مان غريب الوطن ناهيان
هيءُ ڪو وڏو شھر نہ آهي، پر اُن جي پڇاڙي چڱي آهي جو شھر ڇڏيندي چڱي پنڌ تائين ڪي جايون، ڪي ڪکاوان گهر يا چند گهرن تي مشتمل ڪي ننڍڙا بي نام ڳوٺڙا بہ آهن. بي نام ڳوٺڙي وٽ اها ڇڊي، ننڍي، هڪ ڪمري واري ڪچي پڪي ننڍڙي جاءِ هئي. ضميرحسين پنھنجا وڻ ٽڻ ڇڏي ڪٿان اچي ڪٿي وارد ٿيو هو. هُن جڏهن هيءَ جاءِ سودي هئي تہ هيءَ جاءِ هئي، هاڻ اُتي اُنھيءَ جاءِ ۾ هڪ دُڪان آهي، جيڪو ضمير رهڻ واري ڪمري کي تياڳ ڪري پنھنجي گذر سفر لاءِ اَڌ ۾ دُڪان ۽ اڌ ۾ رهندو هو. اُنھيءَ جاءِ کي هڪ ماڙي بہ هئي، ڪوٺي تي هڪ ننڍڙو ڪمرو. ضمير ڪڏهن ٿڪبو هو تہ مٿي چڙهي هڪ کٽ تي اچي آهلندو هو. جاءِ کي هڪ اَڱڻ بہ هو. ٿوري دير ۾ وري هيٺ لھي اڱڻ ۾ لڳل نلڪي مان باڙدي ڀري دُڪان جي ٻاهران رکيل مَٽ آگهاري ڀريندو ويندو هو. پوءِ هو دُڪان جي سارسنڀال لهندو هو. جيتوڻيڪ سندس دڪان چوويھہ ڪلاڪ کُليل رهندو هو. رات جو هو. دير سان دڪان جو در اندران بند ڪري، اندر وڃي دُڪان پويان هٿرادو ٺھيل ڪمري ۾ سمھندو هو. هو ڪير هو ۽ ڪٿان کان آيو هو، ڪنھن کي خبر نہ هئي، پر اُٿڻ ويھڻ ۽ ڳالھائڻ مان لڳندو هو تہ سنڌ جي سرحدي شھرن جهڙوڪ جيڪب آباد، جهٽ پٽ يا جعفرآباد جو هو. هو خاموش طبيعت جو اَمن پسند ماڻھو ٿي لڳو. ورهين کان شھر ٻاهران اوجهڙ علائقي ۾ رهيو پيو هو. اوسي پاسي جا ماڻھو کانئس سيڌي پاڌي جون شيون اچيو وٺندا هئا. گراهڪي گهٽ هوندي بہ سندس گذر سفر ٿي ويندو هو.
ڪڏهن ڪڏهن ڀرپاسي جي ڳوٺن ڏي ٽانگي تي ويندڙ سواريون ڪي سيڌي پاڌي جو رهيل کُهيل سامان ضمير کان وٺندا ويندا هئا. ضمير حسين جو منگوليائي چھرو ۽ اَڌ سُنھري وار اُن ڏينھن وڌيڪ چمڪندا هئا، جنھن ڏينھن ٻهراڙي جا ٽانگا گهڻي تعداد ۾ سندس دڪان آڏو بيھندا هئا ۽ هُن جي دڪان جو وهنوار وڌي ويندو هو ۽ سندس دَخل تي رکيل ڪاٺ جي پيتي ۾ روڪڙ ججهي ٿي ويندي هئي. اُنھيءَ صبح جو هو دڪان جي ٻُهاري ڪڍي ٽپڙ ٽاڙي ٿائنيڪا ڪري دڪان جي ٻاهران ڪٻاڙي کان ورتل هڪ لوهي ڪرسيءَ تي بالم ٿي ويٺو هو. هُن جي منھن مان ائين لڳندو هو تہ کيس ڪو فڪر ئي ڪونھي. هن جو چھرو سخت ۽ پٿرائون لڳندو هو. هو کلندو بہ گهٽ هو تہ ڳالھائيندو بہ گهٽ هو. پر گراهڪن سان ٿورا ڊاڙ ٺڪاءَ هڻڻ سندس فرضن ۾ شامل هو. گراهڪ وڃڻ کان پوءِ کيس ائين ماٺ اچي ويندي هئي ڄڻ چاٻي جو رانديڪو چاٻي کُٽڻ کان پوءِ ماٺ ۾ اچي ويندو آهي ۽ هڪدم بيھي رهندو آهي.
سياري جا ڏينھن هئا. دڪان آڏو باهڙي ٻاري پاڻ کي تہ گرم ڪرڻ جا جتن بہ پئي ڪيائين پر اوسي پاسي رهندڙ هارين نارين کي ڄڻ سَڏ پئي ڪيائين تہ ”دڪان کُلي ويو اٿو، اَچو دوستو، ٻارڙو! اچو، اچي هٿ سيڪيو.“ پر هونئن بہ صبح جو سندس دڪان جو وڪرو گهٽ ٿيندو هو. لڙيءَ ٻپھريءَ مھل، ڪي ڪڙمي ڪاسبي شھر کان ٽانگن يا گاڏن تي موٽندا هئا تہ سندس دُڪان تي گهڻو ڪري کُٽل سامان يا سگريٽ ٻيڙين لاءِ بيھندا هئا ۽ شھر جو احوال، روزگار مزوري جو احوال ڏيندا ويندا هئا. هو دڪان جي ٻاهران پيل هڪ بورڊ کي تڪي رهيو هو، جيڪو هن ڀت سان ٽيڪ ڏياري رکي ڇڏيو هو. هُن اڃا تائين بورڊ ٽنگيو نہ هو. هيءُ ڪنھن چانھہ جي ڪمپنيءَ جو اشتھار هو، جنھن جي هيٺان لکيل هو: ”اسٽاڪسٽ: ضمير خان بلوچ غريب الوطن اسٽور.“ ڪافي ڏينھن کان پيل اُنھي بورڊ کي تڪيندو رهيو، پر جڏهن هُن جي نظر ضمير خان بلوچ تي پوندي هئي، تہ ويتر وسامي ويندو هو. شايد اِهوئي سبب هو جو هُن انھيءَ بورڊ کي مٿي ڪين هڻايو هو. هو جڏهن اُنھي نالي کي ڏسندو هو تہ کيس ائين لڳندو هو تہ هُو ڪيترن ويچارن ۾ پئجي پنڌن ۽ پيچرن تي وڃي رهيو آهي، جت ڪنڊن ۽ پٿرن جي واٽن کان سواءِ ڪي بہ ڪينھي. سندس پير پٿون ٿيندا وڃن ۽ چَپ خشڪ. پوءِ هو اُٿي ٻاهر ئي پيل مَٽَ مان جستي گلاس ۾ پاڻي ڀري ٻہ ٽي گلاس پي ويندو هو. مٿان وري ”غريب الوطن اسٽور“ سندس لاءِ ڏکوئيندڙ گهڙي هوندي هئي. هو اُنھيءَ خشڪي کان پاڻي پي رهيو هو تہ پريان سندس نظر سڌي رستي تي ڏانھس ايندڙ ٽانگي تي پيئي. هُن دلچسپي سان ٽانگي کي جانچيو. هُن سوچيو، ڪي ٻهراڙيءَ جون سواريون، يا ڪو زميندار پنھنجي ٻني ڏانھن وڃي رهيو آهي. هو بي اونو ٿي وري ڪرسي تي وڃي ويٺو. هو اُنھن ڏکين پنڌن پيچرن تي هلڻ لڳو. ائين ٽانگو اَچي سندس ڀرسان بيھي رهيو.
”بس، پُٽ! بس،... شاباس...،“ ٽانگي واري جي آوازن تي هُن ڪنڌ مٿي کنيو. هيءُ تارو ٽانگي وارو هو. هو سندس ڀرسان اچي بيھي رهيو. هُن تاري جي منھن ۾ نھاريو. تارو ٽانگي وارو سندس دوست ٿي ويو هو پر هن ويل تارو وٽس اچي هٻڪي بيھي رهيو. هو کيس ٽانگي ڏي اشارو ڪري رهيو هو. هُن بيدليءَ سان ٽانگي ڏي نھاريو. هي زنانيون سواريون هيون.
”چئہ، ڇا گُهرجينِ... پڇي ڏي.“ هُن تاري کي اهڙي رُکائيءَ سان چيو جو تارو ڇرڪي ويو. تارو جڏهن بہ سواريون کڻي ويندو هو يا ايندو هو تہ ٻه-ٽي اهڙا غؤنزل اُڇلي ويندو هو، جو ضمير پوءِ بہ اُنھن جو ويٺو مزو وٺندو هو. هونءَ سڀني ٽانگي وارن سان لڳندي هئس، پر تاري سان گهڻي هئس. اَڄ هو اهڙي سوچ ۾ هو، جو کيس ڪا ڳالھہ نہ پئي وڻي. هيءُ جو تارو اچي مٿان بيٺس تہ ڪؤڙو جيءُ ڪري دڪان ۾ وڃڻ لاءِ اُٿيو، تہ تاري ٻانھن کان ورتس.
”خان! سودو نہ کپي. هي زنانيون سواريون خان بلوچ جو پڇنديون مون تائين پھتيون آهن. سڄي رات ٽيشڻ تي ولھہ ۾ گذاري اٿن. ساڻن هڪ ٻارڙي بہ گڏ آهي. ٿڌ سندن ۽ ننڍڙيءَ جا حال بُرا ڪري ڇڏيا آهن. ٻن ڏينھن کان بخار ۾ آهي. ڪي ڏينھن شھر ۾ گذاريا اٿن. ڪنھن خان بلوچ کي ڳوليندي ھھڙا حال ٿيا اٿن. جهٽ پٽ جون آهن. تنھنجو جڏهن گهمائي ڦيرائي پڇيائون، تہ مان کين سڌو هِت وٺي آيو آهيان. خان بلوچ... سواريون ڏس، سُڃاڻ. ڪٿي مون غلطي تہ نہ ڪئي آهي.“
ضمير خان بلوچ، غريب الوطن، ڪا گهڙي وسامي ويو. هوُ ٽانگي کي تڪيندو رهيو. ٽانگي اندر ڇٽيءَ اندر ڪي مايون ويٺل هيون، جيڪي کيس پُڇنديون هِت پھتيون هيون. هُو تہ پويان لُڙَ لڙاڪا لاهي ڳوٺان ڀڳو هو. ٻہ ٽي سال روپوش رهي ’غريب الوطن‘ بڻجي هت پھتو هو، پر سندس ماضي سامھون ڪَر کڻي بيھي رهيو.
هُو آهستي آهستي سُرندو ٽانگي جي هودي واري پاسي وڃي بيٺو. هُن ڪنڌ کڻي سوارين ڏانھن ڏٺو. هيءَ ٻہ مايون اُجڙيل حالت ۾ سوٽي چادرن ۾ پاڻ کي ويڙهيو ويٺيون هيون، پر سيءَ سندن ڌاڻان ڪڍي ڇڏيا هئا. هو ڏڪن بہ پيون ۽ چادرن جي پلون سان منھن ڍڪيو ويٺيون هيون. هڪ ٽن چئن سالن جي نينگري سندن هنج ۾ ليٽي پيئي هئي. هنن چادرن جا منھن کي ويڙهيل نقاب هٽايا تہ ضمير شوڪارو ڀريو. هُن سوچيو تہ ڪاري ڏاند جا مالڪ هُن جا گهر وارا اچي نڪتا آهن. هنن ۾ هڪ جوانڙي، هڪ جهونڙي پر هڏ ڪاٺ جي مضبوط مائي هئي. هيءُ هئا تہ بلوچ پر سندن گگها ۽ ڀريل چادرون ٻڌائين پيون تہ هيءُ ننڍڙو قافلو سندس وطن جو آهي. هُن صحيح سڃاتا هئا، پر پوءِ بہ هُن کانئن پڇيو: ”اَبا! ڪنھن کي ڳوليو ٿا. مون کي تہ نہ ٿا ڳوليو!“
”اَبا! اسين ڪنھن کي نہ ٿا ڳوليون. اسين وطن ڇڏي، ظالمن جي ظلم کان ڀڳا آهيون. اسان کي ڪجهہ وقت لاءِ اَجهو کپي. هيءُ ننڍڙي چاق ٿئي تہ پوءِ اسين اڳتي وڃون. اسين ڪافي ڏينھن کان سفر ۾ آهيون، دربدر ڦِرون ٿا. تون سٺو ماڻھو ۽ وطني ڏسجين پيو. اسان جي مدد ڪر، اَبو ناهين؟“
هُن تاري ڏانھن ڏٺو، پوءِ وڌي ننڍڙيءَ کي هنج ۾ کنيو ۽ ماين کي چيو تہ ”اَمان! فڪر نہ ڪر. تون پنھنجن ۾ آهين. تون وطني آهين. تون بلوچ، مان بہ بلوچ. اندر تہ هلو.“ هو کين دڪان جي پويان ڪمري کان ڪڍي اڱڻ ۾ وٺي آيو. هُن ماين کي اشارو ڪيو تہ مٿي ڪوٺي تي ماڙي ۾ هلن. تارو سندن ٿيلھو ۽ ٻيو ٿورو گهڻو سامان کنيو پئي آيو. ماڙيءَ جي آڏو ڇاپرو ٺھيل هو. اُتي بہ کٽون پيون هيون. هُن ننڍڙيءَ کي ليٽايو ۽ ماڙي واري ڪمري جو دروازو کولي ڏنو.
”اَمان! توهان آرامي ٿيو. هتي جاءِ گهڻي آهي،“ هُن دل تي هٿ رکي چيو.
”اَمان! نينگريءَ کي تپ ڏاڍو آهي. مان هن کي ڊاڪٽر کي ڏيکاري اَچان.
”مان بہ هلنديس. مان بہ ڊاڪٽر کي ڏيکاري اچان، اَمان! مان بہ تپجي پئي آهيان.“ نوجوانڙي يڪدم چيس.
هُن بي خياليءَ ۾ ضمير جي هٿ تي هٿ رکي چيو: ”ڏس، تَپ آهي نہ؟“ سندس هٿ تہ گرم هو، نرم ڇھاءُ تي ضمير ڇرڪ ڀريو. هُن ڪنڌ سان هائو ڪئي.
”تارا! مان تو وارو ٽانگو ڪاهي ٿو وڃان. تون گاسليٽ وارو چُلھو ٻاري امان لاءِ چانھہ ٺاھہ. دُڪان تان کير بہ کڻي آءُ ۽ ٻہ چار پاپا بہ. دڪان تي چڪر بہ پيو لڳائجانءِ“، ضمير ننڍڙيءَ کي ڪلھي تي کنيو ۽ هيٺ لٿو. پويان نوجوانڙي جيڪا هن ننڍڙيءَ جي ماءُ ٿي لڳي، اُها بہ ائين ڏاڪڻ ٽپي هيٺ لٿي ۽ اندرئين ڪمري ۽ دڪان مان ٿيندي وڃي ٽانگي وٽ بيٺي، ڄڻ هيءُ هنڌ چڱيءَ طرح ڪو سندس اڳي ئي ڏٺل هجي. ضمير کي بہ هٿ ڏنائين تہ کيس چڙهڻ ۾ مدد ڪري. ضمير کيس هٿ ڏنو ۽ جڏهن هڪ ڪُئنرو هٿ سندس هٿ ۾ آيو تہ سندس جسم کي هيءُ ٻيو دفعو جهٽڪو آيو. هُن هن کي مٿي چاڙهي ننڍڙي کيس هنج ۾ ڏني. پوءِ پنھنجي لوئي لاهي کيس ويڙهي. اُن جوانڙي بہ اُنھيءَ لوئيءَ ۾ ننڍڙيءَ کي ويڙهيو. ضمير ٽپ ڏيئي اڳيان ويھي رينان سنڀاليون. ٽانگي کي اهڙي مھارت سان ڦيرايو ۽ دُڙڪيءَ ڇڏيو جو پويان ويٺل جوانڙي بہ حيران ٿي وئي. هو ڪڏهن ڪڏهن تاري جو ٽانگو يا ڪنھن ٻئي يار جو ٽانگو کڻي شھر ويندو هو ۽ حاجي رَمل جي دڪان تان پنھنجي دڪان لاءِ سودو ۽ ايجنسي واري وٽان سگريٽ جا ڏنڊا کنيو ايندو هو. ٻيو روزمره جو سامان، سائيڪلن تي گهورڙيا يا هاڪر بہ ڏئي ويندا هئا. اوچتو ضمير وري ڇُهاءُ محسوس ڪيو. جوانڙي جو هٿ سندس ڪلھي تي هو ۽ هو اُن جي دٻاءُ تي ائين سمجهي رهيو هو تہ ٽانگو آهستي هلائي، پر هٿ جو دٻاءُ ايترو تہ وڌي ويو جو هُن پوئتي نھاريو. جوانڙي کيس عجب ۽ پيار ڀرين نظرن سان ڏسي رهي هئي.
”ضمير خان!... پناھہ ڏيڻ جي مھرباني. ڪجهہ ڏينھن اوهان وٽ رهنداسين.“
”پر تون اِهو تہ ٻڌاءِ، تہ توهان مون تائين پھتا ڪيئن.“
”سھڻا سائين! سڀ تنھنجي مِلڪ آهي. بس ڏس، ٽن سالن کان بہ مٿي ٿيو. عشق سچو هجي تہ نيٺ تہ ملبو نہ. مان تہ تنھنجي گولي آهيان تنھنجي نڪاح ٻڌي زال آهيان، ڏس، ضمير خان، مون ئي توکي اُتان ڀڄايو هو، نہ تہ مون وارو سوٽ شهباز خان توکي ڪارو ڪري ماري ها. ڀلي اسان جو نڪاح ٿيل هجي ها پر هُن لاءِ تہ تون ڌاريو هئين. هُن کي نڪاح جي سُڻڪ پئجي وئي هئي. تنھنجي گم ٿيڻ کان پوءِ هُن ڏاڍا جتن ڪيا تہ منھنجي شادي ٻئي ڪنھن سان نہ پر ساڻس ئي ٿئي، توڙي جو کيس ٻہ ٽي گهر ٻيا بہ آهن. توکي تہ خبر آهي، نڪاح مٿان نڪاح سردارن لاءِ ڪا معنيٰ نہ ٿو رکي، پر مان اِنڪار ڪندي آيس. هاڻ جڏهن سِرَ تي اچي پيئي، شاديءَ جون تياريون ٿيون تہ اسين اُتان نڪتاسين ۽ توکي ڳوليندي ڳوليندي اچي تو وٽ پھتاسين.“
ضمير کانئس ننڍڙيءَ لاءِ پڇيو تہ هيءَ ڪير آهي. زرين ٿورو چُپ رهي، پوءِ چيائين: ”هيءَ ننڍڙي شھزادي، يتيم ڇوڪري آهي، اَمان پالي آهي.“ ضمير ٽانگو وڻن جي جهڳٽي ۾ بيھاري ڇڏيو هو ۽ هن جوانڙيءَ جو داستان ٻُڌي رهيو هو. هُن ڪنڌ ورائي کيس پاڻ ڏي ڇڪيو ۽ پيار ڪيائينس.
”زرين!... مان هِت اڪيلو مري ويو هئس. غريب الوطني هنيانءُ ڪڍي ڇڏيو هو. ڇا اسين وطن واپس نہ وينداسين!“
”نہ رڳو واپس نہ وينداسين، پر هتان نڪري هلڻو آهي. توڙي جو تون شھر کان ٻاهر ٻهراڙيءَ ۾ رهين ٿو. هنن ظالمن کان پري ناهيون.“
ضمير سوچ ۾ پئجي ويو. هُن ننڍڙيءَ کي ۽ زرين کي ڊاڪٽر کي ڏيکاريو. ڊاڪٽر سُيون هنيون، شربت گوريون ڏنيون. ضمير شھر مان ڀاڄي ڀُتي، سيڌو پاڌو ورتو. هو جڏهن موٽيا پئي تہ زرين ضمير سان وَرُ ڳالھايو:
”تون مون کي شھر بہ وٺي هلئين. ڪنھن ڏسي ورتو تہ مارجي وينداسين. سردار شهباز خان تَر جو ڪو ننڍو سردار يا زميندار ڪونھي. سندس واسطا سنڌ سان بہ آهن. هاڻ تڪڙو هل، باقي گهر هلي ڳالھائينداسين.“ زرين جي آواز ۾ ڏڪڻي هئي.
هُو دڪان تي پھتا. اُت ڪوبہ گراهڪ ڪونہ هو. هو اندر گهڙيا. اَڱڻ ۾ تارو ٽانگي وارو بيٺو هو. زرين ٽپ ٽپ ڪري مٿي چڙهي وئي، سيڌي سامان ۽ ڀاڄين وارا ٿيلھا بہ مٿي کنيو وئي.
”اَبا! دير ڪيوَ. چڱو مان هلان ٿو، ضمير! هاڻ هيءُ اڱڻ وارو در اَچڻ وڃڻ لاءِ هوندو، جيستائين مهمان اِتي آهن. پر ڳالھہ ٻڌ، چڪر ڇاهي. مون کي تنھنجو نالو کڻي چيائون تہ ضمير خان بلوچ کي سڃاڻين ٿو. مون تڏهن کين هتي پھچايو. هِت نہ تون کين سڃاڻين ٿو، نہ هو توکي سڃاڻن ٿيون. چَڪر ڇاهي؟“
ضمير ٿورو مُشڪيو، پوءِ ٽپ ٽپ ڪندو نينگريءَ کي کنيو مٿي هليو ويو.
”اُستاد! خيال ڪجانءِ. شام جو سواري لڳي تہ ايندومانءِ. ڪا گڙٻڙ آهي... ڌڻي خير ڪندو.“
تارو تہ هليو ويو، ضمير ننڍڙيءَ کي کڻي سِڌو ماڙي ۾ اندر سمھاريو. هينئر ٻيئي کٽون اندر پيون هيون. هُن دَر ٻيڪڙيو ۽ جهونيءَ کي نئڙي پيرين پيو ۽ پوءِ زرين کي ڀاڪر پائي رُئڻ لڳو. ڪي گهڙيون مائي کين ڏسي رئندي رهي. ائين ٻاهران سڏ ٿيڻ لڳا. ضمير هڪ وار وري زرين کي پيار ڪندو رهيو، پوءِ ڳوڙها اُگهندو هيٺ لھي ويو. دڪان تي گراهڪ اچي ويا هئا. هو سڄو ڏينھن دڪان تي ڪم ڪندو رهيو. زرين وارا آيا هئا تہ ڀاڳ بہ کنيو آيا هئا. گراهڪي وڌي وئي هيس. لڙيءَ منجهند جو ڪجهہ ساهي مليس تہ هو مٿي ويو. زرين، سندس ماءُ ۽ ننڍڙي ماني رکيو ويٺا هئا. جڏهن هو ويو تڏهن هنن گَڏ ماني کاڌي، زرين ماني ٺاهي هئي.
ضمير سالن کان پوءِ زالاڻي هٿ جي ماني کاڌي هئي، اڄ ماني ۾ سواد ئي ٻيوهو. هو ماني کائي اُتي ئي آهلي پيو. زرين ويھي زور ڏنس، هُن کي ننڊ اچي وئي. کڙڪي تي هو سجاڳ ٿيو. هُن ڏٺو تہ زرين سندس پيرن ۾ بي خبر پيئي هئي. هو يڪدم هيٺ لٿو. شام ٿي ويئي هئي. کير وارا شھر ۾ کير کپائي موٽيا پئي. ڪي گهوڙي گاڏين تي هئا، ڪي ٽانگن تي، ڪي سائيڪلن تي. اچي دڪان تي بيھي رهيا. سودو سلف وٺي هڪ وڏي چؤنري کير جي ڀري ضمير کي ڏئي ويا.
”خان! ٻُڌو آ تہ تو وٽ مهمان آيا آهن. هو اسان جا بہ مهمان آهن. هيءَ سندن مهماني آهي.“
هو واندو ٿي کير کڻي مٿي ڏئي آيو. زرين غسلخاني ۾ هئي. ماڻس کيس ڏاڍيون دعائون ڏنيون. هُن ننڍڙيءَ کي ڏٺو، بخار جهڪو ٿي ويو هئس. هوءَ اُٿي ويٺي هئي. هُن کيس پيار ڪيو. هُن کي هن نينگريءَ مان پنھنجائپ جي خوشبو پئي آئي. سندس نقش سڃاتل پئي لڳس.
”تنھنجو نالو ڇا آهي؟“
ننڍڙي ٻاتڙي لھجي ۾ چيو: ”منھنجو نالو شھزادي آهي.“
هُن کيس وري پيار ڪيو. ائين هُن ڏٺو تہ تارو مٿي چڙهي آيو. هو ڪجهہ گهٻرايل پئي لڳو. ”استاد، ڪي گراهڪ آيا اٿئي.“ زرين جي ماءُ تاري کي کيڪاريو.
”هن ابي اسان جي وڏي مدد ڪئي آ. ڌڻي خوش رکندس. اَبا، ماني کائيندين؟..... مون منجهند ئي تنھنجي ماني الڳ رکي آهي.“
تارو ماني تي ويٺو ڄڻ گهر جو ڀاتي هجي. ضمير هيٺ لھي آيو. هُن گراهڪن کي منھن پئي ڏنو. ڪجهہ دير کان پوءِ تارو بہ لھي آيو ۽ ضمير سان ڳالھہ ڪيائين، جنھن مان سندس ڳڻتي جو اظهار هو.
”استاد، تنھنجي مهمانن جي ڳالھہ سڄي شھر ۾ هُلي ويئي آهي. هيءُ جو تون زرين ۽ ننڍڙيءَ کي کڻي گهمندو پئي وتين. جيترا وات اوتريون ڳالھيون. هيءُ ٻهراڙيءَ ۽ کير وارن بہ ڍويو ڍويو ڪيو آهي. هنن کي جيترو جلدي روانو ڪرين اوترو سٺو آهي.“ ائين چئي تارو تہ هليو ويو، هُن کي ڳڻتي ڏئي ويو. هو اِنھيءَ ڳڻتي ۾ جو ويٺو رهيو تہ کيس وقت جي سمڪ ئي نہ رهي. هُن پنھنجي ڪمري مان روشني ايندي پَسي. هُن هڪ اَپسرا کي دڪان اندر داخل ٿيندي ڏٺو. هُن جي هٿ ۾ لالٽين هو. هيءَ زرين هئي. هوءَ سڌو دڪان جي دروازي ڏي وئي ۽ دڪان جو در اَندران بند ڪيائين. ضمير کي اُٿاري سندس ڪمري ۾ وٺي آئي. ضمير هڪ سحر ۾ هو. هيءَ زرين ٺھي جُڙي، هارَ سينگار ڪري سُرهاڻ ڦھلائيندي مٿان جو هيٺ لٿي تہ هو اُنھي ئي سحر ۾ هليو ويو، جڏهن زرين کي هُن نڪاح کان پوءِ پھرينءَ رات پَسيو هو. اُها سھاڳ رات ڄڻ اَڄ وري وٽس موٽي آئي هئي. هو جڏهن ٻئي وڏي ڇپرکٽ تي ويٺا تہ زرين وٽان ايندڙ خوشبو کيس مست ڪري ڇڏيو. سندس ڳڻتيون غم فڪر سڀ دور ٿي ويا. هيءَ ٻئي ورهين جا وڇڙيل جو مليا تہ دوريون دور ٿي ويون. زرين جي بي ساختگيءَ ضمير کي چريو ڪري ڇڏيو. زرين بيھوشيءَ ۾ مست ٿيندي چيو: ”شال هن ميلاپ جو بہ ڪو ائين ڦل ملي جيئن اُن رات جو ڦل مون کي مليو.“
ضمير وائڙو ٿي کيس ڏسڻ لڳو. زرين وڌيڪ ويجهو ٿيندي ڪَن ۾ سُرٻاٽ ڪيس تہ ”چريا خان! شھزادي تنھنجي ئي تہ ڌيءَ آهي. هاڻ دعا ڪر فقير، تہ هن دفعي پُٽ ڄڻيان.“ هوءَ کلي ويٺي. لالٽين جي جهڪي روشنيءَ ۾ سندس اَڇڙا ڏند چمڪي پيا. هونئن بہ سندس منھن ۽ سڄو بُت سارو چمڪي ۽ ٻھڪي پيو. ضمير سوچيو تہ هاڻ هو هت پنھنجو وطن ٺاهيندو، هو ’غريب الوطن‘ نہ رهندو.
هاڻ هو اڱڻ ۾ نڪري آيا ۽ ڏاڪڻ جي هيٺين ڏاڪن تي ويھي رهيا. اڱڻ ۾ چانڊوڪي بھار آڻي ڇڏي هئي. هو ٻئي هلڪي ٿڌ جي ڪري هڪ ٻئي کي ڀاڪر پائي ويٺا هئا ۽ روح رُچنديون بہ پئي ڪيائون. سندن هڪ ٻئي جي قرب مان جيءُ ئي نہ ڀرجي. ائين ننڍڙيءَ مٿان سڏ ڪيو: ”اَمان، منھنجو بابا ڪٿي آهي.“ ننڍڙيءَ ڏاڪڻ جي مٿاهين ڏاڪي تي بيھي پئي سڏ ڪيا. ناني گڏ بيٺي هئس. ضمير اولاد جي ڇڪ کان اُٿيو ۽ تڪڙو مٿي وڃي ننڍڙيءَ کي کنيائين ۽ مِٺيون ڏيندو رهيس ۽ ڳوڙها ڳڙندا رهيس.
”امڙي! شھزادي ڌي! مون کي معاف ڪجانءِ، مون توکي نہ سڃاتو. تون تہ منھنجو جيئرو جگر آهين، رَتُ آهين.“
زرين ۽ سندس ماءُ جي اکين ۾ ڳوڙها هئا. هو ضمير کي چنبڙي رئنديون رهيون. پوءِ هيٺ لھي ضمير جي ڪمري ۾ سڀ ڇپرکٽ تي مِڙي ويٺا. هنن جون ڳالھيون نہ کٽن. هڪ ٻئي جي سِڪَ جا ماريل هجن. ضمير دڪان تان ڪڏهن ڳُڙ جي لائي کنيو اچي، ڪڏهن بوڙينڊا تہ ڪڏهن کٽمٺڙا ۽ بسڪوٽ. ننڍڙي شھزادي آڏو هُن ٽولن جا ڍير لڳائي ڇڏيا. زرين خوش ٿئي، گَد گَد ٿئي، سندس حُسن ۽ مُرڪون جَرڪي اُٿيون.
”اَمان، شھزادي! بابا جو سڄو دڪان کپائيندينءَ ڇا؟“، ناني کلندي ۽ کيس پيار ڪندي چيس.
”هيءَ مِلڪِ سندس ئي آ، جيستائين تون کيس ڪو ڀاءُ نہ ڄڻي ڏين.“
زرين شرمائجي وئي. ماڻس کِلي ڏنو.
”شل اڄوڪي رات سڀاڳي ٿئي. جوڙي سلامت هجي، تہ ڀائڙا گهڻا.“ زرين تيئن ٽڙي پيئي.
زرين جي ماءُ ائين اوچتو ٽپ ڏئي اُٿي بيٺي.
”اڙي مُٺيس! کير ۾ مصري ڦوٽا وجهي ڪاڙهي مٿي ڇڏي آئي آهيان. هَلُ ڇوري! مڙس لاءِ کير کڻي آ.... اُٿي اَمان شھزادي! پاڻ مٿي پنھنجي ڪمري ۾ هلون.“ شھزادي پيءُ کي چنبڙي پيئي.
”ڀلا اِهو تہ ٻڌايو تہ توهان شھزاديءَ لاءِ ڇو نہ پئي سچي ڪئي. مون کي مُنجهائي ماريو! چي: هيءَ يتيم ڇوڪري آهي، اَمان پالي آهي. ڇو يتيم آهي، سندس وارث جيئرا جاڳندا ويٺا آهن.“
”مون امان کي جهليو هو تہ ڏسان، تہ تون کيس سڃاڻين ٿو يا توکي ڇِڪ ٿئي ٿي!“
”ڪيئن نہ ٿيندي؟... مون سوير جڏهن کيس پيار ڪيو، اُن ويلي مون کي عجيب ڇِڪ پئي ٿي، جيڪا مان سمجهي نہ پيو سگهان. تو سوير سچي ڪئي تہ دل گهريو تہ هينئر مٿي وڃي جيڪر کيس ڀاڪر پايان ۽ مِٺيون ڏيان، پر اُن وقت سرڪار جي اجازت نہ هئي“، هُن حرڪتي نظرن سان زرين ڏي نھاريو. زرين رَئي جو پلئہ منھن تي آڻي کلي پئي.
پوءِ هي سڀ مٿي هليا ويا تہ هُن سوچيو تہ پنھنجي گهر ۽ خاندان جي هُن حفاظت نہ ڪئي تہ ڪير ڪندو. هو ظالم تہ زرين ۽ شھزادي جا تہ ٽُڪرا اُڏائي ڇڏيندا. هنن کي وٺي ڪاڏي لڪايان. هنن جي حفاظت ڪرڻي آهي تہ هت ئي ڪرڻي آهي. هي سنڌ ۽ سنڌ جا ماڻھو منھنجي سارَسنڀال لهندا. سنڌ ئي منھنجو وطن آهي. مان ”غريب الوطن ناهيان“. هو وَر وَر چئي رهيو هو تہ ”مان غريب الوطن ناهيان... مان غريب الوطن ناهيان.“
ائين زرين کير کڻي اندر گهڙي.
”ڪير ٿو چوي تہ تون غريب الوطن آهين. سنڌ بہ اسان جو وطن آهي. جيئن چوندين تيئن ٿيندو. توتان سِرُ بہ قربان. توکي هت خوش ڏسي، هتان جي ماڻھن جي مهماني ۽ تنھنجي دُڪان تي ڊَنب ماڻھن جا ڏسي مون مان ڊپ نڪري ويو آهي. هِت هيترن پنھنجن ۾ شهباز خان ڇا ڪندو. تون جت خوش هوندين، مان اُت خوش هوندس.“
زرين جوئر جي ماني ۽ لوٽو کير جو ٽيبل تي رکي اچي کيس ڀاڪر پاتو. ضمير جي اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي آيا.
”هيءَ جوئر جي ماني ۽ کير ٻاهرئين در کان سوير هڪ ڇوڪرو ڏئي ويو. هي پَريان جيڪي گهر آهن، اُنھن مان ڪو کڻي آيو هو. صبح جو نيرن بہ موڪلائي اٿن.“
ضمير خوش ٿي کير بہ پيتو ۽ جوئر جي ماني بہ کاڌي.
سڀاڻي کان نئون صبح ٿيندو. اسين سڀ ۽ ڳوٺ وارا گڏجي انھن ظالمن سان مقابلو ڪنداسين، جن اسان جھڙن غريبن جو جيئڻ جنجال ڪيو، گِرھہ نِرھہ ڪيو، گهر کان بي گهر ڪيو!“
ائين دڪان واري در تي کڙڪو ٿيو، ضمير اُٿي لالٽين کڻي دروازي تي آيو. زرين گڏوگڏ چهُٽي پئي هئس.
”اَبا ڪير؟“
”اُستاد! مان تارو.... توڏي خير“، تاري نشاني وارا اکر ڏنس.
ضمير يڪدم وراڻيس، ”هيڏي سڀ خير“. هُن وڃي دڪان جو اڌ در کوليو.
”استاد! هيءُ ٻہ ماڻھو بندوقن سان شاھہ محمد کير واري جا ۽ ٻہ ماڻھو ڳوٺ وارن طرفان قبول فرمايو.“
”اَبا، ايترا ماڻھو.... مون کي جنگ وڙهڻي آهي ڇا؟.... تون ماڻھو موٽاءِ. هيءَ منھنجي بہ سنڌ آهي.... هيءُ منھنجو بہ وطن آهي... مون کي ڇا جو ڊپ! رڳو چئجانءِ تہ هتان بہ ڪنھن مھل وڻين تہ چڪر ڏين. سامھون باهڙيءَ تي وِهن تہ ڪَنُ هيڏانھن هُجين.“ هُن وڌي تاري کي ٻانھن کان وٺي اندر ڇِڪيو.
”تارا! هيءَ زرين آهي منھنجي گهرواري. ڪِڪڙي منھنجي ڌيئڙي آهي ۽ امان منھنجي سَسُ. هيءُ منھنجوئي ڪٽنب آهي. تو منھنجو ڪٽنب مون سان ملائي مون تي وڏو احسان ڪيو آهي. ٻيو احسان اَڌ رات جو اُٿي آيو آهين خبرگيري ڪرڻ ۽ ماڻھن جو بندوبست ڪرڻ. تنھنجا ٿورا مان ڪيئن لاهيندس.... هاڻي هي ڪيڏانھن نہ ويندا. اسين هاڻ هِت رهنداسين.“ ضمير ڳالھائي دنگ ڪيو ۽ تاري ڏي ڏٺائين. هُن جو وات ڦاٽل هو، هو حيران ۽ پريشان هو. هو بت بڻيو زرين کي ڏسي رهيو هو. صبح واري زرين بيمار ۽ اُجڙيل، هينئر واري زرين جَرڪي پيئي! سندس منھن ڪُندن وانگر چمڪيو پئي. هوءَ جيئن کِلي تہ سندس سھڻا اَڇا ڏند جرڪيا.
ضمير تاري کي ٻانھن کان وٺي دروازو کولي ٻاهر ڪڍيو. تاري کي اعتبار نہ پئي آيو، تہ حُسن ائين بہ حيران پريشان ڪندڙ هوندو. زرين کِلندي کِلندي تاري وارو نظارو ڏسي اهڙي ساڻي ٿي جو بيھي نہ پئي سگهي. ضمير ڪنڊ ۾ پيل هڪ رنگ جو دٻو کنيو ۽ برش بہ ۽ دَر کولي ٻاهر نڪري ويو. هاڻ ٻاهر ڪير بہ نہ هو. زرين مٿي تي پلئہ وجهي، يڪدم در وٽ بيھي ڳچي ڪڍي ٻاهر ڏسڻ لڳي. ضمير چانھہ جي اشتھار واري بورڊ وٽ وڃي بيھي رهيو ۽ پوءِ ”ضمير خان بلوچ غريب الوطن“ مان ”غريب الوطن“ لفظ تي ڪارو رنگ ڦيري يڪدم اندر اچي ويو. زرين کانئس رنگ جو دٻو ورتو، در ڏنو ۽ پوءِ هُن ضمير کي پنھنجي ٻانھن ۾ سوگهو ڪيو ۽ ضمير سندس سيني سان لڳي سڀ غم وساري ڇڏيا. هيءُ ٻئي ورهين جي وڇوڙي جا ماريل هئا. هنن کي هر بيخودي مباح هئي.
(مھراڻ 4/2008ع)