قومپرست نظريي جي تاريخ
اهڙي طرح سان يورپ جي کنڊ ۾ قومپرست انقلاب ۽ قومي مزاحمتي تحريڪن جي شروعات ٿي، اهو قومپرستي جي تاريخ يورپ ۾ روشن خيالي جي نتيجي ۾ آئي، اهو به خاص ڪري فرانس انقلاب ۽ نيپولين ڪوڊ ۽ ان جي يورپ ڪانٽينيٽل سسٽم جي نتيجي ۾ يورپ ۾ قومپرستي جي تاريخ جي شروعات ٿي، جنهن کانپوءِ قومپرستي جو رجحان باقي دنيا ۾ ڦهليو. انهيءَ جو هڪ خاص سبب جو جيئن يورپ جي نيپولين ۽ فرانس جي سياسي ۽ معاشي بالادستي جي نتيجي ۾ قومپرستي تحريڪن جي شروعات ٿي اهڙي طرح سان جيئن جيئن يورپين قومن دنيا جي ٻين خطن تي پنهنجي بيشڪيت جي شروعات ڪئي تنهنجي رد عمل ۾ باقي دنيا جي ملڪن ۽ ماڻهن جي جرمني ۽ اٽلي ۽ ايسٽ يورپ جي قومي انقلابي تحريڪ ۾ به قومپرست سياست جا رجحان جنم وٺڻ شروع ڪيا.
19 صديءَ جي شروعات ۾ يعني نيپولين جي شڪست کانپوءِ مغربي قومن ۽ دنيا بهر ۾ پنهنجي بيٺيڪيت جي پاليسي کي وڌائي ڇڏيو هئو، ڇاڪاڻ ته هاڻي انهن يورپي ايمپايرس ملڪن لاءِ اهو ممڪن ڪو نه رهيو هئو ته هو وڌيڪ يورپ ۾ پنهنجي بيٺڪي دور هلائي سگهن، فرانس انقلاب کانپوءِ هڪڙو تڪڙو صنعتي انقلاب شروع ٿي چڪو هئو، يورپ پنهنجي صنعتي انقلاب جي پورائي لاءِ لازمي هئو ته يورپ کان ٻاهر جي ملڪن جو منهن ڪن ۽ اتي پنهنجي بيٺڪيت ڄمائي پنهنجي صنعتي انقلاب ۽ ترقي کي ممڪن بڻائي سگهن، اهڙي طرح هڪڙي ڀيٽ ڪئي. دؤر جي شروعات تيزي سان ٿي، يورپ کان ٻاهر بيٺڪيتون حاصل ڪرڻ لاءِ به يورپ جون طاقتور سامراجي قوتن جا پاڻ ۾ ٽڪراءُ شروع ٿيا. ، دنيا جي مختلف حصن ۾ جنهن ۾ خاص ڪري فرانس ۽ انگلينڊ جون ڪافي بيٺڪيتي جنگيون هليو ته فرانس جي انقلاب کان اڳ ۾ فرانس ۽ انگلينڊ ڪالونين تي جنگيون وڙهي چڪا هئا، اهو ئي سبب هئو جو فرانس جو بادشاهه لوئيس آمريڪا جي انقلاب کي معاشي سپورٽ ڪئي هئي، جنهن لاءِ لوئيس کي فرانس ۾ عوام تي ٽِيڪسون وڌائڻيون پيون هيون ۽ فرانس جي اندر خود معاشي گهوٽالو شروع ٿيو، جنهن سبب ڪري فرانس ۾ انقلاب آيو، اڳتي هلي ڪري، نيپولين جو به هميشه اهو خواب هئو ته هو انگلينڊ کي ڪنهن به طرح تباهه ڪري ۽ انگليڊ کي فرانس جي ماتحت آڻجي، نتيجي ۾ نيپولين فرانس انقلاب کي پوري يورپ ۾ ڦهلايو ۽ ڪانٽينيٽل سسٽم ٺاهيو ته انگلينڊ کي يورپ کان ڌار ڪري ان جي تجارت ۽ معيشت کي نقصان پهچائجي، جيڪو اڳتي هلي ڪري اهو نيپولين جو خواب خواب ئي رهيو، رهندو فرانس کي معاشي نقصان رسيو.
نسولين جي جنگي پاليسين تحت اهڙي طرح هڪڙي قوم پرستي سياست جي يورپ جي شروعات ٿي هئي، جنهن ۾ يورپ ۽ مغرب جي سياسي دانشورن اها دعوا ڪندا آهن ته قومپرست نظريو يورپ کان شروع ٿيو، پوءِ باقي دنيا جي اندر هڪڙي بيٺڪيت جي خلاف قومپرست سياست ۽ انقلابن جي شروعات ٿي، اهو هڪ تاريخي سچ آهي ته قومپرست نظريو هڪڙي يورپ جي روشن خيالي واري تحريڪ ۽ يورپ جي سامراجيت جي نتيجي ۾ شروعات ٿي هئي، پر اهو ڏسڻو آهي ته يورپ جي سامراجيت کان به اڳ ۾ سامراجيت ڪهڙي ملڪ کان شروع ٿي هئي، اهو عمل هو ترڪي جنهن کي ان وقت سلطنت عثمانيه جيڪا 13 صديءَ ۾ شروع ٿي، جنهن يورپ جي قومن ۽ ملڪن کي پنهنجي زير اثرآندو هئو، جيڪو وڌيڪ طاقتور هئو، ٻين يورپ جي سامراجي بادشاهتن ۽ سلطنتن کان جنهن جو خاتمو پهرين مهاڀاري جنگ ۾ ٿيو هئو. سلطنت عثمانيه ٺهڻ ۽ سامراجيت جو سڀ کان وڌيڪ ۽ پهريون جيڪي ملڪ شڪار ٿيا هئا، اهي هئا خاص ڪري ننڍي کنڊ جا ملڪ هئا، ننڍي کنڊ جي ملڪن ۾ سڀ کان وڌيڪ جيڪو خطو متاثر ٿيو هئو، اهو سنڌ هو، سنڌ ملڪ هڪ تاريخي حوالي سان ننڍي کنڊ ۾، سنڌ جي رهاڪن هميشه سنڌ ۽ پنهنجي وطن سان محبت ڪئي آهي ۽ سنڌ ملڪ جي ماڻهن هميشه اها ڪوشش ڪئي، تاريخ ۾ هن هنن جو ملڪ پنهنجي تاريخ جي الڳ شناخت ۽ آزاد ۽ خودمختيار رهي شايد انهيءَ جو هڪڙو سبب تاريخ ۾ اهو به آهي ته سنڌ دنيا جي هڪڙي پراڻي تهذيب وارو ملڪ رهيو آهي، جنهن جو شعور سنڌ جي خطي ۾ رهندڙ ماڻهن جي شروع کان هئو، جڏهن سنڌ تي عرب 712ع ۾ محمد بن قاسم جي اڳواڻي ۾ حملو ڪيو هئو ته ان جي به مزاحمت سنڌ جي رهاڪن هڪ قومپرستانه انداز سان ڪئي هئي، جنهن کانپوءِ سنڌ جي اندر سمن جو سومرا حڪومت جو دور شروع ٿيو هئو، عرب جي حڪومت کي ختم ڪري انهن سومرن کانپوءِ وري سنڌ تي سمن جي حڪمراني شروع ٿي، جيڪي پڻ سنڌي ۽ سنڌ جا حقيقي باشندا هئا، جڏهن وري سنڌ تي ارغونن حملو ڪري سنڌ کي فتح ڪيو، پنهنجي زير اثر آندو، ارغون جيڪي وچ ايشيا مان آيا هئا، جنهن جو تعلق ترڪ ۽ منگولن سان هئو، ارغونن جي سنڌ تي حملو ۽ ڪاهه سنڌ ۽ سنڌي ماڻهو لاءِ هڪڙي قسم جو ڪهر ٿي نازل ٿيو، جنهن ۾ سنڌ جي معاشي ۽ سماجي تمام گهڻي تباهي ٿي، ان کان علاوه سنڌ جي سياسي عدم استحڪام وڏي پئماني تي آيو، جنهن جي سنڌي رهاڪو ماڻهن مزاحمت ۾ تمام گهڻو اڳتي آيا هئا، جنهن ۾ سنڌ جي ماڻهن پئي چاهيو ته سنڌ کي سياسي حوالي سان پنهنجي ملڪ تي پاڻ سنڌي ماڻهن کي حڪومت ڪرڻ جو حق ڏنو وڃي، جڏهن ته ارغون ۽ ان کانپوءِ ترخان سنڌ ۽ سنڌي ماڻهن تي حملو ڪري آيا، جنهن سنڌ تي قبضو ڪيو، اهو دور سنڌ جي ماڻهن لاءِ هڪڙي قسم جي شڪستي دور جهڙو هئو، جنهن ۾ سنڌ جي سجاڳو ۽ باشعور اديب ۽ دانشورن انهن ارغونن ۽ ترخانن جي ظلم جي مزاحمت ڪئي هئي، جنهن ۾ سنڌ جي اندر هڪڙي ڊگهي سياسي مزاحمت شروع ٿي، جنهن کي ميان وال تحريڪ سڏيو وڃي ٿو، انهيءَ تحريڪ انهن ارغونن ترخانن ۽ مغلن جي بالادستي جو خاتمو ڪري سنڌ تي ڪلهوڙن جي حڪمراني شروع ٿي، اهي ڪلهوڙا جيڪي سنڌ جا اصل رهاڪو هئا، ان ڪلهوڙن جي دور حڪومت ۾ به افغانستان ۽ انڊيا ۾ مغلن سنڌ تي حملا ڪندا رهيا ۽ اها ڪوشش انهن جي جاري رهي ته سنڌ کي زير تسلط آندو وڃي، ڪنهن نه ڪنهن طريقي سان. سنڌ ۾ ان وقت ڪلهوڙن جي شروع واري دور ۾ سنڌ جي اندر هڪڙي عظيم ۽ سنڌ دوست شاعر شاهه عبداللطيف ڀٽائي پيدا ٿيو هئو، جنهن جي شاعري مڪمل طرح سان سنڌ جي سياسي ۽ سماجي تاريخ جو هڪ حصو آهي، جنهن ۾ سنڌ جون سياسي سماجي ۽ معاشي حالتون بيان ٿيل آهن، انهيءَ سنڌ جي عظيم شاعر جي شاعري ۾ سنڌ وطن جي حب ۽ سنڌ جي سياسي آزادي ۽ سامراجي قوتن جي ڀرپور طرح سان نقاشي ٿيل آهي، جنهن مان پتو پئي ٿو ته سنڌ جي قومپرست سياست جو نظريو سنڌ ۾ ان دؤر کان شروع ٿئي ٿو، هي دور سترهين صدي جي آخري ڏهاڪن جو آهي، شاهه عبدالللطيف ڀٽائي جي پيدائش 1689ع ۾ ٿي آهي، جڏهن ته فرانس جو انقلاب 8917ع ۾ ٿيو آهي، جنهن ۾ لڳ ڀڳ سئو سال جو فرق آهي، فرض ڪيو ته جنهن ۾ 18 صديءَ جي شروعات کانپوءِ 50 سالن جو فرق لکون ته سنڌ اهڙي طرح قومپرست نظريو رکندڙ هئي، انهيءَ جو هڪڙو سبب اهو هئو ته سنڌ تي ارغونن ۽ مغلن جي تسلطت سنڌ کي قومي شعور ڏئي چڪو هئو، جڏهن ته قومپرست نظريي جي شروعات تڏهن شروع ٿي، جڏهن ته يورپ ۾ نيپولين ۽ ڪانٽينيٽل سسٽم باقي يورپ جي ملڪن ۽ سماجن تي لاڳو ڪيو ويو هئو، جنهن جي نتيجي ۾ قومي نظريي جي سياست کي جرمني ۽ اٽلي مان جنم مليو هئو، باقي قومي نظريو ۽ قومي پرستي جو شعور ان وقت وڌي گهرو ٿيو، جڏهن ڪالونيز ٺاهيون ويون، جنهن کي جديد قومپرستيءَ جو نظريو سڏيون ٿا.
مغربي ملڪن جي صورت ۾ جڏهن برطانيا هندستان جي اندر راڄ ڪرڻ شروع ڪيو، تڏهن هندستان جي ڪيترن ئي حصن مان بغاوتون شروع ٿيون هيون، جنهن ۾ جانسيڪي راڻي واري مزاحمت هڪ ليجنڊ طور سڃاتي وڃي ٿي، اهڙي طرح جڏهن سنڌ تي برطانيه حملو 1843ع ۾ سنڌ به هڪ مثالي مزاحمت برطانيا جي خلاف وڙهي هئي، جنهن کي مياڻي جي جنگ طور سڃاتو وڃي ٿو، جنهن جنگ ۾ ان وقت جرنيل هوش محمد شيدي اهو نعرو لڳايو سنڌ وطن لاءِ ته ”مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون“ اهو هڪڙو سنڌ وطن سان محبت جي آزاديءَ لاءِ ايڏي جذبي سان جنگ وڙهڻ هڪڙو کليو اعلان هئو، جنهن مان معلوم ٿئي ٿو ته سنڌ جي 1843ع ڌاري انگريزن جنگ وڙهڻ وقت به سنڌ جي قومپرست نظريو ۽ شعور سنڌ ۾ موجود هئو.