هز ماسٽرس وائيس
ڪوبي کان اوساڪا ويندي وقت اوساڪا شهر جي وچ واري وڏي ريلوي اسٽيشن اوساڪا اميدا اچڻ کان ٿورو اڳ هڪ وڏي عمارت جي ڀت تي مشهور رڪارڊن جي ڪمپني HMV (هز ماسٽرس وائيس) جو هڪ وڏو اشتهار پينٽ ٿيل آهي. اهو پري کان ئي چٽو ۽ صاف نظر اچي ٿو. پينٽ اهڙن رنگن ۾ ٿيل آهي جو گذريل ڏهن ٻارهن سالن کان جڏهن به وڃ ته ساڳي حالت ۾ نظر اچي ٿو. وقت جي طوفانن ۽ بارشن يا اوساڪا شهر جي ڪارخانن جي دونهن ۽ ٻاڦن به هن تي اثر نه ڪيو آهي. نه وري ان عمارت اڳيان ڪا ٻي وڏي جاءِ ٺهي آهي جو هي اشتهار لڪي وڃي.
ان اشتهار تي نظر پوڻ سان اڪثر پراڻا آيل نون کي اها ڳجهارت ڏيندا آهن يا سوال ڪندا آهن ته هز ماسٽرس وائيس واري اشتهار ۾ ڏيکاريل ڪُتو جيڪو فوني جي گھگھوءَ اڳيان ٻن پيرن تي ويهي غور سان پنهنجي مالڪ جو آواز ٻڌي رهيو آهي نر آهي يا مادي....؟
۽ پوءِ جواب ڏيڻ وارا همراهه انگريزي لفظ (His) هز تي غور ڪري نر چوڻ بدران وتندا آهن ڪُتي کي غورَ سان گهوريندا تان جو ريل گاڏي اها بلڊنگ ٽپي اچي اسٽيشن اندر بيهندي آهي.
ريڊيو ٽرانسٽر، ٽيپ رڪارڊر، ٽي وي، وي سي آر، واڪ مئن وغيره گذريل ويهن ٽيهن سالن کان هڪ ٻئي پٺيان ايجاد ٿيا آهن ۽ ماڻهن کي هڪ کان وڌيڪَ ٻي ميوزڪ ٻڌڻ جي مشين ملي آهي. نه ته انهن کان اڳ سٺ ستر سالن تائين انگلينڊ، يورپ، آمريڪا توڙي آفريڪا، ايشيا ۽ آسٽريليا ۾ ماڻهن جي دل فوني ٿي وندرائي. هن مستطيل پيتيءَ جي شڪل جي سرندي کي پاسي کان هڪ گاڏي اسٽارٽ ڪرڻ جي هئنڊل جهڙي چاٻي هوندي هئي جنهن کي ڀرڻ يعني گهمائڻ سان اندريون گول اسپرنگ وٽجي سٽجي سوڙهوٿي ويو ٿي. جيڪو پوءِ آهستي آهستي موٽ جا وٽ کائي اصلي شڪل ۾ اچڻ مهل مٿانئس رکيل اسپنڊل ۽ رڪارڊ کي به گول گهمائيندو هو ۽ ڪوڪي جي گهڪي سان رڪارڊ مان پيدا ٿيندڙ لهرون آواز جي صورت اختيار ڪنديون هيون. نه بئٽريءَ جي ضرورت نه اليڪٽرڪسٽيءَ جي گهرج. ان ڪري اهو گهر، اوطاق، هوٽل، دڪان تي وڄائي سگهبو هو. انگريز بهادر ته شڪار تي ويندا هئا ته ٻئي سامان سان گڏ، هڪ شيديءَ کان اهو فونو ـــ ڀوپو سميت پڻ کڻائيندا هئا.
بعد ۾ ته ٻين ڪمپنين جا به فونا نڪتا پر سڀ ۾ مشهور ”هز ماسٽرس وائيس“ ڪمپنيءَ جو چيو وڃي ٿو جنهن جو ٽريڊ مارڪ نپر (Nipper) ڪتو، يعني اهو اڇن ڪارن چٽن وارو، فوني اڳيان ويٺل آهي. هن ڪمپنيءَ کي گذريل سال 1984ع ۾ پورا سؤ سالَ ٿيا ۽ هن ڪُتي کي به پندرهن سالن گهٽ هڪ صدي پوري ٿيندي. هي ڪتو جيڪو تصوير ۾ هو بهو اصل ٿو لڳي دراصل لنڊن جي هڪ آرٽسٽ فرانسز بارا رائول جي ٺهيل پينٽنگ آهي جيڪا هن 1899ع ۾ ٺاهي. لنـڊن جي آرٽسٽ Francis Barruad هڪ هو بهو اهڙو ڪتو هو ۽ جڏهن هو پنهنجي اسٽوڊيو ۾ ويهي فونو ٻڌڻ سان گڏ مصوري ڪندو هو ته سندس اهو ڪتو ان نموني سان فوني جي گھگھوءَ وٽ ويهي ان کي غورَ سان جاچيندو هو ۽ کيس ائين گهوريندو ڏسي فرانسز کانه ڪڏهن ڪڏهن کل نڪي ويندي هئي. 1985ع ۾ جڏهن سندس اهو Nipper ڪتو مئو ته کيس ڏاڍو افسوس ٿيو ۽ هن ڪُتي جي ياد ۾ هو بهو اهڙو ڪُتو ٺاهيو جيڪو فوني اڳيان ويٺل ڏيکاريائين.
تصوير 1899ع ۾ پوري ڪرڻ بعد هن اها انگلينڊ جي رائل اڪيڊمي ۾ ٽنگڻ جي خواهش ڏيکاري پر هن لفٽ نه ڪرائي. ان ڪري دلشڪستو ٿي فرانسز اها پينٽنگ ”ايڊيسن بيل فونو گراف ڪمپني“ وارن کي وڪڻڻ لاءِ روانو ٿيو جن جو فونو هن وٽ اسٽوڊيو ۾ رکيل هو ۽ تصوير ۾ پڻ هو اهو ئکي فونو ڏيکاريو هو. پر افسوس جو انهن به اهو چئي کيس ٽاري ڇڏيو: ”نه بابا اهڙي تصوير اسان ڇا ڪنداسين. ڪتن به ڪڏهن ڪا ميوزڪ ٻڌي جو توهان ٺاهي آهي ۽ اسان وري ان کي خريد ڪريون.“
ايڊيسن فونو گراف ڪمپنيءَ جي مقابلي ۾ تن ڏينهن ۾ هيءَ ”گراما فون ڪمپني“ هوندي هئي، جيڪا پوءِ HMV جي نالي سان اڃا تائين هلندي آچي. آرٽسٽ فرانسز کي ڪنهن دوست صلاح ڏني ته گراما فون ڪمپنيءَ جي فونن جو گھگھو ڪاري رنگ بدران پتل جو سونهري آهي، سو تون ان پينٽنگ ۾ فقط گھگھو کي اهڙو رنگ ڏيئي کڻي وڪڻي ڇڏ.
ان ڪم لاءِ فرانسز لنڊن ۾ گراما فون ڪمپنيءَ جي آفيس مان اهو فونو ڪجهه ڏينهن لاءِ اڌارو وٺڻ لاءِ ويو. سندس ان گهر تي آفيس جي مئنيجر مسٽر وليم بئري ان تصوير بابت پڇا ڪئي ۽ ڏسڻ سان کيس ايترو ته وڻي ويئي جو هڪدم پنجاهه پائونڊ ائڊوانس ۾ ڪڍي ڏنا ۽ آرٽسٽ کي چيو ته باقي پنجاهه پائونڊ ان تصوير ۾ ڏيکاريل گھگھوءَ جو رنگ سندس ڪمپنيءَ جي فوني جي گھگھوءَ جهڙو ڪرڻ بعد ڏنا ويندا.
فرانسز ڏاڍو خوش ٿي وڃڻ لڳو. در وٽ جڏهن پهتو ته مئنيجر پڇيس: ”اهو ٻڌاءِ ته تو هونءَ ان تصويرَ کي ڪهڙو عنوان ٿي ڏيڻ چاهيو؟“
”هز ماسٽرس وائيس ــ هن جي مالڪ جو آواز.“
ضروري تبديليون آڻڻ بعد آرٽسٽ اها تصويرَ آڪٽوبر 1900ع ۾ اچي ڪمپنيءَ کي ڏني ۽ ان ئي ڏينهن کان اها تصويرَ ڪمپنيءَ جي ٽريڊ مارڪ طور اشتهارن ۾ ڪم اچڻ لڳي. اها تصوير نه فقط رڪارڊن تي پر رسالن، اخبارن، پتي جي ڪارڊن تي ۽ سئين جي دٻلين تي پڻ مشهوريءَ خاطر ڏني ويئي.
ڪيترن ملڪن ان تصويرَ ۾ ڪُتي جي هُجڻ ڪري اشتهار طور ڪم آڻڻ ۾ هٻڪ ڏيکاري، جهڙوڪ روس ڪيترن سالن تائين ماٺ ۾ رهيو. مصر ته سنئون سڌو انڪار ڪري ڇڏيو ته جيئن ته اسلام ۾ ڪُتو پليد جانور سمجھيو وڃي ٿو ان ڪري ماڻهو ان جي تصويرَ واريون شيون گهرن ۾ نه رکندا. اٽليءَ به تمام گهڻي سستي ڏيکاري جو اٽليءَ ۾ پڻ ڪُتي جو راڳ ٻڌڻ سٺي سُر يا آواز جي نشاني نه پر خراب ڳالهه سمجھي وڃي ٿو. جيئن پاڻ وٽ بي سُري ڳالهائيندڙ کي چوندا آهيون: ”ماٺ ڪر، ڇو ٿو پاڙي جا ڪُتا گڏ ڪرين.“
بهرحال خريد ڪيل اصلي تصويرَ ڪمپنيءَ جي چيئرمين جي آفيس ۾ ٽنگي ويئي ۽ باهه لڳڻ تي سڀ کان پهرين ان کي بچائڻ جي تاڪيد ڪئي ويئي. هن ڪُتي جي تصويرَ ڪري هن آرٽسٽ فرانسز جو سڄي دنيا ۾ نالو ٿيو جنهن تصويرون ته ٻيون به کوڙ ٺاهيون هيون ۽ نه فقط وقت بوقت کيس ڪميشن طور پئسا ڏوڪڙ ملندا رهيا پر HMV ڪمپنيءَ هن لاءِ پينشن پڻ مقرر ڪئي.