..... ۽ چيا اُڏامي وئي
(غلام رباني آگرو)
جهرڪين جي چِين چِين ۽ ڀڙڪي تي نگهت جي روز جيان اک کُلي. هن جهرڪين جي جهيڙي ۽ ورانڊي مان ڀڙڪو ڏئي اُڏامي وڃڻ، وري موٽي اچڻ تي، مرڪي ڏنو، ۽ پنھنجي ڌيءُ چيا جي پريان رکيل کٽ ڏي ڏٺو. آهستي آهستي سندس اک کلندي وئي ۽ هوءَ ٽپ ڏئي اُٿي ويھي رهي. هن کي محسوس ٿيو تہ چيا کٽ تي ڪانھي. ڇاڪاڻ تہ هوءَ ايڏو سويل اُٿي، هن لاءِ ممڪن نہ هو. هوءَ جهرڪين جي گوڙ تي پاسا ورائيندي هئي. صبح جي ننڊ کيس اُٿڻ نہ ڏيندي هئي، ڪڏهن وهاڻو ڪنن تي، ڪڏهن ماءُ کي اُتان چوندي هئي: ”امان هنن چيائين کي بس ڪراءِ، ننڊ ڦٽائي اٿن.“ نگهت هش هش ڪري جهرڪين کي ڀڄائيندي هئي. هو ڪڏهن ولر ڪيو اچي ”چيا“ جي پاسي ۾ يا پيرانديءَ کان وهنديون هيون.
اڄ شور وڌي ويو هو. هي ولر ڪيو، چيا جي هنڌ تي ويٺيون هُيون ۽ نگهت جو گمان صحيح پي ثابت ٿيو. هوءَ آهستي آهستي وڌي چيا جي کٽ تائين وئي. ڪي جهرڪيون ڀڙڪو ڏئي اُڏامي ويون، ڪي ويٺيون رهيون. هوءَ اڱڻ ۾ وئي، رڌڻو ڳولي آئي. اندر ڪمري ۾ نھاريائين، چيا ڪٿي بہ نہ هئي. هن جي هيانءَ ۾ ڌڪ لڳو، جڏهن هن ڏٺو تہ ٻاهرين در جو ڪلف هيٺ اُڇليو پيو هو ۽ ڪڙو لٿل هو، در رڳو ٻيڪڙيل هو. هوءَ ڪا گهڙي پنھنجي کٽ تي ويھي رهي. هن ڀرسان واريءَ کٽ تي نھاريو. سندس مڙس ظهير گهري ننڊ ۾ هو. جهرڪين جي ميڙ ۽ گوڙ مٿس ڪو اثر نہ ڪيو هو. هو بي خبر ستو پيو هجي ها جيڪڏهن نگهت کيس نہ اُٿاري ها.
”چيا جا پيءُ! چيا جا پيءُ!“ هن کيس آهستي آهستي سجاڳ ڪيو. هن آهستي آهستي اک پٽي. سندس ڪن ۾ آواز آيو: ”چيا جا پيءُ! چيا گهر ۾ ڪانھي.“ هو ٽپ ڏئي اُٿيو، هن سڄو گهر ڳوليو. هيءُ هڪ ڪمري ۾ ورانڊي وارو ريلوائي ڪوارٽر. اُن جي ايراضي گهڻي؟ هو در ڏانھن ڀڳو، ڪلف هيٺ ڀڳو پيو هو. در ٻيڪڙيل هو ۽ هو پريشان هو تہ آخر چيا ڪاڏي وئي. هن ورانڊي ۾ مٿي اُگهاڙي اُجڙيل گهرواريءَ ڏي ڏٺو. هن جي پوتي پٽ تي پئي هئي. جهرڪيون جن سان ڪُڏندي چيا کي سال ٿيا، اڄ هو چيا کي نہ ڏسي آهستي آهستي اُڏري ويون. چيا ننڍڙي هئي ۽ هيج مان انھن کي جهرڪي نہ چئي سگهندي هئي، تہ ماڻس کيس چڙيا چوڻ سيکاريو. جنھن کي بہ هوءَ چيا چوندي هئي. ننڍڙي ايڏي چاھہ مان ”آ چيا، آ چيا“ پنھنجي ماءُ سان گڏ چوندي هئي جو، مٿس اوڙي پاڙي جي ٻارن نالو ئي ”چيا“ رکي ڇڏيو. ڪيترا ٻار هن ننڍڙيءَ سان کيڏڻ ايندا هئا ۽ هن کي جڏهن، ’ننڍڙي چيا! مٺڙي چيا!‘ چوندا هئا تہ هيءَ ننڍڙي، خوش ٿي جهرڪين وانگر ٻانھن سان کنڀڙاٽيون هڻندي هئي. هوءَ ايئن اُڇلون ڏيندي هئي ۽ ٻانھون هڻندي هئي ڄڻ اُهي هنن جهرڪين جا پَرَ هجن ۽ اجهو ٿي هوءَ اُڏامي!
هاڻ جهرڪيون اُڏامي ويون هيون، ورانڊي ۾ سانت هئي. ٻنھي اندر جي گمان کي، گمان رهڻ ڏنو ۽ دَرَ کولي ٻاهر نڪتا. هنن ڏٺو تہ ڀروارن ڪوارٽرن جا در اڃا ڀيڙيل هئا، ڪي کُليل بہ هئا. هو سڀني درن تي پھريائين ڀڻڪي سان، پوءِ آهستي ۽ ان کان پوءِ ڏاڍيان، ”چيا! چيا!“ پڪاريندا رهيا. هو پري تائين ويا پوءِ پڇاڙون کائيندا وريا.
گهڙي پل ۾ پري پري تائين هُلي ويو تہ چيا گهر ڪانھي. چيا، هنن ڪوارٽرن جي قطارن ۾ ائين ايندڙ ويندڙ ۽ مڪينن جي لاڏلي ٿي پلي هئي، جو ڪنھن اولو سولو اکر نہ ٿي ڪڍڻ چاهيو، هنن آهستي ڀڻڪيو: ”اسان جي چيا اُڏامي وئي، اسان جي چيا اُڏامي وئي.“
چيا جو اصل نالو ڪنھن کي خبر نہ هئي. هن ريلوي جي رهائش ڪمپائونڊ ۾ ڪيترائي ڪوارٽر هئا، ان جا رهواسي چيا سان ڄائي ڄم کان وٺي ايڏو پيار ڪندا هئا، جو هنن کي هن جو اصل نالو وسري ويو هو. هوءَ پتڪڙي، اوڙي پاڙي جي لاءِ رانديڪو هئي. وڏڙي ٿي تہ ٻين ٻارن سان گهٽين ۾ ڌوپڙي يا چيلي جي راند ڪندي هئي. ڊيوٽي تان مختلف وقتن تي موٽندڙ ماڻھو، سندس موهيندڙ شڪل، انداز ۽ انگل تي فدا هوندا هئا. هن جي مٿي تي هٿ ڦيري، پوءِ گهر ۾ گهڙندا هئا. جي هو گهٽيءَ ۾ چيا کي نہ ڏسندا هئا، تہ ٻين ٻارڙن کان پڇندا هئا. هو ڪنھن نہ ڪنھن ڪوارٽر ڏي اشارو ڪندا هئا. هو ان دروازي وٽ ويندا هئا تہ، چيا جون مِٺيون ٻوليون ٻڌي خوش ٿيندا هئا، ۽ کيس سڏي پيار ڪري پنھنجي گهر هليا ويندا هئا. هنن جو پيار رڳو چيا سان نہ هو، پر، سندس ماءُ پيءُ ظهير ۽ نگهت لاءِ پڻ اٿاھہ مانَ محبت جو اظهار پڻ هو.
ظهير گڊس ٽرينن لاءِ مال بوڪ ڪرڻ جو ماهر ڪلارڪ هو، پوءِ هو وڏي مال گودام جو انچارج بہ ٿيو پر، سندس هلت چلت ۾ ڪا وڏائي ڪانہ هئي. ظهير، رحيم يارخان جو رهواسي هو، اتي سندس پيءُ اسٽيشن تي قلي هو. هن پٽ کي پڙهائي گڊس جو ڪلارڪ ڪرايو. ظهير اتي ئي پاڙي ۾ نگهت کي ڏٺو عشق جا پيچ اڙيا پر، نگهت جي مائٽن پنھنجي ڌيءُ ڪنھن وڏي هنڌ ڏيڻ پي چاهي، پر لکئي جا ليک آهن، ظهير جا ڀاڳ زور هئا. هن نگهت کي اُڏائي پھريون شهدادپور ۾ پوسٽنگ ڪرائي ۽ پوءِ نگهت سان نڪاح وجهي، نگهت جي مائٽن جي ڀڄ ڊُڪ ۽ قانوني ڪاروائي جو انتظار ڪرڻ لڳو. پر نگهت جا مائٽ وڏي ڏِک وارا هئا. نياڻي جي ائين نڪري وڃي، سو هنن بہ ائين ئي سھائي. ڪني آڱر وڍي ڀلي وانگر نگهت ڏانھن ور ڪري نہ نھاريؤن.
آهستي آهستي ظهير اسٽيشنون ٽپندو، حيدرآباد اسٽيشن پھتو ۽ ريلوي جي ڪوارٽرن جي ڪمپائونڊ ۾ رهڻ لڳو. اتي کين چيا ڄائي، جيڪا سندن لاڏلي، اوڙي پاڙي جي اکين جو تارو بڻي. ڇو تہ هئي بہ من موهڻي ۽ ڳالھيون ائين ڪندي جو دل ۾ پيھجي وڃي. اڄ چيا اُڏامي وئي هئي. اوڙو پاڙو حيران هو تہ هيءَ معصومڙي ڪيئن پاڻ هلي ويندي. هيءَ تہ سڌوسنئون اغوا جو ڪيس هو. ڪن ڪوارٽر جي ڀت ٽپي، اندريون ڪلف ڀڃي اُڇليو هو ۽ چيا کي کنڀيو هو، هاڻ ماڻھن جون هيون ڳالھيون. ڪن آهستي ڀڻڪو ڪڍيو تہ چيا پاڻ رضا خوشيءَ سان نڪتي آهي. ڪلف تہ ڀڃڻو هو، نہ تہ چيا ۽ سندس چاهيندڙ ڪيئن نڪرن ها. انھن جو ڀڻڪو ۽ اشارو ڪمپائونڊ جي ڀت ٻاهران هڪ نئين جوڙيل جاءِ ڏي هو، جت چيا، ماءُ جو پورهيي سان جَڙيل ڀرت ڀريل وڳا پھچائيندي هئي. نگهت اوڙي پاڙي جي لاءِ ڀرت ۽ سيبي ٽوپي جو ڪم ڪندي هئي. ائين سندس گهر جو خرچ جو پورائو ٿيندو هو. چيا سياڻي ۽ سمجهہ سان ٿي تہ گهر گهر وڃي، ويس وڳا پھچائيندي هئي ۽ ٻيو ڪم بہ کنيو ايندي هئي. هي ڏهن ٻارهن سالن جي ٻالڪڙي، ڪنھن جي موھہ ۾ ايندي ۽ ٽوڙي ڪلف ڪڙو ڀڄي نڪرندي، نہ سمجهہ ۾ ايندڙ ڳالھہ هئي. هوڏانھن نگهت بہ ان هنڌ ۽ پٿراڻي کي کنيو چمي جنھن تي چيا سمھندي هئي ۽ ور ور چوي، ”ظهير تون مون کي ڀڄائي نہ اچين ها، نہ هوءَ ابي امان جي نقش قدمن تي هلي آ. ظهير تون مان گهنگار آهيون. جيئن تون مان اُتان اُڏامي نڪتاسون، تيئن چيا بہ اُڏامي وئي. تيئن چيا بہ ڦُررر ڪري اُڏامي وئي.“
ظهير جو اندر اڳي ئي وڍيو پيو هو. وري نگهت جا جهير وجهندڙ اهي جملا ته: ’اسين ٻئي گنهگار آهيون. جيئن تون مان اتان اُڏامي نڪتاسين تيئن چيا بہ ائين ڦَرِ ڪري اُڏامي وئي.‘ سندس دماغ ڦرڻ لڳو هو. هو هڪ هنڌان اٿي وري ٻئي هنڌ ويھي. وري اتان اٿي اڱڻ ۽ ورانڊي ۾ اچي وڃي. هن کي چين نہ هو. هو نيٺ ان ڪمپائونڊ کان ٻاهر نئين جوڙايل جاءِ ڏانھن وڃي نڪتو. هو چوڌاري جاءِ گهمي آيو، ات کيس ڪنھن بہ ماڻھو جا آثار نظر نہ آيا. هن ڊنو ڊپ ڪري وڏي لوهي گيٽ کي کڙڪايو. ڪافي دير کان پوءِ هڪ چوڪيدار نما ماڻھو نڪتو جنھن چيس ته: ”هتان جا ڪرايي دار هليا ويا آهن ۽ هاڻ هتي ڪير بہ نہ رهندو آهي. هو هيءَ جاءِ رات ئي ڇڏي پنھنجي ملڪ هليا ويا آهن.“ ظهير کي لڳو تہ سندس ڌيءُ هتان ئي وئي آهي ڪن وڏن هٿن ۾ اچي وئي آهي.
ظهير سڄو ڏڪي ويو. هن کي چوڪيدار کان ئي پڪ ٿي تہ هي برده فروشن جو ٽولو، سندس ڌيئڙي کي ٻڌي ڪنھن وڏي بازار يا ڪنھن وڏي ماڻھوءَ کي ڏيڻ لاءِ کنڀي ويا آهن. هو اتان سڌو پوليس ٿاڻي تي آيو. فرياد داخل ڪيائين، شاهد پيش ڪيائين. جاءِ جي مالڪن کان پڇا ٿي انھن کان مسواڙِن جو ڏس پتو مليو. پڪ ٿي تہ چيا کنڀجي ٻئي صوبي ۾ پھچائي وئي آهي. پوليس کانئس پيسا گهريا تہ، پيسا ڏي تہ گاني بجاني ۽ جسم فروشي جي ڏورانھن اڏن تان ڳولي اچون. هن نگهت جا ٻہ چار ڳھہ وڪيا. معصومڙي چيا جو فوٽو ڏنائين. پوليس کيس هتي ڇڏي، فوٽو کڻي ملڪان ملڪ نڪري پئي. ننڍا شھر ٽپندي وڃي ملڪ جي وڏي بازار تائين پھتي. اُتي انھيءَ شھر ۾ الائي جي ڪھڙو جن ڀوت ڏٺائون جو پوليس، صوبيدار سوڌو تڪڙو موٽي، ۽ اچڻ سان ظهير کي گهرائي دٻ ڪڍيائون: ”تو اسان کي رلايو آهي، شريفن جا ڏس پتا ڏئي خوار ڪيو آهي. تنھنجي ڌيءُ ڪشمير بہ ٽپي وئي آهي، ٻيا پيسا ڏي تہ ڪشمير مان ڳولي اچون، ڪشمير وڃڻ سولو نہ آهي.“
ظهير روئي پيو، هيءُ تہ پيرا وڃائڻ واري ڳالھہ ٿي. هن وڏن آفيسرن وٽ دانھيو، شھر جي چڱن مڙسن وٽ دانھيو، پر ڪجهہ نہ ٿيو.
آهستي وقت جي دز، هن واقعي کي لَٽيندي وئي. ماڻھو، چيا کي وسارڻ لڳا. ماءُ چرين وانگر جهرڪين کي داڻا وجهندي سڏيندي، ڳالھائيندي هئي: ”توهان مان ڪنھن منھنجي چيا کي ڏٺو.“
”ڪھڙي ديس مان اچو پيون، ڪا منھنجي چيا جي خبر! چيا جھڙي ڪا من موهڻي ڏٺوَ؟“
”اڙي مايون جهرڪيون توهان تان تہ گهور ويندي هئي. ياد اٿوَ پاڙي جي ڇوڪرن، توهان مان ڪن کي سرڪڻ ڦاهي سان پڪڙي، سوتلي ۾ ٽنگي پئي ڳلي ڳلي ڦيرايو، ۽ ڪيئن چيا اوهان جهرڪين کي ڇڏايو هو. اڃا ٿورڙو ساھہ هيؤ، جو چيا اوهان جي چهنبن کي وات سان ملائي ڦوڪون ڏئي، اوهان اڌ مئلن کي جيئرو ڪيو هو. اڙي! ڏسجو ڪٿي چيا سرڪڻ ڦاهيءَ جو نشانو بڻجي، اڌمئي نہ ٿيو پئي هجي. ڏسجو کيس بچائجو.“
هڪ ماءُ پنھنجي جيئري جگر کان جدا ٿي هئي. هوءَ پئي جهرڪين سان ڳالھيون ڪندي هئي. ڪڏهن آيلن ويلن کان چيا جو احوال پڇندي هئي: ”ڪا چيا اُڏامندي ڏٺوَ.“
ظهير، نگهت جو هيءُ حال ڏسيو پيو رت رئندو هو. هُو جڏهن بہ ڊيوٽيءَ تي ويندو هو ته: اَپ کان ايندڙ ڪا گاڏي مِس نہ ڪندو هو. اُهي گاڏيون حيدرآباد تي ضرور بيھنديون هيون. هو سڄيون گاڏيون لتاڙي پھچندو هو، پوءِ ئي اسٽيشن ماستر انھن کي سگنل ڏيندو هو، ۽ گاڏيون ڪراچي روانيون ٿي وينديون هيون. ڪي ورھيہ اهو سلسلو هليو. آهستي آهستي اَپ کان ايندڙ، ڊائون ويندڙ گاڏيون بنا روڪ هلڻ لڳيون. پر ظهير تنھن هوندي بہ گاڏيءَ تي نظر ڦيرائيندو هو. خاص طرح زناني گاڏي تي، تہ من کيس چيا نظر اچي وڃي. چيا جھڙيون نينگريون گهڻيون، پر چيا ڪوڻ سڏاوي، چيا هڪ ئي هئي.
ائين ورھيہ لنگهي ويا، نگهت جي مٿي ۾ چاندي جون ڪيئي تارون ڦھلجي ويون، ظهير غم ۽ فڪر ۾ اڌ مٿو اڇو ڪيو، اسٽيشن تي ڦيريون پائيندو رهيو پر، چيا جي گاڏي نہ آئي.
ائين هڪ ڏينھن ڊائون ايڪسپريس کي اُڪارڻ لاءِ گيٽ وٽ مايوس بيٺو هو. هن مايوسي دور ڪرڻ لاءِ سگريٽ دکايو ۽، آهستي آهستي رڙهندو گيٽ ٽپي اندر داخل ٿيو. ڊائون گاڏي بہ چيڪاٽ ڪندي اچي بيٺي. هو آهستي آهستي گاڏا لتاڙيندو، هڪ نظر وجهندو اڳتي وڌيو پي، تہ سندس نگاھہ هڪ سھڻي مُکَ تي وڃي بيٺي. هيءَ اهڙي سھڻي من موهڻي هئي، جيئن چيا هئي. پر هيءَ تہ هڪ عورت هئي ڀلي وڳي ۽ شال ۾ ويڙهيل، ڳچيءَ سونا روپا هارَ، ڪنن ۾ وڏا جهومڪ ۽ ٻانھون لاتعداد سونين چوڙين سان جهنجهيل. هو وڌندو ان دريءَ آڏو بيھي رهيو جت هوءَ ويٺل هئي. ظهير کي وڌيڪ تعجب ٿيو، جڏهن هڪ ننڍڙي نينگري اچي هن جي هنج ۾ ويٺي، ۽ پوءِ دري مان ٻانھون ڪڍي هوا ۾ ائين هلائڻ لڳي، جيئن چيا صبح ويل ڪندي هئي ۽ چوندي هئي: ”آ چيا آ چيا“
ظهير جا ڪن ٻرڻ لڳا هيا يا ائين هو بہ صحيح. هيءَ ننڍڙيءَ نينگري بہ ائين ئي چئي رهي هئي. ”آ چيا، آ چيا...“
هو اڃا حيران بيٺو هو جو ان عورت هن ٻارڙي کي ڇڪي اندر ڪيو ۽ پڪاري چيو: ”چيا! چيا! نا، نا!“
هو تيئن دري ويجهو وڃي بيٺو ۽، ڏک ڀريل آواز ۾ پڪاريائين: ”چيا! چيا! منھنجي چيا!“ هيءَ هڪ خوبصورت عورت هئي، سندس مک تي هڪ رنگ آيو ۽ اکيون ٿورو پاڻيءَ سان ڀرجي آيون. ٻيءَ مھل اتي ڪجهہ بہ ڪونہ هو. پوءِ هن ننڍڙي نينگريءَ کي دريءَ کان پري ڪري، پاڻ ڳچي ڪڍي ٿورو هيٺ ڀرو ٿي جهڪي، ۽ سُرٻاٽ جھڙو ڀڻڪو ڪڍيائين.
”بابا، سائين، چيائون ويچاريون ڄمنديون ئي اُڏامڻ لاءِ آهن، تہ ڪي ويچاريون سرڪڻ ڦاهي جي ور چڙهي اڌميون ٿيون پيون هونديون آهن. امان کي چئجانءِ تہ چيا پاڻ ڪانہ اُڏامي، سرڪڻ ڦاهيءَ جي وَرِ چڙهي وئي . هاڻ ڪٿي بہ چيائون نہ اڏامنديون آهن، سڀ سرڪڻ ڦاهيءَ جي وَرِ چڙهي وينديون آهن“.
ائين پويان ڪو آواز ٿيو، هڪ ٿلھو ٿنبرو پھلوان جھڙو مڙس اچي مٿانئس بيٺو. هن عورت پٺي ورائي چيس: ”ڪوئي منگتا هي، خير منگدا پيا هي“، پوءِ عورت مٿڀرو ٿي پرس مان ڪي رپيا ڪڍي سندس تريءَ تي رکيا ۽ ڪنڌ موڙي ڇڏيائين، ڄڻ کيس سڃاڻندي نہ هئي. گاڏي آهستي آهستي رڙهي ۽ اسپيڊ ورتائين. هاڻ ظهير کي لڳو تہ، سندس چيا هڪ دفعو وري اُڏامي وئي آهي
(مھراڻ 3-4/2009ع)