قبرص: گھرو ويڙه، گم ٿيل ماڻهو ۽ وڻ
هن ٻيٽ تي ترڪ مسلمان ۽ يوناني عيسائي هڪ ڊگھي عرصي کان مٺ محبت سان رهندا آيا آهن. پر هن وقت اهو هڪ ورهايل ٻيٽ آهي جتي اتر ۾ ترڪ مسلمان ۽ ڏکڻ ۾ يوناني عيسائي رهن ٿا. ترڪي جي ناول نگار ايلف شفق پنهنجي ناولThe Island of Missing Trees ۾ ان ٻيٽ جي صورتحال متعلق لکيو آهي. اهو جيتوڻيڪ هڪ احساساتي ناول آهي پر ساڳي وقت ليکڪا ان ٻيٽ جي حوالي سان وڻن، پکين ۽ جيتن وغيره تي تحقيق ڪئي آهي. مختلف ڪتاب وغيره پڙهڻ سان گڏ هن مختلف ماهرن کان انٽرويو وغيره ڪيا آهن.
ناول ۾ گھڻا ئي ڪردار آهن، پر ٽي مک ڪردار هڪ يوناني عيسائي ڪوسٽاس، ٻي هڪ ترڪ مسلمان عورت ديفائن ۽ ٽيون انجير جو وڻ آهن. ٻيٽ تي يونانين ۽ ترڪن جي وچ ڇڪتاڻ موجود هجي ٿي ۽ ٻنهي پاسي مختلف شدت پسند تنطيمون پڻ سرگرم هجن ٿيون. ان صورتحال ۾ مخالف گروهن سان واسطورکندڙ مرد ۽ عورت جي محبت هڪ سماجي ۽ سياسي مسئلو بڻجي وڃي ٿي ۽ ان کي ٻنهي پاسن کان مخالفت ۽ مزاحمت کي منهن ڏيڻو پئي ٿو. اهو سڀڪجھ ڪوسٽاس ۽ ديفائن جي محبت سان ٿئي ٿو جيڪي اڃا نوجوان هجن ٿا. اهي لڪي ملندا رهن ٿا پر کين هميشه پڪڙجي پوڻ جو ڊپ هجي ٿو. نيٺ کين هيپي فگ نالي هڪ ريستوران، جيڪا هڪ ترڪ يوسف ۽ هڪ يوناني يوريگوس جي ملڪيت هجي ٿي، جا مالڪ پنهنجي ريستوران ۾ جاء ڏين ٿا. ان ريستوران جو نالو اتي موجود انجير جي وڻ جي نالي سان هجي ٿو جيڪو پڻ وقت بوقت پنهنجي ڪٿا ٻڌائيندو رهي ٿو.
ٻيٽ جون سياسي حالتون ڏينهون ڏينهن خراب ٿينديون پئي ويون. يونان ۾ فوجي بغاوت کانپوء قبرص جي صدر ميڪاروئس کي به زوري هٽائڻ جي ڪوشش ڪئي پيئي ويئي. ٻئي پاسي ترڪي پنهنجي مفادن جي تحفظ لاء ٻيٽ ۾ فوجي مداخلت ڪئي. ساڳي وقت ٻنهي پاسن جون شدت پسند تنظيمون پڻ سرگرم هيون. ڪوسٽاس جو پي ايسبيسٽاس جي کاڻين ۾ ڪم ڪرڻ جي ڪري ڪينسر جو شڪار ٿي گذاري ويو هو جڏهين ته سندس ماء جيتوڻيڪ پنهنجي مڙس سان رهڻ جي ڪري ان بيماري جو شڪار ٿي هئي پر پوء به محنت ڪري پنهنجن ٽن پٽن کي سنڀاليندي هئي. سندس وڏو پٽ شدت پسندي جو مخالف ۽ سوشلسٽ خيالن جو هجي ٿو. هو شدت پسندن هٿان مارجي وڃي ٿو جنهن جي ڪا پڪ نه ٿي ٿئي ته کيس ڪهڙي گروه ماريو هو. جڏهين ته ٻيون نمبر پٽ شدت پسندي جو حامي هجي ٿو ۽ انهن سان گڏجي ڪم ڪرڻ لاء گھر ڇڏي هليو وڃي ٿو ۽ سندس ڪا خبر نه ٿي پئي ته آيا هو جيئرو به هو يا نه. ماء اهو نه ٿي چاهي ته سندس اڪيلو رهجي ويل ٻار ڪوسٽاس ٻيٽ تي هلندڙ صورتحال جو شڪار ٿئي. ان ڪري هو کيس پنهنجي ڀاء ڏانهن انگلينڊ موڪلي ڇڏي ٿي. هو اهڙو اطلاع ڊيفائين کي نه ڏيئي سگھيو پر پوء کيس گھڻا خط لکي ٿو جنهن جو هو جواب نه ٿي ڏيئي.
ڪوسٽاس جي ماحوليات ۽ خاص طور تي وڻن جي مطالعي ۾ دلچسپي هجي ٿي. ان حوالي سان هو ڪافي حساس هجي ٿو. گھڻي گرمي جي ڪري ٻيٽ جي ٻنهي پاسن چٻرن جو وڏي تعداد ۾ مرڻ کيس اداس ڪري ڇڏي ٿو. ساڳي ريت هو پنهنجي ماءُ کي پکين رڌڻ پچائڻ کان منع ڪري ٿو. هو ان ڳالھه کي سمجھي ٿو ته هي ٻيٽ انهن لکين پکين جي پناه گاه آهي جيڪي سياري جي مند ۾ آفريڪا، سائيبيريا ۽ ٻين مختلف جاين تان هتي اچن ٿا جن مان لکين هت شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ ڪي خوش قسمت ئي پنهنجي ماڳن ڏانهن موٽي سگھن ٿا. قبرص موٽڻ کانپوء ڪوسٽاس کي جھنگل ۾ گھمندي پکين کي ڦاسائڻ لاء وڻن سان ٻڌل سوين ڪوڙڪيون نظر اچن ٿيون جن مان گھڻين کي ته هو هڪ رات ۾ ختم ڪري ٿو پر ٻئي ڀيري شڪاري کيس پڪڙي چڱو ڪٽڪو ڏين ٿا. ڪوسٽاس کي ان ڳالھه تي حيرت ٿئي ٿي ته پوپٽ جن کي هڪ نازڪ ۽ ڪمزور جيو سمجھيو وڃي ٿو لکن جي تعداد ۾ اٽڪل اڍائي هزار ڪلو ميٽر جو فاصلو طئي ڪري هن ٻيٽ تي پهچن ٿا. پنهنجي مختلف رنگن سان اهي سونهن جو هڪ انوکو ڏيک ڏين ٿا. اهڙو نظارو هن انگلينڊ ۾ به ڏٺو هو ۽ کيس ان ڳالھه تي حيرت هئي ته عام طور اها لڏپلاڻ ٿڌن علائقن کان گرم علائقن ڏانهن ٿيندي آهي ۽ انهن ڇو ابتي واٽ ورتي هئي.
پنجويھه سالن کانپوء جڏهين هو پنهنجي هڪ پيشي وراڻي ڪم جي حوالي سان قبرص اچي ٿو ته صورتحال بلڪل بدليل هجي ٿي. جيتوڻيڪ ٻيٽ ٻن حصن ۾ ورهايل هجي ٿو پر اها اڳ جيان خلفشار ۽ افراتفري واري صورتحال نه ٿي هجي. هو ديفائن سان ملڻ جي ڪوشش ڪري ٿو ۽ نيٺ ان ۾ ڪامياب ٿئي ٿو. گھرو ويڙه دوران ٻنهي پاسن جا سوين هزارين ماڻهو غائب ٿيا هئا جن متعلق اها ڄاڻ نه هئي ته آيا اهي جيئرا به هئا يا نه. ديفائن هڪ اهڙي ٽيم، جنهن ۾ مختلف ملڪن جا ماڻهو شامل هجن ٿا ۽ جنهن کي گڏيل قومن جي پٺڀرائي حاصل هجي ٿي، سان ڪم پئي ڪيو جيڪا انهن گم ٿيل ماڻهن جي ڳولها ڪري ٿي. جيڪڏهين اهي مري به ويا هئا ته انهن جي سڃاڻپ ڪجي ته جيئن انهن جي خاندانن کي تسلي ٿئي ۽ اهي انهن جي مناسب تدفين ڪري سگھن. ان ۾ ترڪ يا يوناني جي ڪا تفريق نه ٿي هجي پر ٻيٽ تي رهندڙ هرماڻهو ان ۾ شامل هجي ٿو.
ديفائن ڪوسٽاس کي گذريل پنجويھه سالن ۾ جيڪي ڪجھ وهيو واپريو ان متعلق ٻڌائي ٿي. هو کيس ٻڌائي ٿي ته جڏهين هو انگلينڊ ويو ته هو پيٽ سان هئي. هن جيئن ته پنهنجن گھر وارن کان ان ڳاله کي لڪائڻ چاهيو ٿي ان ڪري ان ٻار ڪيرائڻ جو فيصلو ڪيو پر ان ۾ هو ڪامياب نه ٿي سگھي.
ان ٻار جي پيدائش يوسف ۽ يوريگوس جي ريستوران هيپي فگ م ٿي هئي پر ان دوران اهي ٻيئي دهشت گردن هٿان اغوا ٿي ويا هئا ۽ خبر نه ٿي پئي ته اهي ڪيڏانهن ويا. ٻار کي هڪ برطانوي خاندان کي سنڀالڻ لاء ڏنو ويو پر اهو ٻار ڪجھ عرصي ۾ مري ويو.
هيپي فگ ۾ انجير جو وڻ پنهنجي ڪٿا ٻڌائي ٿو. مالڪن جي غائب ٿيڻ ۽ ريستوران جي بند ٿيڻ کانپوء ان جي خراب حالت هجي ٿي. اڏوهي کيس صفا نستو ڪري ڇڏي ٿي. اڳ مالڪ سندس سار سنڀال لهندا هئا ۽ انهن بيمارين کان کيس محفوظ رکندا هئا. پر هاڻي ائين نه هو. هو ٻڌائي ٿو ته مختلف جيت ۽ پکي جهڙوڪ طوطا، ماکي جي مک ۽ ڪوئا وعيره وٽس اچن ٿا ۽ کيس پنهنجيون ڪهاڻيون ٻڌائين ٿا. ماکي جي مک کيس هڪ ڀيري ٻڌايو ته هو هڪ اهڙي ليبارٽري ۾ ويئي جتي گم ٿيل ماڻهن جي لاشن جي سڃاڻپ لاء سندن ڊي اين اي وغيره جي تشخيص ڪئي ويندي هئي. اتي ان کي خبر پيئي ٿي ته يوسف ۽ يوريگوس جا هڪٻئي سان ٻڌل لاش هڪ کوه مان مليا هئا. هڪ ڀيري ڪوسٽاس ۽ ديفائن جڏهين هيپي فگ اچن ٿا ته وڻ جي حالت ڏسي ڪوسٽاس اهو فيصلو ڪري ٿو ته هو ان جي هڪ صحت مند ٽاري کي انگلينڊ کڻي ويندو ۽ اتي ان جي سار سنڀال ۽ پرورش ڪندو. انگلينڊ ۾ هڪ برفاني طوفان دوران هو ان کي محفوظ رکڻ لاء زمين ۾ پوري ڇڏي ٿو ۽ پوء جيئن بهار جي مند اچي ٿي هو ان کي اتان ڪڍي ٿو.
ديفائن به ڪوسٽاس سان گڏ انگلينڊ وڃي ٿي جنهن جي ڪري سندس مائٽ ساڻس سڀ ناتا ختم ڪري ڇڏين ٿا. انهن کي هڪ ڌي ادا ڄمي ٿي. انگلينڊ ۾ ڪوسٽاس جو لڳايل انجير جو وڻ ۽ اها ڇوڪري گڏوگڏ وڏا ٿين ٿا. آخر ۾ ديفائن پنهنجن ذهني مسئلن جي ڪري آپگھات ڪري ٿي.
هن ناول جي خاص ڳالھ اها آهي ته ليکڪا ڪٿي به نسلي منافرت ۽ تعصب جو شڪار ناهي ٿي بلڪ هن مک ڪردارن سميت مختلف ڪردارن وسيلي نسلي هم آهنگي ۽ ڪنهن فرق کانسواء بيٽ ۽ ان جي سڀني رهاڪن جي ڀلائي جي ڳالھه ڪئي آهي. هنِ انهن ماڻهن کي ننديو آهي جيڪي ان هم آهنگي ۽ ٻيٽ جي امن کي خراب ڪن ٿا ۽ نتيجي ۾ ٻيٽ جي ورهاست جو باعث ٿيا آهن. ساڳي ريت هوفڪشن جي پيرائي ۾ ماحوليات، وڻن ٻوٽن، پکين ۽ جيتن وغيره جو ذڪر ڪري ٿي. اهڙي ريت قبرص سميت مختلف ملڪن ۾ گم ٿيل ماڻهو پڻ هن ناول جو موضوع آهن. اهو پڻ ايلف شفق جو هڪ ڪارائتو ناول آهي.