اُلهاس نگر سنڌي ايسوسيئيشن
مون به پنهنجي ملڪ جو مانُ مٿانهون ڪري ٻڌايو ته اسان جي ملڪ جا به نه فقط سائنسدان هوشيار آهن، پر ڪيترا ننڍا ننڍا مستري مڪينڪ پڻ اهڙا آهن، جن جيتوڻيڪ انگريزيءَ جو لفظ به نه پڙهيو آهي ۽ نه وري ڪو جپان ڪوريا ۾ وڃي ڪا ٽريننگ ورتي اٿن، پر ان هوندي به هر قسم جي موٽر ڪار يا ٻي مشنريءَ جي مرمت اهڙي ڪري ڏيندا جو لڳندو ته ڄڻ ڪنهن جپانيءَ يا ان ڪمپنيءَ جي نمائندي ڪئي هجي.
ٽوڪيو ۾ هڪ دفعي هڪ هوائي جهاز ڪمپنيءَ جي انجنيئر ٻڌايو ته هوائي جهاز جا ڪيترائي سنها ۽ پيچيدا اسپيئر پارٽ (جيڪي سندن اصلي آمريڪن ۽ فرينچ ڪمنپيون تمام گهڻو مهانگا وڪڻن ٿيون)، هو لڪ چوريءَ ڪراچيءَ جي لارينس روڊ تان ٺهرائي وٺندا آهن، جيڪي هنن جي هوائي ڪمپنيءَ کي بنهه سستا پون ٿا ۽ بنا ڪنهن نقصان جي سالن کان استعمال ڪندا اچن. اهي ايترو ئي سٺو ڪم ڏيندا رهن ٿا جيترو اصلي پارٽ ان انجڻ ڪمپنيءَ جا. پر ڳالهه اها آهي جو نه ته ظاهري طرح ٻڌائي سگهجي ٿو ۽ نه ٻين کي ان بابت صلاح ڏيئي سگهجي ٿي جو انشورنس ۽ مشينري جي پرزن جي ڪمپنين جي قاعدن قانونن موجب انهن جي ڪمائيءَ لاءِ انهن کان وٺڻا آهن. ائين ڌارين ۽ عام دڪانن تان وٺڻ ڏوهه قرار ڏنا آهن.
ان تي هندستان جي چيف انجنيئر ببر ٻڌايو ته پاڪستان جي لارينس روڊ وانگر بمبئيءَ ۾ به هڪ ٻه گهٽيون آهن جتي قطار ۾ ڪيترائي ننڍا ننڍا دڪان آهن جن تي ليٿ مشينون ۽ ٻيا اوزار رکي سالن کان مستري اهڙا اهڙا پرزا ٺاهيندا رهن ٿا جو اصلي ايجاد ڪندڙ يورپين ۽ جپانين جو به دماغ دنگ رهجيو وڃي ته بنا نقشي ۽ ڊرائينگ جي هڪ ئي مشين سان هڪ پيچيدو پرزو هتي جا مستري ڪيئن ٿا ٺاهين، جيڪي ماڻهو ظاهري طرح ڏسڻ ۾ ائين سادا سودا آهن.
کين مون هڪ واقعي بابت ٻڌايو. ڪراچيءَ جي صدر علائقي ۾ ريگل سئنيما ڀرسان ڪيترائي فوٽو اسٽيٽ مشين وارا آهن. گهٽ اگهه ڪري هنن وٽ ايترا ته گراهڪ اچن ٿا جو سڄو ڏينهن انهن جون مشنينون هلنديون رهن ٿيون. هڪ دفعي جنهن همراهه کان فوٽو اسٽيٽ ڪرائي رهيو هوس ان جي مشين هلندي هلندي خراب ٿي پيئي. مشين Canon ڪمپنيءَ جي بلڪل نئين ماڊل جي هئي جنهن ۾ نه فقط ساڳي سائيز جو ڇاپوآيو ٿي پر ننڍو ۽ وڏو به ٿي سگهيو ٿي. مشين ڪمپيوٽرائيزڊ هئي ۽ سندس پرزا سيمي ڪنڊڪٽرن ۽ I.C (پيچيده سرڪٽن) وارا هئا. مون سمجھيو ته هاڻ اسان جو ميمڻ سيٺ فوٽو اسٽيٽ مشين جي ڪمپني ڪئنن واري کي فون ڪندو ته مشين جي خرابي اچي دور ڪري جيئن هيڏانهن ٻين ملڪن ۾ ٿئي ٿو ۽ دير ٿيڻ جو سوچي آئون پنهنجا ڪاغذ ميڙڻ وارو هوس ته همراهه مون کي وڏي اعتماد سان چيو: ”سائين وڃو ٿا، اجھو ٿو ٻن منٽن ۾ ٺاهي وٺانس.“ ائين چئي مشين جو ڍڪ کوليائين جنهن جي ڪنڊ ڪڙج ۾ انيڪ رنگين ننڍن پرزن جا ڍير لڳل هئا. ڊايوڊ، ٽرانسٽر، ٽرانسفارمر، ڪئپسٽر، ڪنڊينسر، ريزسٽنٽ، چِپس..... خبر ناهي ڇا ڇا. هن ڏاڍي آرام سان اسڪرو ڊرائيور سان هڪ ٻن پرزن کي اٿلائي پٿلائي چيڪ ڪيو ۽ هڪ ٻن کي ڪڍي بدلايو ۽ مشين تيار ٿي ويئي. مزي جي ڳالهه اها ته نه هو اليڪٽرانڪ انجينئر هو ۽ نه ڪا هن ان مشين جي پرزن جي جپان يا انگلينڊ ۾ ڇهن مهينن جي ٽريننگ ورتي هئي...... جيڪا اڄڪلهه عام ٿيندي وڃي. هو فقط سال جي گئرنٽي وارن ڏينهن ۾ ڪئنن ڪمپنيءَ جي نمائندي کي ان مشين جي مرمت ڪندو ڏسي قابل ٿي ويو هو.
اهڙا ماڻهو اسان جي ملڪ ۾ کوڙ ۽ اسان جي ملڪ ۾ وسيلا هجن ۽ اهڙا ماڻهو صحيح طرح تعليم ۽ ٽريننگ وٺي سگهن ته الائي ڇا ٿي پوي.
* * *
سنگاپور جي چيني همراهه چيو ته ڪيتريون شيون: ڪپڙي انڊپين کان پائوڊر ريڊيو تائين، اسان جي ملڪ جا چيني اهڙا ته سٺي نموني جون ٺاهين ٿا جهڙيون جپان آمريڪا جي وڏين ڪمپنين وارا. پر عام ماڻهو جي دماغ ۾ جيئن ته اهو ويٺل آهي ته فقط جپاني ۽ آمريڪن ئي سٺي شيءِ آهي، ان ڪري اسان جون سستيون شيون به نٿيون وڪامن. پوءِ ڪي چالاڪ واپاري مجبور ٿي پنهنجي مال تي جپان ۽ آمريڪا جا ڪوڙا ٺپا هڻي مال اگهائين ٿا. سڀ وٺي کليا. ان تي برمي همراهه چيو: ”نقل به اهڙو ڪن ٿا جو اصل جو گمان ٿئي ٿو.“ مون کين هڪ .لطيفو انهن ڏينهن جو بڌايو جڏهن اڃا جپاني به ٻين جي شين جو نقل ڪندا هئا. خاص ڪري آمريڪي شين جو. لطيفو هن طرح آهي ته هڪ آمريڪن شيشي جي هڪ تار ٺاهي، ان کي ڏسي جپانيءَ به نه فقط اهڙي ئي سنهي تار ٺاهي پر ان ۾ سوراخ پڻ ڪيو. ان بعد مارڪيٽ ۾ مقابلي لاءِ هڪ پاڪستاني آيو. جنهن اهڙي سنهي تار سوراخ سميت ته ٺاهي پر ان تي Made in America به لکي ڇڏيو.
تائيوان جي ڪئپٽن چيو ته جيڪي ڪجهه هانگ ڪانگ ۽ سنگاپور وارا ڪجهه سال اڳ تائين ڪندا هئا، اهو اسان جي ملڪ ۾ اڄ به ٿي رهيو آهي، يعني ڪيترن ئي شين تي ٻاهرين ملڪن جا ٺپا، ڪجهه ردوبدل سان هڻي، مارڪيٽ ۾ مال پيش ڪيو وڃي ٿو، جئين سادو وسوڙيل گراهڪ ان کي آمريڪن يا يورپي سمجھي خريد ڪري. اهوٺپو سنئون سڌو Made in Japan بدران ”ميڊ ائز جپان“ يا ”ميڊ فار جپان“ هنيو وڃي ٿو جيئن ڪو ڪورٽ ۾ به نه سڏائي.
ببر کلندي چيو: ”اسان وٽ Made As يا Made for به نٿا لکن. ماڳهين Made by USA لکيو وڃي ٿو.“
پوءِ ٻڌائين ته اُلهاس نگر ۾ سنڌي هندو ڪارخانيدارن ۽ فئڪٽرين جي مالڪن جي ايسوسيئيشن آهي جيڪا USA جي نالي سان سڏجي ٿي ـــ يعني ”الهاس نگر سنڌي ايسوسيئيشن“ سو انهن جي ڪارخانن ۾ جيڪا شيءِ ٺهي ٿي ان تي Made as USA جو ٺپو هڻيو ڇڏين،. هاڻ آمريڪا کي به ڪهڙي طاقت جو هوءَ گوڙ ڪري ته پوني ۾ ٺهيل هن ڪپڙي تي USA ڇو لکيو اٿانوَ. يا ڪلياڻ ۾ ٺهيل هن پڪوڙن جي ڪڻڇيءَ ۽ پاپڙ ٺاهڻ جي چڪري ويلڻ تي Made by USA جو ٺپو ڇو هنيو اٿانو؟
* * *
دنيا ايڏي ترقي ڪري ويئي آهي جو هاڻ بزنس کي آرٽ بدران سائنس سمجھيو وڃي ٿو. واپار جا سائنٽيفڪ طريقا ۽ اصول ڪتابن جي روپ ۾ يونيورسٽي ڊگرين جي شڪل ۾ مختلف قومن جا ماڻهو سکي ڀڙ ٿيندا رهن ٿا ۽ ڪنهن حد تائين ڪاميابي به نصيب ٿي اٿن. پر سنڌي هندو واپاريءَ لاءِ واپار اڄ به آرٽ آهي جنهن ۾ هو نه فقط ننڍي کنڊ ۾ پر دنيا جي دور دراز ملڪن، قومن ۽ مذهبن ۾ رهي به مقابلو کٽيو ويٺو آهي ۽ اها اهڙي ڳالهه آهي جنهن کي سڄي دنيا مڃي ٿي.
واپار ۾ هڪ ٻئي سان ضد ۽ مقابلو هوندي به سنڌي واپاري گڏ گڏ رهن ٿا. هن پاسي: ملائيشيا، سنگاپور، انڊونيشيا ۽ هانگ ڪانگ ڏي ته تمام گهڻا سنڌي واپاري آهن ۽ سندن وڏيون وڏيون ايسوسيئيشن آهن. پر آمريڪا جهڙن ڏورانهن ۽ وڏن هنڌن تي به هو گڏ گڏ رهن ٿا. ڪجهه سال اڳ تائين آمريڪا ۾ ”سنڌي ايسوسيئيشن آف آمريڪا“ نالي سنڌين جي فقط هڪ ايسوسيئيشن هئي. پر هاڻ ڪيتريون ئي ٿي ويون آهن. ان ڏينهن ڪچهريءَ ۾ ويٺل جهازي همراهن انهن مان ڪجهه ٻڌايون جيڪي هن ريت آهن.
سنڌو سنگم ـــ سنڌين جي هيءَ سوسائٽي آمريڪا جي شهر نيو يارڪ ۾ آهي، سندس باني شري دولت ساجناڻي آهي ۽ ائڊريس اٿس:
220 West 107 Street,
4A, New York, Ny 0025, USA
Phone: (212) – 865 – 4493
هيءَ سوسائٽي هر مهيني ”انڊس ـــ واڻي“ نالي رسالو پڻ ڪڍي ٿي ۽ آمريڪا ۾ رهندڙ سنڌين جي ڊائريڪٽري پڻ شايع ڪئي آهي ــــ جيئن سنگاپور ۽ هانگ ڪانگ ۾ رهندڙ سنڌين جي آهي.
آمريڪا ۾ سنڌين جي هڪ ٻي ايسوسيئيشن ”لانگ آئلنڊ سنڌي ايسوسيئيشن“ نالي آهي، جنهن جو باني ايشور ديوجاڻي آهي. ايڊريس هن ريت آهي:
Long Island Sindhi Association,
50, Genesee, Hicksuille, Ny 11801, USA
Phone: (516) – 433 – 2214
ٽين مشهور سوسائٽي ”اوورسيز سنڌيز سڀا“ نالي آهي، جنهن جو مکيه باني رام سکراڻي ۽ شري لالچنداڻي آهي. ايڊريس اٿس:
Overseas Sindhu Sabha,
34-15, 71 RD, Street Jackson Heights, Ny 11372,
Phone: USA (718) -426-2150
هن سوسائٽيءَ ڪئينس جي علائقي ۾ سنڌين لاءِ هڪ سينٽر ”سنڌو ڀون“ نالي ٺهرائڻ جو ارادو ڪيو آهي. چوٿين سوسائٽي ”سنڌي ايسوسيئيشن آف نيو جرسي“ نالي آهي، جنهن جو مکيه باني ماتلي ڀمڀاڻي ۽ وينا هميراجاڻي آهي. ايڊريس هن ريت آهي:
C/o Nona Advani, country Club Lane,
East Hanover, N. 10793, USA
Phone: (201) – 668-8319
اهڙيءَ طرح هڪڙي شڪاگو ۽ هڪ لاس اينجلس ۾ پڻ آهي.