امر جليل: ليکڪن جو ليکڪ
”هر لکيل لفظ کي پڙهندڙ ۽ هر ڳالھايل لفظ کي ٻڌندڙ ملي ويندو آهي. سنڌ جي سوين ليکڪن مان، امر جليل هڪ ليکڪ آهي.“
اها راءِ آهي، امر جليل جي پنھنجي باري ۾- امر، اهي لفظ اَٺ سال اڳ مون کي هڪ خط ۾ لکيا هئا، پر مان، سندس هڪ پڙهندڙ ۽ جونيئر سھيوڳي لکندڙ جي حيثيت ۾، اهو چوندس تہ امر جليل سوين ليکڪن مان هڪ ليکڪ نہ، پر سوين ليکڪن جو ليکڪ آهي، جنھن ڪيترن ئي نئين ٽهيءَ جي مون جھڙن ليکڪن کي، ادب جي ميدان ۾ اتساهيو آهي. امر جليل، پاڻ کان پوءِ ادب ۾ پير پائيندڙ هر ڪھاڻيڪار/ ليکڪ کي سڌي يا اڻ سڌي طرح متاثر پئي ڪيو آهي. منھنجي ٽهيءَ جي ڪيترن ليکڪن امر جليل جي اسٽائيل ۾ لکڻ جي ڪوشش ڪئي/ لکيو، پر انھن مان ڪنھن کي بہ، انھيءَ مڃتا جو ڪو حصو بہ پلئہ نہ پيو، جيڪا مڃتا پڙهندڙن کان امر کي ملي!
چيو ويو، ”امر جليل جون تحريرون سنڌي ادب جو پرائيمر آهن.“
مان سمجهان ٿو، اها امر لاءِ ڀرپور مڃتا آهي. پرائيمر جي پيچري تان گذرڻ کان سواءِ، علم ۽ ادب جو ڪوبہ دروازو نٿو کلي. امر، سدائين ادب جي شاهراھہ تي ايندڙن لاءِ سنگ ميل جو ڪم ڏنو آهي. هر نئين ايندڙ کي واٽ ڏسي آهي. سندس لکڻين، ادب جي دنيا ۾ اک پٽيندڙن لاءِ ٿڃ جي پھرين گوهي جو ڪم ڏنو آهي.
سنڌي ادب ۾، جتي ڪنھن ڪتاب جو ٻيو ايڊيشن ڇپجڻ کي بہ اهم واقعو سمجهيو ويندو آهي، اتي ڇا ڪنھن ڪتاب جو چوٿون ايڊيشن ڇپجڻ حيرت جھڙي ڳالھہ ناهي؟ پر هن ڪتاب جي سلسلي ۾، مان انھي ڳالھہ کي حيرت جھڙي ڳالھہ ان ڪري نہ چوندس، تہ جيتوڻيڪ ”دل جي دنيا“ ۾ شامل ڪھاڻيون، ون يونٽ واري دور ۾، اڄ کان ٻاويھہ- ٽيويھہ سان اڳ لکيون ويون هيون، پر لڳي ٿو، ڄڻ اهي اڄ جون ڪھاڻيون آهن. (انڪري، تہ ڪجهہ بہ ناهي بدليو. سڀ ڪجهہ ساڳيو آهي. فقط چھرا بدلجي ويا آهن ۽ اهي چھرا تھائين وڌيڪ ڀوائتا ۾ مڪروھہ آهن. نہ فقط اهو، پر اڄ سنڌ کي ڌاڙيلن ۽ دهشتگرن جي ٻن پڙن وچ ۾ پيٺو بہ پيو وڃي.) پر، امر سان ذاتي ڪچھرين ۾، مون کي سدائين اهو محسوس ٿيو آهي، تہ کيس انھيءَ ڳالھہ تي خوشي بجاءِ ڏک آهي، تہ چوٿائي صدي گذرڻ کان پوءِ بہ سندس ڪھاڻيون ماضي جو ذڪر نہ، پر حال جو حصو آهن! امر جو اهو ڏک سڀاويڪ آهي، ڇو تہ هو ذاتي امرتا لاءِ نہ، پر سنڌ جي آجپي لاءِ سوچيندڙ ليکڪ آهي.
ڪلچر ڊپارٽمينٽ واري لوڪ ميلي ۾، آرٽس ڪائونسل ڪراچي ۾، امر جليل سان اوچتي ملاقات ٿي وئي هئي. هڪ ٿَلھي تي ڪچھري ڪرڻ وڃي ويٺا هئاسين. ڳالھہ ڳالھہ تي ٽھڪ ڏئي ٽڙي پوندڙ امر، جڏهن قاسم آباد ۾ پنھنجن هٿان ٿيندڙ زيادتين جون ڳالھيون ٻڌيون هيون، تہ سندس جيءُ جهري پيو هو. سندس گهرا گهرا نيڻ ڪنارن تائين ڀرجي آيا هئا. ڌرتي جو دک سندس پنبڻين مان لياڪا پائڻ لڳو هو.
امر جليل، اسلام آباد جي آکاڙي ۾ بيھي، جانبدار ريفرين جي وچ ۾، پنھنجي/ سنڌ جي ڳالھہ ڪئي آهي. وٺ پڪڙ، دڙڪن دهمانن، ڪيسن ۽ آڏين پڇائن کان پوءِ بہ هو ڪڏهن ميدان جڏهن ڀڳو ناهي. هو لڳ ڀڳ ٽيھن سالن کان لڳاتار لکي رهيو آهي- مختلف محاذن تي وڙهي رهيو آهي. هن، نہ فقط سنڌي، پر اردو ۽ خاص ڪري انگريزيءَ ۾ لکي. سنڌ جي آواز لاءِ ڄڻ مائيڪرو فون جو ڪم ڪيو آهي.
(4- نومبر 1991ع)