احسان دانش: هڪ مسٽيريس تعلق!

هو ڪھاڻيڪار آهي، شاعر بہ آهي تہ محقق، نقاد، ڪالم نگار، مترجم، مرتب، مختلف رسالن جي ايڊيٽوريل بورڊ جو ميمبر، ريڊيو ڪمپيئر ۽ ڪاليج ۾ ساڳيو مون وارو سنڌي سبجيڪٽ پڙهائيندڙ استاد بہ - احسان دانش جو اهڙو پروفائيل ڏسڻ کان پوءِ، ذري گهٽ مان ڀلجي ٿو پوان. سوچيان پيو تہ اهو منھنجو پروفائيل آهي يا احسان دانش جو ! پر جڏهن لفظ "نقاد" تي سوچيان ٿو تہ مون کي پڪ ٿئي ٿي، تہ اهو منھنجو نہ پر احسان دانش جو پروفائيل آهي. ڇو تہ مون اهو ئي هڪڙو ڪم ناهي ڪيو. (گهٽ ۾ گهٽ لکت ۾ - ياآن رڪارڊ.) انھيءَ جي بجاءِ وري مان ڊرامي جي "ڊرامائي دنيا" سان وابستہ رهيو آهيان، جنھن ۾ شايد احسان اڄ تائين پير ناهي پاتو - باقي سڀ ڌنڌا اسان ٻنھي جا هڪ جھڙا آهن. فرق فقط اهو آهي، تہ ننڍپڻ ۾ مون کي ڪورس جي ڪتابن بجاءِ ادبي ڪتاب پڙهڻ تي گهر ۾ امان جا دڙڪا ملندا هئا، احسان کي اهڙي عمل تي پنھنجي امڙ جا دڙڪا مليا يا نـ، اها تـ مونکي خبر ناهي، پر سندس والد کيس دڙڪا ڏيڻ بجاءِ همٿايو ضرور هوندو. احسان ۾ مون کي پنھنجو عڪس ان ڪري بہ نظر اچي ٿو، جو پيءُ ۽ استاد، ٻنھي جو درجو هڪ جھڙو هجي ٿو. ڊاڪٽر بشير احمد شاد هن جو والد محترم آهي، تہ منھنجو مھربان استاد. جيئن منھنجي استاد، مونکي لکڻ لاءِ همٿايو هو، تئين مون کي پڪ آهي تہ هن پنھنجي پٽ احسان کي ۽ ٻن ٻين پٽن رضوان گل ۽ آغا عمران کي بہ همٿايو هوندو، جنھنجي نتيجي ۾ ڊاڪٽر بشير احمد شاد جي گهر ۾ ليکڪن جي اها ٽمورتي موجود آهي. احسان ۾ مونکي پنھنجي جهلڪ ان لاءِ بہ محسوس ٿئي ٿي، جو سندس والد/ منھنجو استاد ڊاڪٽر بشير احمد شاد، منھنجو وڏو ڀيڻيويو عبدالخالق ۽ عبدالخالق جو وڏو ڀاءُ ايس.ايم يوسف جڏهن ڪاليجي شاگرد هئا، تڏهن مان هڪ ننڍڙي ٻار جيان سندن آڱر جهلي، ساڻن گڏ هلندو هوس ۽ انھيءَ ننڍڙي وهيءَ ۾ ئي هنن جاعلمي ۽ ادبي بحث، نہ سمجهندي بـ ٻڌندو رهندو هوس. پھريون ڀيرو مون عبدالخالق ۽ ايس. ايم يوسف صاحب جي گهر مان ئي ادبي ڪتاب کڻي پڙهيا هئا ۽سچ تہ ڄڻ انھيءَ ٻالڪپڻ واري زماني کان ئي منھنجي ادبي تربيت ٿي هئي. احسان سان منھنجو ٿورڙو مسٽيريس تعلق اهو بہ آهي تہ جنھن سال مون ادب ۾ باقاعدي پير پاتو هو، انھي ساڳي سال (1974) ۾ سندس جنم بہ ٿيو هو! چوندا آهن تہ انسان پنھنجي جنم کان وٺي سکندو رهي ٿو... پر مان هتي ٿورڙي مسٽيريس ڳالھہ جو وڌاءُ ڪرڻ ٿو چاهيان، تہ جيڪڏهن اڳتي هلي ڪنھن نئين ڄاول ٻار کي ليکڪ ٿيڻوآهي، تہ اهو ٻار جنم ڏينھن کان ئي ڄڻ لکندو رهي ٿو... ڇو تہ منھنجي نظر ۾ لکڻ هڪ بيچينيءَ جو نتيجو آهي ۽ مان سمجهان ٿو تہ اهڙو ٻار پنھنجي جنم ڏينھن کان ئي ، پنھنجي اندر ۾ بيچيني محسوس ڪندو هوندو. مون کي تہ پنھنجي ٻالڪپڻ واري پھرين ياد کان وٺي اڄ تائين اهو ئي محسوس ٿيندو رهيو آهي. احسان جي اندر ۾ بہ، مونکي پڪ آهي تہ اڻ کٽ بيچيني آهي، جيڪا شاعر مان کيس ڪھاڻيڪار، محقق، نقاد، ڪالم نگار، مترجم ۽ ڪمپيئر بڻائيندي رهي آهي. احسان جي ڪھاڻين جي مجموعي "بي سُڪون خواب جو سچ" جي بئڪ ٽائيٽل تي اخلاق انصاريءَ لکيو آهي: "چيخوف چئي ٿو 'ڪھاڻي لکڻ مھل پھرين صفحي تي جيڪڏهن ڀت تي ٽنگيل بندوق جو ذڪر ڪري ويٺا آهيو تہ اڳتي هلي اها بندوق ڇٽڻ گهرجي.....' پرحقيقت اها آهي تہ ڪھاڻي شروع بندوق ڇٽڻ کان پوءِ ئي ٿئي ٿي." مان تہ قائل ئي ان ڳالھہ جو آهيان تہ ڪھاڻيءَ کي بندوق ڇٽڻ کانپوءِ ئي شروع ٿيڻ کپي، پراها ڪھاڻي ليکڪ جو رَتُ ٿي ولوڙي. اهو منھنجو ذاتي تجربو آهي. ان جي باوجود بہ مان ان ڳالهـ کي ترجيح ڏيان ٿو تہ، بندوق ڇٽڻ تي ڪھاڻيءَ کي ختم نہ، پر شروع ٿيڻ کپي. ٽيلي پلي رائيٽنگ ۾ ان ڳالھہ کي Hook چيو وڃي ٿو، جنھن جي معنى مڇي ڦاسائڻ واري ڪُنڍي ئي آهي. انھيءَ انداز واري فڪشن رائيٽر لاءِ ضروري آهي، تہ هو پنھنجي پڙهندڙ / ڏسندڙ کي پاڻ وٽ سوگهو ڪري وٺي، پر احسان دانش انھيءَ انداز جو قائل ناهي . هو ڪھاڻيءَ جي ڌيمي انداز جو قائل آهي ، جنھن ۾ ڪھاڻي لھر لھر بڻجي اڳتي وڌي ٿي. هو پنھنجي ڪھاڻيءَ ۾ پڙهندڙ جو ساه منجهائڻ بدران ، ڪھاڻيءَ ۾ بہ شاعراڻن جملن سان پڙهندڙ کي موهڻ جي ڪوشش ٿو ڪري. يقيناً ان ڪري بہ، تہ هو ڪھاڻيءَ سان گڏ ادب ۽ آرٽ جي مختلف ڏسائن تي هلڻ باوجود، بنيادي طور تـ شاعر ئي آهي. تڏهن ئي تہ چئي ٿو :

ڪائي ڪوتا سرجيان ٿو مان
ذهن مٿان سوچن جي بارش

منھنجي رائيٽنگ ٽيبل جي اڳيان، کڙڪيءَ جو بلائينڊر مٿي ٿيل آهي. ٻاهر بادل مڙي آيا آهن ۽ هلڪي هلڪي بارش بہ ٿيڻ لڳي آهي... ۽ مان سوچيان پيو، تہ مان احسان دانش تي پيو لکان يا پاڻ تي- بس، فرق فقط ايترو ٿو لڳي تہ، مان بنيادي طور تي ڪھاڻيڪار آهيان ۽ احسان دانش بنيادي طور تي شاعر آهي... ۽ اها ڳالھ طئي آهي، تہ شاعري، نثر کان وڌيڪ سگهاري ٿئي ٿي.

(2010ع)

آتم ڪٿا / آٽوبايوگرافي

توکي مون ساريو