ گھڻي ۾ گھڻا گليشيئرز هتي آهن، جڏهين ته ٻئين نمبر تي گرين لينڊ ۾ آهن. دنيا ۾ گرمي پد ۾ واڌاري جي ڪري گليشيئرز جي رجھڻ جو عمل تيز ٿي ويو آهي جنهن جي ڪري دريائن، ڍنڍن ۽ سمنڊ جي سطح ۾ واڌارو اچي رهيو آهي. هتان جي 180 کرب ٽن برف جي رجھڻ ۽ ان جي نتيجي ۾ سمنڊ جي سطح جي 1.6 فٽ وڌڻ جي نتيجن جو اندازو لڳائي سگھجي ٿو.
هماليه جا جبل جن جي عمر دنيا جي ٻين جابلو سلسلن کان گھٽ ٻڌائي وڃي ٿي ۽ جيڪي اڃا تائين وڌي رهيا آهن اهي ڀارت، پاڪستان، نيپال، ڀوٽان، افغانستان ۽ چين ۾ آهن. هماليه ۽ هندوڪش جبلن جي سلسلي ۾ موجود گليشيئرز جي صورتحال به گھٽ تشويشناڪ ناهي. هتي گليشيرز جو تعداد پنجاه هزار کان وڌيڪ ٻڌايو وڃي ٿو جن مان رڳو ٽيه تي باقاعدي نظر رکي وڃي ٿي ۽ رڳو پندرنهن متعلق رپورٽ وغيره شائع ٿي سگھيون آهن.
هماليه ۽ هندو ڪش جبلن جي سلسلي ۾ پنج ڪروڙ ماڻهو رهن ٿا جڏهين ته اٽڪل ٻه ارب ماڻهن جو دارومدار ان جي پاڻي جي ذريعن تي آهي. هڪ اسٽڊي مطابق ڪاربن ڊاء آڪسائيد جي استعمال ۽ خاص طور گنگا ماٿري جي ميداني علائقن جي گندگي جي ڪري هڪ پاسي گرمي پد وڌڻ ۽ ٻئي پاسي جبلن تي ڪاراٺ ڄمڻ جي ڪري هماليه جي گليشيئرز جي رجھڻ جو عمل تيز ٿي ويو آهي. 1975 کان 2000 تائين جيتري يرف رجھي آهي 2000 ۽ 2016 جي وچ اها ان کان ٻيڻ تي رهي آهي. ان اربين ٽن برف جي رجھڻ سان دريائن ۽ ڍنڍن وغيره جي سطح وڌي وڃي ٿي ۽ بوڏن وغيره جي ڪري انساني آبادين تي اثر پئي ٿو جئئن. تازو ڀارت جي علائقي اترا کنڊ ۾ گليشيرز وغيره جي ڪري آيل بوڏ جي صورتحال جنم ورتو هو جنهن جي ڪري ان مسئلي تي فوري طور غور ڪرڻ جي ضرورت پيش آئي. برف جي رجھڻ جي ڪري هڪ ته گليشيئرز جي هيٺان جيڪا مٽي هجي ٿي اها نرم ٿي وڃي ٿي ۽ ٻيو ان رجھڻ جي عمل کانپوء جيڪا برف بچي ٿي اهي بيئي لينڊ سلائيڊنگ جي صورت ۾ ڪرن ٿيون جنهن سان رستا بند ٿي وڃن ٿا، دريائن ۽ڍنڍن جا وهڪرا بدلجي وڃن ٿا ۽ انهن جي سطح وڌي وڃي ٿي. 2012 ۾ پاڪستان جي سياچين جي علائقي ۾ برف جي اهڙي ڇپ ڪرڻ جي نتيجي ۾ هڪ سو چاليھه فوجي ان جي هيٺان اچي مري ويا هئا.
اهو اندازو لڳايو ويو آهي ته جيڪڏهين ڪاربن جي ڦهلاء تي ضابطو نه ٿو ڪيو وڃي ۽ گرمي پد 1.5 سينٽي گريڊ کان وڌي وڃي ٿو ته ڇاهٺ سيڪڙو گليشيئرز ختم ٿي ويندا ۽ جيڪڏهين ان کي 1.5 سينٽي گريڊ تائين رکيو وڃي ٿو ته به اٽڪل ٽيٽيھه سيڪڙو گليشيئرز ختم ٿي ويندا.
اها هڪ تشويش جوڳي صورتحال آهي. ماهرن اندازو لڳايو آهي ته ان سان موسمن ۾ تبديلي ايندي ۽ مون سون جو نظام پڻ متاثر ٿيندو. گھٽ مينهن پوڻ جي ڪري پوکن تي اثر پوندو ۽ نتيجي ۾ مختلف ملڪن ۾ ڏڪر واري صورتحال به پيدا ٿي سگھي ٿي.
ڀارت جا هن وقت پاڪستان ۽ چين سان جيڪي تنازعا موجود آهن، ان جي ڪري ان سلسلي ۾ ڪنهن گڏيل حڪمت عملي تيار ڪرڻ ۽ ان صورتحال جي ڪنهن حد تائين تدارڪ ڪرڻ ۾ ڏکيائي اچي رهي آهي. جيئن ته انهن حالتن سان انهن سڀني ملڪن جا ماڻهو متاثر ٿيندا ان ڪري ان حوالي سان هڪٻئي سان سهڪار جي ڪا واٽ ڳولهڻ ضروري آهي.