بينظير، بينظير جھڙي هئي
ٽڙي پوندا ٽارئين
جڏهن ڳاڙها گل
تڏهن ملنداسين...
شام جو ساڍي پنجين وڳي ريڊيو پاڪستان جي بلڊنگ مان ٻاهر نڪري، جيمخاني واري چوڪ تي پھتس تہ وري ڳاڙهي بتي نظر آئي، ٽريفڪ سگنل رستو روڪي ورتو. سگنل کلڻ کان پوءِ ٿڌي سڙڪ تي پھتس تہ آسمان کان ڌرتيءَ تائين سڀ ڪجهہ ڳاڙهو ٿي چڪو هو. لھندڙ سج جي لالاڻ الائجي ڇو پنھنجي اندر ۾ لھندي محسوس ڪيم ۽ بي اختيار ڪار جي ايڪسيليٽر تي منھنجي پير جو دٻاءُ وڌي ويو. گهر پھچي اڃا لائونج ۾ ويٺس ئي مس تہ ڪمري مان منھنجي پٽ جبران رڙ ڪئي، ”بينظير شھيد ٿي وئي!“ مون اعتبار ئي نہ ڪيو ۽ سڪون سان ويٺو رهيس. انھيءَ لمحي ئي منھنجي ننڍڙي پٽ جانوءَ جي موبائيل تي سکر مان سندس ننڍڙي دوست عاصم جو ساڳيو ميسيج پھتو. هڪدم اٿي ٽي وي آن ڪيم تہ ڪي ٽي اين نيوز جي اسڪرين سامھون اچي وئي ۽ منھنجي اندر ۾ ايٽم بم جو ڌماڪو ٿيو... اندر ۾ ڄڻ زلزلو اچي ويو... ڪافي دير کان پوءِ جڏهن ذهن ڪم ڪرڻ شروع ڪيو تہ سامھون رکيل ٽي وي اسڪرين تي ڄميل منھنجون اکيون بند ٿي ويون ۽ دل جي اسڪرين تي ماضيءَ جا ڪيئي عڪس ڪنھن ڊرامي جي فليش بيڪ جيان هڪ ٻئي پويان پڌرا ٿيڻ لڳا.
1973ع جي هڪ شام جو لاڙڪاڻي ۾ موهن جو دڙو روڊ تي اتاترڪ ٽاور جي افتتاحي تقريب هئي، بابا سان ذوالفقار علي ڀٽي صاحب جي ويجهڙائيءَ سبب اتفاق سان مان بہ اتي موجود هئس. ان وقت جو صدرِ پاڪستان ڀٽو صاحب غلام مصطفيٰ جتوئيءَ، ممتاز ڀٽو ۽ ايوب کھڙي سان چانھن جي ڪپ تي بيٺي ڪچھري ڪندڙ ۽ مان.....مان پنھنجي ٻاراڻي وهيءَ ۾ چئن قدمن جي فاصلي تي بيٺل....ڀٽي صاحب جي مقناطيسي شخصيت جي سحر ۾ گم....جڏهن ڀٽي صاحب جي نظر پاڻ ڏانھن گهوريندڙ ٻار تي پئجي وڃي ٿي...جنھن ٻار جي هٿ ۾ جهليل بسڪٽ سندس وات جي اڳيان اچي رڪجي ويو آهي....۽ ڀٽو صاحب ٻار جي ڪيفيت کي محسوس ڪري ڪچھري اڌ ۾ ڇڏي، چار قدم پاڻ اڳتي وڌي اچي ٻار ڏانھن مرڪي هٿ وڌائي ٿو. ”هيلو ينگ مين!“ تڏهن مان حيرتن جي سمنڊ ۾ ٻڏندي ڀٽي صاحب جو هٿ جهلي ٿو وٺان. ٻئي لمحي کيسي مان هڪ رپئي جو نوٽ ڪڍي ڀٽي صاحب ڏانھن وڌايان ٿو، ”پليز آٽو گراف سر!“ (هڪ رپئي جو اهو نوٽ. ملين ڊالرس جيان اڄ تائين سانڍي رکيل اٿم).
ننڍا ننڍا کوڙ منظر ذهن جي اسڪرين تي نروار ٿيڻ لڳن ٿا. ڀٽو صاحب سڄو پروٽوڪول پاسي تي رکي، لاڙڪاڻي جي رستن تي ڪار مان لھي پئي ٿو ۽ ماڻھن سان ملڻ لڳي ٿو. هڪ ٻاڪڙا هوٽل ۾ چانھن ٺاهيندڙ پورهيت کي سڃاڻي، وقت جو وزير اعظم گاڏين جو قافلو روڪي، ڪار مان لھي وڃي پورهيت سان ملي ٿو ۽ ٻاڪڙا هوٽل جي بينچ تي ويھي، ڀڳل ڪنارين واري ڪپ ۾ چانھن ٿو پيئي.
منھنجي ئي پاڙي ۾ ڪار مان لھي، هڪ سوڙهي گهٽيءَ ۾ پاڻ پنڌ ڪري وڃي هڪ دوست جي گهر جو زنجير وارو پراڻو ڪڙو کڙڪائي دوست جي پڇا ٿو ڪري. دوست جي غير موجودگيءَ سبب در جي اندران بيٺل عورت کي پنھنجو نالو ٻڌائي واپس هليو ٿو وڃي....محبتن ۽ خوشين جي اهڙن ڪيترن منظرن کان پوءِ منھنجي ذهن جي اسڪرين تي ڀٽي صاحب جي شھادت واري ڏينھن جو، لاڙڪاڻي شھر جو منظر فريز ٿي بيھي رهي ٿو ۽ فريز ٿيل منظر پويان فقط آهون، دانھون ۽ ظالمن لاءِ پاراتا ٻڌڻ ۾ اچن ٿا. انھن ئي پاراتن جي منظر مان شاهنواز جي شھادت وارو سڪتي ۾ ورتل لاڙڪاڻو ڏسڻ ۾ اچي ٿو. هر طرف درد پيو دکي. مان پنھنجي دوست ذوالفقار راشديءَ سان گڏ المرتضيٰ هائوس ۾ بينظير ڀٽو جي سامھون ويٺل آهيان ۽ راشدي صاحب توڙي منھنجي وات مان تعزيت جي چند لفظن لاءِ زبان ساٿ ئي نٿي ڏي. بھادر بينظير الٽو پاڻ ئي اسان کي صبر جي تلقين پئي ڪري ۽ ان کان پوءِ منھنجي دل ۾ زندھہ سلامت هڪ منظر اڀري اچي ٿو.
جلاوطني ختم ڪري آيل مرتضيٰ ڀٽي سان منھنجي اوچتو پريس ڪلب حيدرآباد اڳيان پھرين ملاقات ٿئي ٿي . هڪ دوست ساڻس منھنجو تعارف ٿو ڪرائي. هڪ پريس فوٽوگرافر منظر کي پنھنجي ڪئمرا ۾ محفوظ ڪري ٿو وٺي ۽ شام جو اهو فوٽوگرافر ان تصوير جي ڪاپي بہ مھرباني ڪري مون کي پھچائي ٿو. ڪئمرا جي هڪڙي ڪلپ ۾ قيد ٿيل اها ملاقات ئي آخري بہ ثابت ٿي، جنھن کان پوءِ مرتضيٰ جي شھادت جون ئي تصويرون ڏسڻيون پيون...!
27 ڊسمبر جي شام بينظير جي شھادت سبب دل اندر ايٽم بم جو ڌماڪو ٿيو تہ، ايئن لڳو ڄڻ زندگيءَ جي ڊرامي جون سڀ قسطون پڄاڻيءَ تي پھچي ويون. اکين ۾ فريز ٿي بيھي رهيو سنڌ جي شھيد راڻيءَ جي شھادت وارو منظر.....۽ اکين جي سامھون رکيل ٽي وي سيٽ تي نظر آيا فقط تباهي ۽ برباديءَ جا منظر...آهون، ڪوڪون ۽ رڙيون...هر طرف ماتم....هر طرف ڄڻ ڪربلا....۽ انھن ئي گذرندڙ پھرن ۾ منھنجي ليکڪ دوستن جا درد ڀريا ميسيج منھنجي موبائيل جي اسڪرين تي پڌرا ٿيندا رهيا. ”سنڌ جي آخري اميد بہ ختم ٿي وئي.“ (اياز گل) ”الوداع! سنڌ جي شھيد راڻي. سنڌ ۽ سنڌي اڄ بہ يتيم آهن.“ (ماهتاب محبوب) ”هڪ دفعو وري اسان جي خوابن جي ٽارگيٽ ڪلنگ ڪئي وئي آهي. اسين ٻيھر بي خواب ٿي ويا آهيون.“ (طارق عالم) اهڙا ئي درد ڀريا ايس ايم ايس هيا ٻين دوستن جا بہ، جن گهاءَ کي وڌيڪ گهرو ٿي ڪيو، جو انھن ئي غم جي گهڙين ۾ نصير ميمڻ جي لفظن زخم تي پھريون پھو رکيو. ”هڪ قوم جي حيثيت سان، اسان ڪڏهن بہ شڪست نہ مڃينداسين.“ پر...پر اسين تہ سڀ دل شڪستہ آهيون. اهو ئي ويٺي سوچيم تہ قمر شھباز جا لفظ سامھون آيا، ”سنڌين جي غم جي هن موقعي تي سنڌ جي ليکڪن کي پنھنجو ڀرپور ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي.“
ڇا ڪرڻ گهرجي....ڇا نہ ڪرڻ گهرجي؟ پر پنھنجي ئي اندر مان اٿيل سوال جو مون وٽ ڪو بہ جواب نہ هو. ٻيو تہ ڪجهہ نٿو ڪري سگهجي، پر لاڙڪاڻي تہ وڃي سگهجي ٿو. شھيدن جي مزارن تي ڳاڙها گل تہ رکي سگهجن ٿا...پر حيدرآباد کان ڳڙهي خدا بخش تائين ڊرائيو ڪرڻ جي سگهہ ئي جسم ۾ نہ بچي هئي ۽ پوءِ جلندڙ سنڌ جا روڊ رستا ئي بند ٿي ويا. وقت هٿن مان ڇڏائي ويندو رهيو. (باقي بچيو ئي ڇا هيو!!) ڌرتيءَ تي لٿل رات کان وڌيڪ اونداهي اندر ۾ لھي آئي هئي.
ڊبل بيڊ جي هيڊ بورڊ سان مٿو ٽيڪي خالي ديوار کي ئي تڪي رهيو هوس تہ، رات جو ڏيڍ وڳي موبائل فون جي بيل وڳي. اسڪرين تي مھربان دوست مخدوم جميل زمان صاحب جونالو ڏسي، هڪدم موبائيل آن ڪيم تہ مخدوم صاحب درد ونڊڻ کان پوءِ ٻڌايو تہ پاڻ هن مھل لاڙڪاڻي پيا وڃن. هڪدم خيال آيم تہ هن وقت مان پنھنجي اباڻي شھر لاڙڪاڻي تائين مخدوم صاحب جي سھاري سان ئي پھچي سگهان ٿو...پر ٻڌايائون تہ هو ان وقت موري شھر مان گذري رهيا هئا. دل وسامي وئي. کين ﷲ واهي چئي موبائل آف ڪري، دل ئي دل ۾ جميل سائينءَ جي سلامتيءَ جي دعا گهريم تہ موبائل جي اسڪرين روشن ٿي وئي. ناليواري ليکڪا ۽ چترڪار شگفتہ شاھہ اردو شاعر ذيشان ساحل جو نظم ايس ايم ايس ڪري موڪليو هو.
وقت ڪي گذرني پر
وه جو ڀول جائين گي
بينظير ڪيسي ٿي
هم انھين بتائين گي
بينظير دنيا مين
زندگي ڪي ماٿي پر
اڪ لڪير جيسي ٿي
روز و شب ڪي زندان مين
اڪ اسير جيسي ٿي
شھر ڪي غريبون ڪو
اڪ امير جيسي ٿي
جبر ڪي نگاهون مين
ايڪ تير جيسي ٿي
بي نظير ڀٽو بس
بينظير جيسي ٿي...
(محترمـ بينظير ڀٽو جي شھادت تي لکيل: 2007ع)