شبانا سنڌي: پھاڙن جي پاڙيسري ليکڪا
جابلو علائقن جا ماڻھو فطري طور تي مضبوط ۽ اٽل ارادن جا مالڪ هوندا آهن. شبانہ سنڌيءَ جو تعلق بہ سنڌ جي اهڙي ڳوٺ سان آهي، جنھن جي پاسي ۾ پھاڙ ئي آهن. پھاڙن جي پاڙيسري هجڻ سبب، شبانہ پنھنجي لکڻ جي حوالي سان حالتن هٿان ڪڏهن هارايو ناهي. هڪ سنڌي عورت جيان، ڪيتريون ئي ذميداريون نباهيندي بہ هو لڳاتار لکندي رهي آهي.
شبانا پنھنجي گهر ۾ ڪتاب تہ ننڍڙي عمر ۾ ئي ڏٺا هئا ۽ پڙهڻ بہ شروع ڪيا هئا. سندس والد سيد عطا حسين شاھہ جي علم ادب سان دلچسپيءَ سبب ڪتاب تہ ڄڻ پاڻيھي شبانہ تائين هلي آيا هئا. اهي ڪتاب ڏسندي، اٿلائيندي ۽ ڪجهہ ڪجهہ پڙهندي، انھن ڪتابن شبانہ جي اندر ۾ لڪل ليکڪا جي من ۾، ننڍڙي عمر ۾ ئي انھيءَ بيچينيءَ کي بيدار ڪري ڇڏيو هو، جيڪا ڪنھن ليکڪ لاءِ ضروري هوندي آهي. اهو ئي سبب آهي تہ چوڏهن سالن جي ڪچڙي عمر ۾ ئي، اسڪول جي هوم ورڪ واري قلم سان هن ڪوتائون لکڻ شروع ڪيون ۽ پوءِ سندس قلم ڪوتائن کان ڪھاڻيءَ جو سفر ڪندو، ناول جھڙي اهم صنف تائين وڃي پھتو.
ليکڪ جڏهن سماج جي ڪنھن بہ مسئلي جي پنھنجي موضوع جي طور تي چونڊ ڪندو آهي تہ ان مسئلي/ موضوع جي مثبت توڙي منفي، ٻنھي رخن کي ذهن ۾ رکي لکندو آهي. شبانہ بہ جڏهن قلم هٿ ۾ کڻي ٿي تہ مسئلي/موضوع جا ٻئي رخ سندس نظر ۾ هجن ٿا. اهو ئي سبب آهي تہ هن ناوليٽ جي واقعن جي اڻت ڪندي ۽ ڪردارن کي اڳتي وڌائيندي، هوءَ سماجي توڙي نفسياتي روين کان ڪنھن بہ طرح سان بي خبر نظر نٿي اچي.
هي ناوليٽ ”هڪڙي هئي نمي“ پنھنجي بنياد کان تڪميل تائين عورت جي درد ڪٿا تي مشتمل آهي، پر اردوءَ ۾ عورت ليکڪائن (يا عورتن جي نالي سان لکجندڙ) جي بي شمار ناولن کان ان ڪري مختلف آهي، تہ اردوءَ جي انھن ناولن ۾ عام طور تي فقط خيالي ۽ عشقيه داستان هوندا آهن. جڏهن تہ شبانہ جي هن ناوليٽ ۾ سنڌ جي ٻهراڙيءَ سان تعلق رکندڙ عام عورت جا حقيقي لڙڪ بہ نظر اچن ٿا تہ سڏڪا بہ محسوس ٿين ٿا. هي ناوليٽ فقط انھي عورت/نياڻيءَ جي درد ڪٿا محسوس نٿي ٿئي، جيڪا عورت هن ناوليٽ جو ڪردار آهي، پر هي ناوليٽ مجموعي طور تي ٻهراڙيءَ جي سنڌي عورت جي درد ڪٿا محسوس ٿئي ٿو.
اسان جي معاشري ۾ عام طور تي عورت حالتن سان سمجهوتو ڪندڙ ئي ٿئي ٿي. هن ناوليٽ ۾ بہ نہ فقط عورت جي حالتن سان سمجهوتي جي ڪھاڻي آهي، پر ساڳئي وقت نئين نسل جي نياڻي ڪومليءَ جي باغي ڪردار جي ڪھاڻي بہ آهي. اها ٻي ڳالھہ آهي تہ ڪوملي. ڪچڙي عمر سبب زندگيءَ جي اهم مامرن کي چڱي طرح نہ سمجهي سگهڻ ڪري حالتن تي فتح پائڻ بجاءِ، پاڻ حالتن جي ستم ظريفيءَ جو شڪار بڻجي وڃي ٿي.
شبانہ جي تحرير ۾ عورت جي احساس جي حقيقي جهلڪ نظر ايندي آهي، جيڪا خوبي سندس هن ناوليٽ ۾ پڻ موجود آهي. هن ناوليٽ ۾ ڪٿي ڪٿي ڪي اهڙا جملا/ ڪا اهڙي ڳالھہ بہ ملي ٿي، جنھن کي پڙهي هڪدم احساس ٿئي ٿو تہ اهو ڪجهہ ڪا عورت ليکڪا ئي محسوس ڪري سگهي ٿي/لکي سگهي ٿي. جيئن هڪ هنڌ هوءَ لکي ٿي. ”مريم بہ هاڻي وڏي ٿي وئي هئي. ڀائرن جي گهر ۾ اچڻ کان اڳ ئي پنھنجو پاڻ کي رئي ۾ ويڙهي ڇڏيندي هئي. هن کي ائين لڳندو هو. ڄڻ هن جو وڏو ٿيڻ بہ گناھہ هجي، جنھن کي هو ڀائرن کان لڪائڻ جي ڪوشش ڪندي هئي. اوڙي پاڙي جون مايون اينديون هيون تہ بہ هو پنھنجي ڇاتي تي رئو رکي ڇڏيندي هئي.“
فڪشن (ڪھاڻي، ناول، ڊرامي) ۾ ڪھاڻيءَ جو هجڻ بيحد ضروري آهي، جنھن کان سواءِ فڪشن جو تصور ئي نٿو ڪري سگهجي، پر اسان جي ڪيترن (سينيئر توڙي جونيئر) ليکڪن، فڪشن جي نالي ۾ اهو ڪجهہ بہ لکيو آهي، جيڪو ٻيو ڪجهہ تہ ٿي سگهي ٿو، پر فڪشن نہ، ادب ۾ اهڙا رويا موجود هوندي جڏهن شبانہ جي هن ناوليٽ کي پڙهجي ٿو تہ، ڪھاڻي ڪنھن پرسڪون درياھہ جيان، فطري انداز سان اڳتي وڌندي محسوس ٿئي ٿي.
شبانہ سنڌي 14 سالن جي ننڍڙي عمر کان لڳاتار لکندي رهي آهي. سندس ٽي ڪتاب تہ اڳ ئي ڇپيل آهن. هي سندس چوٿون ڪتاب آهي، سو بہ ٻٽو ڪتاب، جنھن ۾ ٻہ ناوليٽ شامل آهن. منھنجي خيال ۾ هڪڙي ناوليٽ جو ڪريڊٽ تہ سندس سھاڳ سيد منور علي شاھہ کي بہ ڏيڻ گهرجي، جنھن پنھنجي گهر واريءَ سيد زادي شبانہ شاھہ کي ڪڏهن لکڻ کان روڪيو تہ ناهي، پر سدائين کيس همٿايو آهي، جنھن سان پھاڙن جي پاڙيسري هن ليکڪا کي لکڻ جي سگهہ ملندي رهي آهي.
(13- آڪٽوبر 2011ع)