پاڙي ناهي پروڙ
”ماسي! اهي ڦُلا منھنجا آهن.“ هڪ نينگر دانھن ڪئي.
”اهي منھنجا آهن ڪين.“
ماسي مُرڪي ٻنھي جا جهول ڀريا ۽ وري هڪ هٿ ۾ ڏنڊي کنيائين، جنھن جي هڪ مُنھن تي ڪپڙو ويڙهيل هو. ٻئي هٿ سان، ٻئي ڇٻي مان تئيءَ تي اَنُ لپ وڌائين. ڦُلا ڦولاريا رهيا ۽ حليمان ڇٻو ڀريندي، ڦلا ورهائيندي، ڪنھن کان ان لپ تہ ڪنھن کان روڪڙ وٺندي انھيءَ پورهئي ۾ پوري رهي. ماڻھن جو ميڙ گهٽيو، تہ تئہ بہ هٽيو. هوءَ سَٽ ڏيئي اُٿي، پسانگ سان ڪرڙ ڪانڊيرا ريڙهي لنبيل تئيءَ پويان ٺھيل چلھہ ۾ وڌا ۽ ڀنڀٽ وري ڀڙڪو کاڌو. ڄڀين ۾ نھاريندي هُن پريان نظر ڪئي تہ هڪ ٻار تي نظر پيس. اُهو ڦلن جي ڇٻي وٽ نئڙيو بيٺو هو. هن اتان ئي دانھن ڪئي:
”ڇورا! ڇٻي ۾ هٿ نہ وجهہ. مان اچان پئي.“
ڇوڪري ڇرڪ ڀري ڏانھس نھاريو ۽ ڦلن جي لپ ڀري ڀڄڻ جي ڪيائين. پر بت ۾ جوپ، وڏي هڏ ڪاٺ واري حليمان جي لوھہ ۽ ٻرانگهہ اهڙي هئي جو اچي ڳچيءَ کان ورتائينس.
”اڙي ڪاڏي ٿو ڀڄين. ڪنھن جو ڇورو آهي؟“ ماسيءَ بيٺلن ڏانھن تڪيو.
ٻن چئن ٻارڙن، ٻن چئن وڏڙن، ڪنڌ ڌوڻي سڃاڻپ کان انڪار ڪيو. سامھون ئي گلو پڪوڙائيءَ جو دڪان هو. ماسيءَ رڙ ڪري گلوءَ کان پڇيو:
”اڙي ادا گلو! آهي ڪو جو هن چور ڇوري کي سڃاڻي.“
”ماسي، خبر ناهي، چور آهي تہ ڏينس ڪاٺ ۾.“ گلوءَ اُتان ئي پڪوڙن کي تئي ۾ اُٿلاڻي ڏيندي وراڻيو.
ماسيءَ هن کي ٿيلھو ڏيئي، هيٺ جهڪائي وهاريو ۽ ڏانھس تڪيائين. ڇوڪرو هيسيل ضرور هو، پر ڊپ بنھہ نہ پئي لکايائين. انگ تي وڏو چولو هئس ۽ هيٺان ڪجهہ بہ نہ. ماسي جيئن سندس ٻانھن ڇڏي تہ هن يڪدم ڦلن ڀريل مٺ کڻي وات ۾ وڌي ۽ هو تڪڙو ڦلا چٻارڻ لڳو. ماسي وائڙن وانگر کيس تڪڻ لڳي. ماسيءَ کي الائجي ڇو مٿس قياس اچي ويو. کيس ائين لڳو تہ هو بکايل آهي. ماسيءَ يڪدم کيس اٿاريو ۽ ڦلن لپ ڀري سندس جهوليءَ ۾ وڌي.
”ڀڄي وڃ ڇورا، هيڏي نہ اچجانءِ. الائي ڪٿان جا ڇورا، مائٽ ڄڻي گهٽين ۾ کڻي اڇلايا آهن. هاڻي بُک آ، جو گهٽين ۾ پئي واڪا ڪري.“ هوءَ يڪدم پورهئي کي جنبي ويئي. هاڻي چڻن جو وارو هو، سو تئيءَ ۾ چڻا وجهي ٻہ اُٿلاڻيون ڏنائين ۽ پوءِ پاٽيءَ جي تري سان انھن کي ڏڏرڻ لڳي. گهڙيءَ ۾ چڻا ڀڳڙا بڻجي ماسيءَ جي ڇٻي ۾ آيا تہ خوشبوءِ چوڌاري واسو ڪري ويئي. جيئن هوءَ گراهڪن کي لپ لپ ڏيندي ڏوڪڙ وٺندي ويئي تہ اوچتو هڪ ننڍڙو هٿ سندس سامھون آيو. هن ڪنڌ کڻي مٿي نھاريو تہ سندس سامھون اُهوئي ننڍڙو نينگر بيٺو هو ۽ پوءِ هن چولو مٿي ڪري خالي جهولي ڏانھس ڦھلائي. هيڏي سيءُ ۾ سندس انگ اگهاڙو ۽ لٻل ميرو جسم ڏسي ماسيءَ کي وري قياس آيو ۽ چڻن جي لپ ڀري سندس جهوليءَ ۾ وڌائين، پر يڪدم دانھن بہ ڪيائين:
”اڙي هيترا بيٺا آهيو، ٻڌايو نٿا تہ هيءُ اوپرو نينگر ڪير آهي؟ هيءَ بک اڄ ڪٿان هن گهٽيءَ ۾ پئي رُلي.“
ڪنھن بہ ٻڙڪ نہ ٻوليو. سندس منھن تي تہ سڃاڻڻ وارا پار پتا پڌرا هيا. هوڏانھن نينگر تڪڙو تڪڙو ڀڳڙا چٻاڙيندو اتان هٽي ويو. ماسي ڪنڌ ڌوڻي وري پورهئي سان لڳي ويئي. اتي اوندهيڙي اچي ٿي ۽ ڪوبہ گراهڪ نہ بچيو. باھہ بہ اچي وسامڻ جي ڪئي هئي ۽ ماسيءَ ٽيڙ ميڙڻ شروع ڪيا. دستور موجب گلڻ پڪوڙائي ڏانھن منھن ڪري واڪو ڪيائين:
”ادا گلڻ! ٻي آني جا سنھا ۽ ٻي آني جون ڪچوريون. ڏسجانءَ، متان سڀ مال کپائي نہ ڇڏين ۽ منھنجا ٻڄا بک مارين.“
”ها ماسي، تنھنجي حصي جا پڪوڙا قابو آهن، فڪر نہ ڪر. مال مڻين آهي، رڳو دل وڏي ڪر. تنھنجا ٻچا، سي منھنجا ٻچا.“
ماسيءَ مليل ان جون ننڍڙيون هڙون ٻڌي ڇٻن ۾ رکيون. ڇٻي ۾ گڏ ٿيل روڪڙ مان چار آنا مُٺ ۾ جهليا ۽ ڇٻا مٿي تي رکيائين. هوءَ سڌي گُلوءَ جي دڪان تي آئي. گلوءَ کيس پڪوڙن جو پُڙو ڏيئي کانئس کلي پڇيو:
”ماسي، ڪير ڇورو هو، جو تنھنجي رڙ پئي پيئي؟“
”الائي ابا ڪير ڇوڪر هو، جھڙي بک. مون تہ هن پاڙي ۾ ڪڏهن نہ ڏٺو.
”هوندو ڪو غريب جو ٻار، ماسي بک بہ تہ ملڪ ۾ ڪاهي پيئي آهي.“
ماسي ڪنڌ ڌوڻي پڙو کنيو، پر يڪدم دانھن ڪيائين:
”هيءُ ڇا گُلو! پڪوڙا ٿورا پيا لڳن.“
گلوءَ ٿڌو ساھہ ڀريو: ”مھانگائي، ماسي، مھانگائي ڏس ماسي! ٻچن جو پيٽ توکي بہ پالڻو آهي تہ مون کي بہ. مان ڀلا ڇا ڪريان؟“
ماسي ماٺ ميٺ ۾ پرو کنيو ۽ ويچارن ئي ويچارن ۾ ڇٻا مٿي تي، پڙو هٿ ۾ لوڏيندي، گهٽيون لتاڙيندي، گهيڙ ٽپندي هلندي هلي. اوچتو کيس لڳو تہ ساڻس ڪير گڏ پيو هلي. هن يڪدم بريڪ هنيو ۽ اوندھہ ۾ پٺيان نھاريو. کيس ڪجهہ نظر نہ آيو. هوءَ هلڻ تي هئي تہ اوچتو سندس هٿ کي سٽ آئي ۽ هُن ڏٺو تہ ڪير کانئس پُڙو کسي وٺي ڀڳو. هن چٽيءَ طرح سڃاتو تہ اُهو ئي نٻل اڌ اُگهاڙو نينگر هو، جنھن جو چولو هوا تي اُڏامندو نظر آيس. هو ڏسندي ڏسندي سندس اکين آڏو غائب ٿي ويو. هوءَ ڪا گهڙي تہ وائڙن وانگر انھيءَ پاسي تڪيندي رهي، پوءِ جڏهن هن کي هوش آيو تہ رڙين واڪن ۾ پئجي ويئي.
”بيھجان ڇورا! اڙي ڇورا! نڀاڳا! شل ٽنگون ڀڄندءِ. اڙي ڇورا! شل......“
هوءَ اوندھہ ۾ رڙيون ڪندي، اچي گهر ڀيڙي ٿي. ٽپڙي کڻي در کي ڌڪو ڏيئي، اندر داخل ٿي. سندس زبان جهل ئي نہ ڏئي.
”هي نماشام جو ڦُر.... هيءَ ڌاڙو.... هيءُ ڪيس..... هيءُ قھر...“
اوچتو سندس زبان کي ٻُنجو اچي ويو. سندس آڏو هڪ ننڍڙو هٿ وڌيو، ۽ پوءِ هن اڌ گهاڙي ٻار جهولي ڦھلائي. هن کي پنھنجي ننڍڙي بکايل ٻار کان مختلف نہ پئي لڳو. ائين سندس نظر پنھنجن ٻارن تي پيئي، جن مان ڪي جهولي جهليو، ڪي هٿڙا وڌايو بيٺا هئا ۽ سندس نظرون ڇٻي کي ۽ خالي هٿن کي تڪي رهيون هيون. هن کي هاڻ ائين پئي لڳو تہ گهٽيءَ ۾ رلندڙ بک سندس گهر ۾ ڪاهي پيئي آهي ۽ کيس تعجب ٿيو تہ هن ايتري دير انھيءَ نينگر کي ڇو نہ سُڃاتو.
(مھراڻ 4/1983ع)