پهريون مئرين انجنيئر ـــ شايد
تارا سنگهه ٻڌايو ته هو پرائمري تعليم لاءِ سنگاپور جي هڪ Anglo-Chinese پرائمري اسڪول ۾ ويندو هو. پاڻ جيتوڻيڪ هن وقت پنجاسي سالن جو ٿيندو، پر کيس چِٽيءَ طرح اهي ڏينهن ياد آهن جڏهن هو اسڪولَ کان گهر پنڌ ايندو هو ۽ کيس اهو به ياد آهي ته اسڪول بعد باقي وقت ڪيئن گذاريندو هو.
تارا سنگهه جو ننڍي هوندي کان واپار ڏي رجحان هجڻ ڪري هن ڌنڌي کي سونگهي ورتو ٿي ته ڪهڙي ڌنڌي ۾ فائدو ۽ اُپت آهي. اسڪول مان موٽڻ بعد هو هندو ديوتائن ۽ ديوين جون مورتيون وڪڻندو هو. اسڪول جي تعليم ختم ٿيڻ تي مئرين انجنيئر ٿيڻ لاءِ تارا سنگهه جي ڪيپل شپ يارڊ Docks ۾ پنج سالَ جهازن جي مرمت ۽ جهاز هلائڻ جي سکيا ورتي. هي اهو دؤر هو جڏهن ٻاڦ تي هلندڙ جهاز اڃا نوان نوان ٺهيا هئا ۽ انهن ڏينهن ۾ مئرين انجنيئر ٿيڻ لاءِ ڪنهن شپ يارڊ ۾ فقط پنجَ سالَ پريڪٽيڪل سکيا وٺڻ ڪافي هئي. سردار تارا سنگهه نه فقط پهريون سک مئرين انجنيئر چئي سگهجي ٿو پر يقين سان هو ننڍي کنڊ جي چند شروعاتي مئرين انجنيئرن مان هڪ هوندو ۽ انگلينڊ جي مشهور مئرين انجنيئر جان لئمب جو ڪليگ سڏي سگهجي ٿو جيڪو پڻ ساڳي دؤر ۾ انگلينڊ جي شپ يارڊ ۾ مئرين انجنيئرنگ جي سکيا وٺي رهيو هو ۽ اڳتي هلي نه فقط دنيا جو مشهور مئرين انجنيئر ٿيو پر سندس لکيل ڪِتابَ خاص ڪري مئرين انجنيئرنگ تي، اڄ به پڙهيا وڃن ٿا. سندس سوئٽاڻو سؤٽ چارلس لئمب انگريزي شاعريءَ کان دنيا ۾ مشهور آهي.
سردار تارا سنگهه ٻڌايو ته سکيا دوران تنهن زماني ۾، ڪيپل ڊاڪس ۾ مهيني ۾ فقط پنج ڊالر پگهار ملندو هو جيڪو پوءِ آخري سال ۾ يارهن ڊالر (يعني اسي رپيا) کن ٿيو. شپ يارڊ ۾ سکيا دوران گهٽ پگهار جي مزي جي ڳالهه اها آهي ته اڄ به اهو پگهار، اسڪالر يا کڻي چئجي ته کيسي جي خرچي اها ساڳي معمولي آهي. جيتوڻيڪ اڪيڊمين ۾ ڪاليجي تعليم وڌائڻ ڪري اهو مدو پنجن سالن مان گھٽائي ٽي سالَ ڪيو ويو آهي. ساڳي سن ۾ انگلينڊ ۽ يورپ جي ٻين ملڪن ۾ به ايترو ئي پگهار رکيل هو. جيتوڻيڪ شپ يارڊ جي سکيا بعد جيئن مئرين انجنيئر جي حيثيت سان جهاز تي ئي ڪو چڙهي ٿو ته پگهار ۾ هڪدم وڏو فرق اچيو وڃي پر Apprentice وارن ڏينهن ۾ اهو گهٽ ئي رهي ٿو، شايد ان ڪري جو ان شپ يارد ۾ سکيا دوران ڪيترائي قيمتي ڌاتو ۽ مشينري هڪ سيکڙاٽ استعمال ۽ ضايع ڪري ٿو ۽ شپ يارد کي سکيا وٺندڙن مان فائدي بدران ڪافي نقصان رسي ٿو. 1964ع ۾ جڏهن آئون شپ يارڊ ۾ هوس ته اسان کي به اهو پگهار/جيب خرچي فقط اسي رپيا مهيني ۾ مليا ٿي. جيڪي ٻئي سال نَوي ٿيا ۽ آخري سال هڪ سؤ روپيا ٿيا. اڄڪلهه ويهه سالن بعد به اهي پگهار ڄڻ اتي ئي بيٺا آهن ۽ سکيا وٺندڙ مئرين انجنيئرن کي شپ يارڊ ۾ مهيني ۾ به اڍائي سؤ روپيا مس ٿا ملن.)
بهرحال سردار تارا سنگهه پنهنجي ماءُ ۽ ننڍي ڀيڻَ کي پالڻ لاءِ راتين جون راتيون چوڪيداري ڪري چار پئسا ڪمائي ٿي ورتا. ساڳي وقت موڪلن ۾، پاڻ ٻڌائين ته پنجاهه ڊالر کن جا جوراب، گنجيون، رومال ۽ ٻيو اهڙو سامان ڪارخانن تان سستو وٺي گهٽيءَ گهٽيءَ ۾ هوڪو ڏيئي وڪڻندو هو. جنهن مان پڻ کيس چڱو فائدو ٿيندو هو ۽ گهر جو خرچ سٺي طرح پيو هلندو هو. 1925ع ۾ هن جي ٽريننگ ختم ٿي ۽ جيئن ئي مئرين انجنيئر ٿيو ته کيس Straits Steamship ڪمپنيءَ کان سندن جهاز تي ففٿ انجنيئر جي نوڪري ڪرڻ جي آڇ ملي.
بدقسمتيءَ سان يا شايد خوش قسمتي چئجي جو انهيءَ سال جيئن ته هو شاديءَ لاءِ هندستان وڃي رهيو هو سو هن اها آڇَ قبول نه ڪئي ۽ سال کن انڊيا ۾ رهي پوءِ ٻئي سال سنگاپور وريو. پر انهيءَ دوران تارا سنگهه ڏٺو ته نوڪري ته ٽوڪري آهي چاهي جهاز جو انجنيئر ٿجي يا هوائي جهاز جو پائليٽ. حقيققت ۾ وڌندڙ ڪم واپار ئي آهي. واپار نوڪريءَ کان وڌيڪَ دلچسپ به ٿئي ٿو ته ان ۾ ماڻهو آزاد به رهي ٿو.
۽ پوءِ ڪجهه سالَ گاڏي تي سامان رکي وڪڻڻ بعد هن سنگاپور جي ٽئنگلن علائقي ۾ پنهنجي نالي سان دڪان کوليو. اڄڪلهه جيڪو ٽئنگلن شاپنگ آهي ان جي بلڪل سامهون سردار تارا سنگهه جو هي دڪان اڌي صديءَ تائين سنگاپور جي اهم نشاني ٿي رهيو. سامونڊي نوڪريءَ جي شروع وارن سالن ۾ اسان به ڏٺو پوءِ سنگاپور ۾ هڪدم رفتار سان تبديلي اچڻ ڪري جِتي ڪٿي ايئرڪنڊيشنڊ ۽ ماڊرن قسم جا ڊپارٽمينٽل اسٽور ٺهڻ لڳا ۽ هن دڪان جي پڻ پنجاهه سٺ سالَ پراڻي شڪل بدلائي نئين ڪئي ويئي. تارا سنگهه ان دڪان ۾ ننڍيون وڏيون شيون رکي وڪڻڻ کان علاوه مليٽري جا ٺيڪا پڻ کنيا جنهن هيٺ هو يونيفارم، ٽوپيون، ٻوٽ، رسيون پڻ سپلاءِ ڪندو هو ۽ ان سڄي ڪاروبار کي مُنهن ڏيڻَ لاءِ هن ڪيترائي درزي، ڌوٻي، موچي ۽ حجام پگهار تي رکيا.
انهن ڏينهن ۾ هانگ ڪانگ ۽ شنگهائي بئنڪ ۾ اڪائونٽ کولڻ وڏي ڳالهه سمجھيو ويو ٿي ۽ فقط يورپين کي ئي اهو اعزاز مليل هو. سردار تارا سنگهه ايشيا جي چند شروعاتي ماڻهن مان هڪ هو جنهن جو اڪائونٽ هن بئنڪ (HSBC) ۾ هو ۽ ساڳي وقت هي سنگاپور ۾ پهريون هندستاني هو جنهن موٽر ڪار خريد ڪئي.
سنگاپور ۾ سکن جي پنهنجي وڏي جماعت ”سنگاپور خالصا ايسوسيئيشن“ آهي. سردار تارا سنگهه هن جماعت جو بنيادي ميمبر آهي. سردار تارا سنگهه هاڻي ڪافي پوڙهو ٿي ويو آهي ته به کيس ايتري همت آهي جو پنهنجين ضرورتن کي پاڻ ئي منهن ڏئي ٿو. کيس ٻه پٽ ۽ هڪ ڌيءَ آهي. وڏو پٽ سنگاپور براڊ ڪاسٽنگ ڪارپوريشن ۾ سينيئر آفيسر آهي. ننڍو پٽ راندين جي سامانَ جو بزنيس ڪري ٿو.