ڀڳت ڪنور: نالي الک جي ٻيڙو تار منھنجو
ڀڳت ڪنور ڳائڻ ۽ نچڻ ۾ ايترو تہ گم (Involve) ٿي ويندو هو، جو هن حساس دل انسان کان پنھنجو وجود بہ وسري ويندو هو ۽ سندس اکيون ڄڻ سانوڻيءَ جي ڪڪرين جو روپ ڌاري وٺنديون هيون. کيس هوش تڏهن ايندو هو، جڏهن هن تي پئسن جي بارش ٿيڻ لڳندي هئي. هي فقير منش اهي سمورا پئسا اتي ئي مسڪينن ۾ ورهائي، پنھنجي ڇير ڇمڪائيندو خالي هٿين هليو ويندو هو. چيو وڃي ٿو تہ سندس ڀڳت عوامي ميلي جو ڏيک ڏيندي هئي ۽ ماڻھن جي پيھہ جو سبب سندس راڳ کان سواءِ سندس سخاوت بہ هئي. هن جو چوڻ هو تہ، ”مون وٽ آهي ڇا، جو ڪنھن کي ڏيان. ڏيڻ وارو ٿو ڏئي مان تہ وچ ۾ اچي ويو آهيان!“ هن اهو پئسو سدائين ڪنھن رنگ، نسل ۽ مذهب جي فرق کان سواءِ ئي ورهايو، جو سندس خمير ۾، سنڌ جي مٽيءَ ۾ سدا کان موجود محبتن ڀريو صوفي رنگ موجود هو. سندس مشھور ڪلام ”آءُ ڪانگا ڪَر ڳالھہ، مون سان منھنجي ماروئڙن جي“ ۾ سندس پنھنجي مٽيءَ ۽ ماڻھن سان محبتن جو لازوال اظھار ملي ٿو. انھيءَ ڪلام لاءِ سائين جي ايم سيد پنھنجي ڪتاب ”جنب گذاريم جن سين“ ۾ لکيو آهي تہ، ”جڏهن بہ آئون اهو ڪلام ٻڌندو آهيان تہ، ان وقت کاڌو کائيندو هجان يا پڙهندو هجان، ٻئي ڇڏائجي ويندا اٿم!“ انھيءَ ڪلام کانسواءِ سندس ٻيا ڪلام ”ڪيئن ريجهايان توکي ڪيئن پرچايان، ڏس ڪو ڏانءُ....“ ۽ ”نالي الک جي ٻيڙو تار منھنجو...“ اڄ تائين مقبول آهن. ڀڳت ڪنور جي انھن ڪلامن کي ٻين ڪيترن راڳين سميت، هن وقت سنڌ جي بين الاقوامي سطح جي فنڪاره عابده پروين بہ اڄ تائين ڳائيندي رهي ٿي. راڳداريءَ توڙي عملي زندگيءَ ۾ پنھنجي ڪردار وسيلي صوفي ازم جي پرچارڪ ڀڳت ڪنور، راڻو ڳائيندي”جيوين جيوين تون....“ جو هڪ نئون آلاپ ڏنو ۽ اهو آلاپ بہ اڄ تائين جا سڀ وڏا راڳي ورجائيندا رهيا آهن.
رنگ، نسل ۽ مذهب جي متڀيد کانسواءِ، سنڌ جي مٽيءَ ۽ ماڻھن سان غير مشروط ۽ فطري محبت ڪندڙ هن صوفيءَ کي سنڌ جي سرزمين تي بي ڏوهي ٽارگيٽ ڪلنگ جو نشانو بڻائي ماريو ويو هو. 4 آڪٽوبر 1939ع تي سکر شھر ۾ ڀرچونڊيءَ وارن پيرن جي هڪ نوجوان ميان عبدالرحيم جو ڪنھن هندو دڪاندار سان جهيڙو ٿي پيو، جنھن جي نتيجي ۾ ميان عبدالرحيم کي مارڪٽ ڪئي وئي. ڀرچونڊي پير جي مريدن ۾ ان واقعي سبب تاءُ پکڙجي ويو ۽ انھن هندن کان انتقام وٺڻ جو فيصلو ڪيو. ان وقت سڄي تَر ۾ ڀڳت ڪنور رام ئي سڀ کان وڌيڪ مقبول شخصيت جو مالڪ هو، جنھن ڪري مَت موڙهيل ماڻھن بنا ڪنھن ڏوھہ جي کيس قتل ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. غلط قبيلائي خيالن جي شڪار ٿيل جان محمد جلباڻيءَ، بي گناھہ ڀڳت ڪنور کي 2 نومبر 1939ع تي رُڪَ جي ريلوي اسٽيشن تي گوليءَ جو نشانو بڻائي ڇڏيو. ڀڳت ڪنور تہ شايد گولي کائيندي، ڪرندي ۽ مرندي بہ پنھنجي قاتل کي بددعا نہ ڏني هوندي، پر سندس ئي ڳايل هڪ ڪلام جي سٽ ”ڏاڍو آهي ستايو زماني جي گردش“ جيان هي صوفي منش، انسان دوست فنڪار پنھنجي مئي کانپوءِ بہ مذهبي تعصب جو شڪار رهيو. سنڌ ڄائي ان فنڪار پنھنجا پساھہ سنڌ جي ڌرتي تي پورا ڪيا، پر پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ ايوبي مارشل لا واري زماني ۾ ڪنور ڀڳت ۽ سنڌ مان هند لڏي ويل ماسٽر چندر جي ڪلامن کي ريڊيو پاڪستان تان نشر ڪرڻ تي پابندي لڳائي وئي. ضيائي مارشل لا کانپوءِ، 1988ع ۾ جڏهن عنايت بلوچ حيدرآباد ريڊيو جو اسٽيشن ڊائريڪٽر هيو تہ هن اڻ اعلانيا طور تي انھن ٻنھي فنڪارن کي نشر ڪرڻ جي اجازت ڏئي ڇڏي، جنھن کانپوءِ اڄ تائين اهي ٻئي فنڪار ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تان تہ نشر ٿيندا رهن ٿا، باقي سنڌ جي ٻين سرڪاري ريڊيو اسٽيشنس جي خبر مون کي ناهي. ماضيءَ ۾ سرڪاري طور تي بندش جو شڪار انھن ٻنھي فنڪارن جي ورسيءَ جو گڏيل پروگرام اڄ سرڪاري طور تي ملھايو پيو وڃي! اهو ڪنور ۽ اهو چندر، جن جي آواز تي هزارين ماڻھو اچي گڏ ٿيندا هئا، تن ٻنھي جي ياد ۾ اڄ حيدرآباد ۾ ٿيندڙ تقريب ۾ ڪجهہ سَوَ ماڻھو بہ هوندا يا ورسيءَ وارو اهو هال رُڪَ جي ريلوي اسٽيشن جيان ويران نظر ايندو، جنھن تي ڪنور جي قتل کانپوءِ اڄ تائين ويراني پئي واڪا ڪري، اهو هڪ ڌار سوال آهي، پر سسئي پليجو جي جذبي کي، هيءَ دل ساراهڻ چاهي ٿي، جو سندس وزارت وارن ڏينھن ۾ ڪنور ۽ چندر جهڙين شخصيتن کي گهٽ ۾ گهٽ ساريو تہ وڃي ٿو.
شديد ٻوڏ وارن گذريل ڏينھن ۾ ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تان، مون پنھنجي ريڊيو پروگرامن ۾ ڀڳت ڪنور رام جو اهو دعائيه ڪلام ڪيئي ڀيرا نشر ڪيو هو، ”نالي الک جي ٻيڙو تار منھنجو...“ هن صوفي منش فنڪار مري بہ مات ناهي کاڌي، پر هو اڄ بہ سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۽ جهر جهنگ ۾ رهندڙ ماڻھن جي دلين ۾ زنده آهي. اڄ بہ ڪنھن شھر يا ڳوٺ مان، ڪنھن نہ ڪنھن جي واتان ڀڳت ڪنور رام جي اها سدا گونجندي هوندي تہ: ”جيوين جيوين تون ... سدا جيوين تون...“
(2 نومبر 2010ع)