يُونان جو نيڪ دِل ديوتا
سِجُ پُراڻو نه ٿيندو آهي رڳو ڪئلئنڊر مَٽبو آهي ۽ زخمَ اَڃان اُئين ئي هوندا آهن. اُوڻيهه سَؤ اوڻياسي عيسويءَ جو ڪئلينڊر مٽجي وَيو ۽ اوڻيههَ سؤ اَسيءَ جو ڪئليندڙ دنيا جي ڪُنڊَ ڪڙڇَ ۾ ٽنجي وَيو پر دُکَ جو لباسُ اهو ئي ڪارو رَهيو.
اُنَ سان منهنجي عمر وارن کي جوانيءَ بنا اطلاع جي ڳولي ورتو. جواني به ڪَچِي اَنبڙيءَ جهڙي جو هر ڪو ڀترَ هڻي. جواني ديوانيءَ ۾ هَر رُت مَستاني، جي َپش به جهڙُ لڳي. نه فِڪر ُ نهَ فردا. نهَ ڳڻِتي نه ڳارڻو. خُوابن جو البم ماڪَ ڀنلُ ۽ اِنڊلٺ جهڙن رنگن جي تصويرُن سان ڀَريل ته ڪُٽ جو دُنِر وَٽو کيرَ سان ڀَريلُ.
لوڪ ڪهاڻيءَ جي ڪنهن سُهڻي شهزادي جهڙي شهرَ حيدرآباد جو دَڳُ اَڃان جھيڙَن جھٽن، گوڙَ شورَ ۽ نفرتُن ڪونهَ ڏٺو هو. ملڪَ جي بي تَرتيب نظامَ جهڙي ڊپريسڊ ڪندڙ ٽرئفڪ ڪونهَ هئي. سري گھاٽَ تي اَڃان شمع جي جوت هئي ۽ پَروانن کان به واٽَ نه وسرِي هئي. هُو زلفن کي اُڏاري نيڻن تي آڻيندي هئي ته جھڙُ ٿي ويندو هو. ڪِتاب گهرَ جُوتن جي دڪانن ۾ تبديل نه ٿيل هُيا. حليم بروهي صدر واري گهرَ جي ڏاڪي تي منڊلي مچائيندو هو ته مُراد علي مرزا به پنهنجي ڊگهي قَدَ سان روڊن تي پَسارَ ڪندو هو ته وري طارق اشرف به سهڻيءَ جي سينگارَ ۾ لڳو پيو هوندو هو. عرفان مهدي، رياض ميمڻ ۽ ذوالفقار هاليپوٽي جهڙن مورَن جي لوڏَ لکن جي هئي. علي بابا ريسٽورانٽ ۾ پستن ۾ چانهه ملندي هئي.
آغا قيوم به غِلمانَ بغلَ ۾ ڪيون گهمائيندو هو. شاعِر ڏينهن جو اُڀَ ۾ چنڊُ ڏسندا هيا ۽ چڪورَ جهڙي چاهتَ رکندا هُيا.
سئنيمائن تي رونقَ هئي. سئنيمائن جي ٻاهران وڏا فلمن جا بورڊَ لڳل هوندا هيا. بورڊَن تي روحَ کي راحت ڏيندڙ جسمَ ۽ ڪِتڪتايون پائيندڙ ائڪٽرياڻين جا وڏا. پيڪرَ پئنٽ ٿيلَ هوندا هُيا. هاڻي حَسين و جَميل چهرن بدران پئنافليڪس تي روحَ ۾ نُهنڊان پائيندڙَ، ڪرپٽ، عَيار ۽ مَڪار سياستدانن جا فوٽو آهن. هانءُ تِڏي ٺري جَڏِي انهن کي باههِ لڳي.
ان وقت مون ۽ منهنجي دل گهرئي دوستَ اَياز اَبڙي حيدرآباد جو دَڳُ ڳولي لَڌو. اياز ۽ مان نوان نوان ادب جي طِلسم م داخل ٿيا هُياسون ۽ نوخيز شهزادا هُياسون. مدد علي سنڌي جهڙن بادشاهن جي ڳولا ۾ هُياسُون ته وري ماهتاب محبوب جهڙين مَلڪائُن جي به اُڻ تُڻ هئي، نيٺ سندن دَرٻارَ ۾ حاضُر ٿياسون، مُحبتن جا گُلَ ڏنائون ۽ اڄ تائين انهن جي خوشبوءِ دائِم قائِم دَستگير وانگرُ دائم قائم آهي.
حيدرآباد وَڃي هَوائُن جي آڌارَ پنهنجي پُٽَ جهڙي دوستَ ۽ سيبتي شاعرآغا سعيد جو دروازو کڙڪايوسُون. هن ٻانهن جا هارَ پائي، اکين ۾ پيارَ جا ڏيئا ٻاري آڌر ڀاءُ ڪيو. هِنَ نه رُڳو گهر جي دروازي جا ٻئي تاڪَ کوليا پر دل جو دروازو به کويل ڇَڏيائين. اَڃان تائين اُتي ويٺل آهيون.
آغا سعيد سُهڻو به اهڙو جو ليڊي ڊائنا جون سِڪون لاهي. بازارين ۽ گهٽين ۾ گُهمي ته ڇوڪريون کيس ڏسندي ئي پنهنجي هَٿَ تريُن تي ڏيئا ٻارِن ته پڪي عُمر جون مايون سڳوريون به هِنَ کي ڏسي مُساڳُ هَڻڻ لڳن ته نيڪ نمازيُن کان به ٻه ٽي ٽئمَ نمازَ وسري وَڃي. اَسان به هن تان ساههُ صَدقي ڪندا هُياسون. آغا سعيد ان مهلَ حيدرآباد ۾ پڙهندو هو ۽ سنڌ يونيورسٽي جي انٽرنيشنل هاسٽل ۾ رهندو هو. اَسان به اُتي ديرو ڄَمايوسون. جيڪي به ٻه ٽي ڏينهن رهياسون، سُکَ ۽ آرامَ سان رَهياسون. ڪَکُ ڀڃِي ٻيڻو ڪرڻُ نه ڏنائين. اُهي ڏينهن گُذريا بَرابر آهن پر وِسريا ناهِن.
هِڪَ ڏهاڙي، اُڀَ ۾ هوا تي بائيبل جي اُڏامندڙ ورقن وانگر ڪڪرَ اُڏامي رَهيا هويا. سِجُ به آهستي ڪنهن اَپسراجي سمنڊَ جهڙن نيڻن ۾ لَهي رَهيو هو ته مان ۽ اياز ريشم گليءَ جي لاهيءَ تان لَهي ڪوهه نور سئنيما جي سامهون اَچي بيٺاسون. سئنيما اڳيان فِلمَ جو وڏو بورڊُ لڳل هو. ان تي فلمَ جي هيروئن مُسرت شاهين جي سَڊول جسم جو وڏو عالي شان پوسٽر ٺهيلُ هو. منهنجون اکيون هن جي بدن جي گولايُن ۾ وَروَ ڪڙن ۾ کُپي وَيون. مينهنَ ۾ پسيلَ لَٽن مَئون هُنَ جو انگُ اَنگُ ڪنهن ڀريلَ جامَ وانگرُ ڇلڪي رَهيو هو. منهنجي دماغَ تي هُنَ جو مَر مَرين بدن ائين ڇانئجي ويو جيئن ڪپڙن کي باهه لڳي وَڃي. اها رات هُنَ جي بدن ۾ وڃائجي وَئي هئي. مون رات جو مُسرت شاهين جي جسمَ تي ٺهيلَ ڪڻڪ جي داڻي جهڙي ۽ ڪٽيلَ صُوفَ جهڙن نقشن تي پنهنجي گهڙيل پينسل سان کاٻي هٿَ سان صَحي ڪَري ڇڏي هئي.
اياز ٺوٺ هڻي مون کي ڄَڻُ ننڊَ جي جھوٽي مان جاڳائي ڇڏيو. ”ڪاڏي گُم ٿي وئين؟“
”ڪاڏي گُم ٿيندم يارَ!“
”مددَ علي سنڌيءَ سان ملندين؟“
”پنهنجي آئيڊيل ڪهاڻيڪارَ سان ڪيرُ نه ملندو؟ ڪاٿي مِلندو؟“
هن پنهنجي هَٿَ سان اشارو ڪندي چيو. ”او! هُو! بگيُن جو اِسٽانُ آهي ني. اُتي ئي اسٽانَ جي ڀِڪَ ۾ ”سنڌ نيوز“ اخبارَ جو درفتر آهي، اُتي مِلندو.“
”پو هَلُ ني.“ مان اُتاولو ٿي وَيُم. ايازَ اِها خوش خَبري ٻُڌائي ڄَڻُ مُنهنجي هَٿن ۾ خوشِيءَ جو رَنگبرَنگي رومالُ ڏئي ڇَڏيو.
مدد علي سنڌي مُنهنجو محبوب ليکڪ هو. مون هن جون ڪهاڻيون مختلف رسالن ۾ پڙهيون هيون. وڇوڙي جون اُداس ڪهاڻيون جن جو رنگُ ناسِي بادلَ جهڙو هو.
اياز ۽ مان وکون کڻندا بگيُن جي اسٽانَ وٽان لنگهياسون جِتي اُنَ مهلَ رُڳو هِڪَ بَگي بيٺلَ هئي. بگيءَ مان سُفيد گهوڙو ٻڌو هو. گهوڙي مٿان هِڪُ ڪانُ اِئين ويٺلُ هو ڄَڻُ تخت طائوس تي ويٺلُ هُجي.
بگيءَ جي پوئين سِيٽَ تي بگيءَ وارو سُتي هوائي جهازَ ۾ گُهمي رهيو هو. هن کي ڏسي مون کي دنيا جي ماسٽر ڪهاڻيڪار اَنتون چيخوف جي عالي شان ڪهاڻي ياد آئي. ان ڪهاڻيءَ ۾ ائين آهي ته بگِيءَ واري جو جوان جماڻ پٽ ٻه ٽي ڏينهن اَڳُ مَري ويندو آهي. بگيءَ تي جيڪا به سواري چڙهندي اَٿس، تنهن کي اها دردَ ڪهاڻي ٻڌائيندي پنهنجي دل جو بارُ هلڪو ڪرڻ چاهيندو آهي پر ڪو به سوار هن جي دُکَ جي داستانَ ڏي ڌيانُ ئي نه ڏيندو آهي. پِڇاڙيءَ ۾ رات جو جڏهن گهر ايندو آهي ته بگيءَ مان گهوڙو ڇوڙي، هن اڳيان گاههُ رَکي، کرڪڻو هڻندي گهوڙي کي ٻُڌائيندو آهي ته: ”منهنجو جوان ڳڀرُو پٽ ٽيون ڏينهُن.....“
مان سواريءَ ۾ پنهنجي ٽَنگن کي اَوليت ڏيندو آهيان ۽ پوءِ وڻندڙ سواري بگيءَ گهوڙو اَٿم. مان گهوڙي تي سواري ته نه ٿو ڪري سگهان جو مان ڪنهن مغل دربار جو سِپهه سالار ناهيان پر بگيءَ مان ڪنهن شهنشاهه وانگرُ شانَ سان ويهندو آهيان.
ليوٽالسٽائي گهوڙن جو شوقين هو. هن جي طَنبيلي ۾ اعليٰ نَسلُ جا انيڪُ ڀَلا گهوڙا هوندا هُيا. دنيا جي هِنَ عظيم ليکڪ پڻ هِڪَ عالي شان ڪهاڻي گهوڙن جي حوالي سان ”هڪ گهوڙي جي آتم ڪهاڻي“ جي نالي سان لکي هئي. جنهن ۾ هِڪَ طبلي ۾ هڪ خَصِي ٿيلُ گهوڙو پنهنجي دردَ ۾ ٻُڏلَ ڪهاڻي ٻڌائيندو آهي. ڪمالَ جي ڪهاڻي آهي.
ليو ٽالسٽائي جو اسڪُولي وَهيءَ ۾ هِڪَ ڳوٺاڻي زائفان سان تعلقُ ٿيو. ان مان هن کي هِڪُ ٻارُ ٿيو. ٽموٿي نالي اُهو جوان ٿيو ته ليوٽالسٽائي جي پُٽ جي بگي هلائيندو هيو ۽ ليوٽالسٽائي ان کي نظر اَنداز ڪندو هو.
سچ پچ ليوٽالسٽائي وڏو ۽ عظيمُ ليکڪ هو. هن جي عظمت جي حوالي سان ڪنهن ليکڪ ڏاڍي زبردست ڳالهه ڪئي هئي ته. جيڪڏهن قيامت واري ڏينهنُ ڌڻي سڳوري، انسان ذات کان حِساب ڪِتاب ڪيو ۽ پُڇيو ته: ”اوهان مُنهنجي نافرماني ڪئي ۽ هي هي گُناههَ ڪيا. اَوهان پنهنجي بچاءَ ۾ ڇا ٿا چَئو؟“ اِنسان ذات لاءِ پنهنجي بچاءَ ۾ رُڳو هڪڙو ئي جُملو کوڙَ اهي ته: ”اي الله! اَسان پاڻَ مان ليوٽالسٽائي پيدا ڪَيو.“
اَياز ۽ مان اخبارَ جي دفتر آياسون. هڪ ڪمري ۾ لِيئو پاتو سون ته هڪ وڏِي ميز پويان، ڪُرسيءَ تي مدد علي سنڌي ويٺلُ هو. کيس ڏسندي مون کي لڳو ته ڪمرو هن جي ڪري ڀَريلُ آهي. اَسان ويجھو اچي کيس سَلامُ ڪَيو ته اُٿي بيهي ڏاڍو گَرم جوشِيءَ سان هَٿُ ملائي اَصُل آڱرُيُن مان ٺڪاءَ ڪڍِي ڇَڏيائين. هِنَ جو اُهو پيارَ ۽ پاٻوههَ وارو هَٿُ اَڄُ تائين مُنهنجي هَٿَ سان مليلُ آهي، نه هُنَ ڇڏايو آهي نه ئي وري مُون.
مدد علي سنڌي بُتَ ۾سَٻرُ ۽ ڪنهن پادريءَ جي برق جُبي وانگرُ نَرم لڳو. سُهڻي مُهانڊي تي ٺهندڙَ ٺاهوڪِي سونهاريءَ ۾ مون کي تلاءَ ڪناري ويٺل اُهو شانت ساڌو لڳو جيڪو ڌيان گيانَ ۾ گُم، تلاءَ جي پاڻيءَ ۾ وڇڙي ويلَ داسِيءَ کي ڳوليندو هجي ۽ مينهَن ۾ ڌوپجي ويلَ ساوَن وڻَ جي پَنن تي، لُڙڪن سان وڇوڙي جا نظمَ ۽ ڪهاڻيون لِکندو هُجي.
مدد علي سنڌي عينڪ پويان لِيئا پائِيندڙَ پنهنجي ذهين ۽ اُداس اَکيُن سان ڏسندي، جِهيڻي لهجي ۾ ڳالهائيندي مون کي يُونانَ جو نيڪ دل ديوتا لڳو.
مُنڊي پاتلَ آڱُر سان يادُن جي اَلبمَ جو وَرقُ اُٿلايان ٿو. نوي جو ڏهاڪو هُجي مُنهنجو هنڌ بسترو ۽ مانِي ٽڪي ڪراچيءَ ۾ هُجي. مدد علي سنڌيءَ جي خبرَ پئي ته سُڌ سماءَ کاتي ۾ O.S.D ٿيو آهي، ڏاڍي خوشي ٿي. لَڙِي وَيومانس. هو ته قُربَ جو ڪوٽُ آهي. مان ويومانس ته آجيان ڪيائين. ٻَه لُڙڪَ آلا آجيان ۾ سندس اکين ۾ موتين وانگر پئي جَرڪيا، ڪريا ته مون پنهنجي هَٿَ تريءَ تي سنڀالي ورتا. اُهي موتي اڃان تائين بند مُٺِ ۾ آهن.
مدد علي سنڌيءَ ڏانهن پوءِ ته مڙيو ئي پيو ڀيرو ڀَڃندو هُيم. ڇانوَ ڏيندڙ گهاٽي وَڻَ هيٺان ڪهڙو مُسافر ساههُ نه پَٽيندو ؟
هِڪَ ڏينهن اُڀ جھڙالو ۽ مَنُ پورالو هُجي سو هن ڏانهن ويم. هِنَ جو دفتر هڪ بئرڪ ۾ هو. بئرڪس جي مُک دروازي تي نِڀاڳَ سان آفتاب اَبڙو مِلي وَيو. جهڙو گھَگھو آواز تهڙو اَديب. لکي به پاڻَ پڙهي به پاڻَ. ان وقت هو سُڌ سماءُ آفيسر هُو ۽ ”پيغام“ رسالي ۾ هو.
آفتابُ هَٿُ مِلائي پُڇيو. ”سائين! ڪاڏي هَليا آهيو؟“ وراڻيومانس. مدد صاحب ڏانهُن پيو وَڃان.“ واتَ کي چٻوڪندي سُرٻاٽ ڪيائين. ”ويڪائو مالُ.“ مون سندس منهن ڏانهن تڪيو ته مون کي ڪارٽونسٽ فِيڪا جا ڪارٽونَ ياد آيا. مون کيس ڪا وراڻي نهَ ڏنِي ۽ ۽ صبرُ ايوبِي ڪيم. هلندي هلندي چوڻ لڳو. ”سنڌي اَديبن کي ڇا ٿي وَيو آهي؟ هاڻي ڏِسُ! جنهن ڏي وڃين ٿو سو وڏو انقلابي....“ مون هِنَ جي ڳالهه کي اڌ تي تلوارَ هڻي، ڏاڍو ٺهرمَ سان چيم. ”آفتاب صاحبَ! زندگي گذارڻ لاءِ حِيلا هَلائڻا پوندا آهن. پيٽُ به ته آهي نِي! هِنَ کي ڇَڏِ. ڄام ساقي ته وَڏو ليڊر هو نِي! اُهو ته ڪپڙن جي واشِنگ مَشين تي وَڃي مُئو.“
هن کڻي چپ ڪَئي. پوءِ ته سنڌ فتح ڪيائين.
مدد علي سنڌي اَڃان ڪراچيءَ ۾ ڪِرائي جي فلئٽ ۾ رَهي ٿو جيڪو آفتاب جي دِل وانگرُ سوڙهو آهي.
اَسان جي ڳالهائيندي ڳالهائيندي مدد علي سنڌيءَ جو ڪَمرو اَچي وَيو ته آفتاب چوڻَ لڳو. ”يار! آيو آهيان ته مان به مددَ صاحبَ سان ملندو وَڃان. متان دِل ۾ نه ڪري.“ مان ان جي ان ڳالهه تي اندر ۾ وڏو ٽهڪ ڏنم ۽ مُرڪي چيومانس مان ۽ چيومانس. ”ڀَلي سائين! ڀَلي مِلوس. اکين تي.“
اسان ٻئي کليل دروازي مان اندر گهڙياسون ته مدد صاحب اَسان کي ڏسي اُٿي بيٺو مان اڳيان هيم، ساڻس هَٿُ ملائي، سامهون واري ڪُرسيءَ تي وَڃي ويٺم. مون آفتاب کي ڏِٺو. مدد صاحب کي ڏسي ٽڙي پيو ۽ ايراني غاليچي وانگرُ وڇائجي ويو. مُنهَن تي زهريلي مُرڪَ آڻي، واڇان ٽيڙي، نِوڙي ڪري مدد علي سنڌيءَ سان ائين مِليو جيئن ڪو انگريزن جي حڪومتَ ۾ لکنؤَ جو نوابُ انگريز لارڊ صاحب سان ملندو هُجي. آفتاب ابڙي جو اِهو کيلُ ڏسندي مون کي آمريڪا جو مَڪارُ پرڏيهي وَزير هنرِي ڪِسنجر ياد آيو.
اُترَ جي هيرَ ورقَ کي اُٿلائي ٿي. ٻَه هزار چار عيسويءَ ڪچڙي منجھند جو مان لکي در آيُم ته گهنٽا گهرَ وٽ، صحافي ۽ مدد علي سنڌيءَ جو مون وانگر گهڻگهرو فريد احمد فاروقي ملي وَيو.
جنهن به آفتاب جهڙي زهريلي مُرڪ چپن تي آڻي انيڪ ملڪيت جي بادشاهن جو تختو اونڌو ڪيو هو.
”ارشاد صاحبَ! ڪاٿي آهيو، مان يَڪو تَوهان کي پيو ڳوليان.“
”ڇو ڀَلا خيرُ ته آهي؟“
ها ها خير آ مدد صاحب اوهان کي ياد پيو ڪري. صُبحاڻي چيف منسٽر ڊي. سي آفيس اَچي پيو سو مدد صاحب فون تي اوهان لاءِ زور ڀَريو ته ارشاد کي ڪيئن به ڪري وٺي اچجانءِ سو مون ان ڪري انفرميشن آفيسر کان اَوهان لاءِ پاس به ٺهرائي رکي ڇڏي آهي.“
”حاضر سائين! مددَ صاحبَ جو حڪم اکين تي.“
”مهرباني سائين.“
ڊاڪٽر غلام رَحيم ارباب وڏو وزير هو ۽ مدد علي سنڌي هن سان پريس ايڊوائيزر طورَ ڪم ڪري رهيو هو. مان ٻئي ڏينهن ڊي سي آفيس ويم. مدد علي سنڌي ڀاڪر پائي مليو. بيٺي پير احوال ڪيو سي جو سندس مَٿي تي ذميوارين جي پيٽي رکيل هئي سو مَٿو به نه پئي کنهي سگهيو ۽ تمام گهڻو رڌلُ هو سو مون چيو مانس ”سائين! اَوهان جو ديدار ٿيو. لکُ کٽيمُ سو مان هلان ٿو“. کلي چيو مانس ”ارباب صاحب جي تقريرَ کان وڌيڪَ سُٺي تقريرَ سانڊي جو تيلُ وڪڻڻَ وارو ڪندو آهي.“
”چڱو ٺيڪ آهي. توهان ڀلي هَلو. ڪراچيءَ اَچو ته ضرور مِلجو. مان هاڻي سُٺي ڪرسِيءَ تي آهيان. ڪو ڪم ڪار هجي ته بِنا هٻڪَ جي چئو.“
”ڪم ڪار ڪو خاص ڪونهي. بس! قرب ڪري پروموشن ڏيارايو.“
مدد علي سنڌيءَ دلجاءِ ۽ پڪَ ڏني ۽ چيائين ”اوهان صُبحاڻي ئي ٽپال رستي ڪاغذَ ڏياري موڪليو. الله ڀلي ڪندو.“ مدد علي سنڌيءَ اَٺارهين گريڊ ۾ پروموشن جا اَٺارهَن خوابَ منهنجي هٿَ تريءَ تي رکي ڇڏيا ته مان Fantacy Land ۾ هَليو وَيُم.
چوڻي آهي ته ڀاڳُ مهربانُ ته جڳ مهربان. پنهنجو ڀاڳُ وري اهڙو جو مَنُ پريشان پنهنجو ڀاڳُ اهڙو جو قسمت جو ستارو ئي مون سان گڏ رُلندو رهيو آهي.
هِڪَ حڪايت آهي ته ٻارهين ربيع الاول واري رات جو پاڻي کيرُ ٿي ويندو آهي. هڪ نيڪ مرد اُنَ رات کيرُ پيئڻ ڪارڻ نفلَ پڙهڻ شروع ڪيا. نفلَ به پڙهندو رَهيو ته ٻاجهه مَئون رب کي به ٻاڏائيندو رهيو. همراههَ کي سجدي ۾ جھوٽو اچي وَيو ته ان ويرمَ ئي پاڻي کير ٿي وَيو. ان مهلَ ڪي چورَ هِڪَ درياءَ وٽئون پئي لنگهيا ته درياءَ جو پاڻي کير ٿي ويل جو ڏٺائون ته پيتائون سو انهن ڀاڳ وندن کي کيرُ نصيب ٿيو. مان به سوچان ٿو مُصلو ڪليءَ ۾ ٽنگي چور ٿيان ته مَنَ کيرُ نصيبُ ٿئي.
مدد علي سنڌي ڏانهن مون اَصُل ٻوري ڪاغذن جي موڪلي. ڪراچيءَ وَڃڻُ ٿيو ته ساڻس ڪچهريون ٿيون. موڪلائيندي اُميدن جي هڙَ ٻڌِي ڏيندو هو. وقتُ ۽ نديءَ جو پاڻي بيهندا ناهن. ٻئي هلندا رَهيا. غلام رحيم ارباب به لهي ويو، ته مدد علي سنڌي لهي ويو ته منهنجو سِجُ به لهي ويو. نهَ خَطُ آيو نه تون آئين.
ڏوهه نه مدد علي سنڌي جو آهي نه ئي ڏوهه مُنهنجو آهي. مُنهنجي کيسي ۾ ئي قسمت جو کوٽو سِڪو آهي جيڪو بازار ۾ هلي ئي نه ٿو.
مدد علي سنڌيءَ ڏانهن خَطُ لکيو هُيم. ته ”سائين! ڪا ڳالهه ئي ناهي. قصور ڪنهن جو به ناهي پر رڳو پنهنجو حالُ ان شعرَ وانگر آهي ته“ تَلوارن جي جنگ هجي ها ته ڪَڏهوڪو وڙهان ها. هيءَ نصيبن جي جنگ آهي، ان ڪري حيرانُ پريشانُ بيٺو آهيان.“
سَتر واري ڏَهاڪي ۾ نَظرياتي سِياستَ هوندي هئي. اجتماعي سوچَ هئي. هَر هِڪُ پنهنجي عوامَ جي خوشحالي، سُکن ۽ خوشين لاءِ سوچيندو هو. ڪارڪن جي سُڃاڻپَ پارٽي هوندي هئي، شخصيتَ نه هوندي هئي. پڙهاڪو هوندا هيا. اِسٽڊي سَرڪلس هونديون هيون. جھرَ جھنگَ ۾ وڃي ستلَ ماڻهن کي شعور ڏئي جاڳائيندا هيا. پارٽين ۾ ضابطا، منشورَ ۽ آئين هوندا هيا، جن جي پوئواري ڪئي ويندي هئي. هاڻي اٺ اٺَ ڌڙا آهن ۽ پِلاٽن تي قبضا آهن. هاڻي ته هَديرو ئي گُل آهي.
اِنقلابين جي حڪومتَ ويري هوندي هئي. ڪيسَ ڪندي هُئي. سي. آئي. ڊي جو ٽڪي جو سپاهي به ڊي. آئي جو ڏيکُ ڏيندو هو. سياسي ڪارڪنن کي ايجنسيون ڳولينديون وَتنديون هيون. هاڻي سيسي ڪارڪنن پاڻ ٿا ايجنسين کي ڳوليندا وَتن.
مدد علي سنڌي ان وقت وڏو دبنگ ۽ بَرجستو انقلابي هو. جيئي سنڌ تحريڪَ جي بانين مان هو. قوم پرستيءَ تي ٻڌل هڪ رسالو ”اڳتي قدم“ ڪَڍندو هو جنهن ۾ هنَ جا لکيلَ ايڊيٽورلَ ۽ مضمونَ حڪومت لاءِ باههِ جا شُعلا هُيا.
مدد علي سنڌي روسي ليکڪَ مئڪسِم گورڪي جي ناول ”ماءُ“ جو هيرو پاويل هو ۽ پاويلَ وانگر ئي مدد علي سنڌيءَ عقوبتون ۽ ڪَشالا ڪڍيا. هن جي والده ماجده وري سچ پچ ته ناول ”ماءُ“ واري ئي ماءُ پيلا گيا نيلو فنائي هئي. مدد علي سنڌيءَ جو گهرُ تحريڪ هو. هن جو گهر سياسي ڪارڪنن، اَديبن ۽ شاعرن لاءِ امڙ جي ڪَڇَ وانگر هو جِتي محبت، اَمن، سڪون ڇانوَ ۽ پناههَ هوندا آهن.
مدد علي سنڌيءَ جي امڙ گهر آيلن جي پنهنجي ٻَچڙن وانگرُ سارَ سنڀالَ لهندي هئي. هوءَ ماني پچائي پنهنجي پٽن واريُن مانين سان گڏ، مهمانن جي ماني رکندي هئي ته ڪر منڊلَ ۽ لوٽي ۾ سندن لاءِ کيرُ مِٺو ڪري رکندي هئي.
ڀٽي پنهنجي اقتدار ۾ اَچي سنڌ سان ويلَ ڪيا. اهڙا ويل فوجي جَنرلن به ڪونهَ ڪيا. پاڪستان پيپلز پارٽيءَ کي اَسان اکيون پٽي ڏسنداسون ته هن جهڙي سنڌ دشمن پارٽي ٻئي ڪا به نظر نه ايندي. سنڌي رسالا بند، سنڌي اَديبَ شاعرَ ڪاٺَ ۾. قومپرست اڳواڻن جا قتلَ، گاڏين ۾ جيئرو ساڙي مارڻ ڪنهن ڪيا آهن؟ پاڪستان پيپلز پارٽي. چوڻي آهي ته سنڌڙي توکي قنڌارَ کان جوکو پر هاڻي اها سِٽَ ٿيندي سنڌي توکي پي. پي. پي کان جوکو.
ڀٽي رسالو ”اڳتي قدم“ تي پابندي هنئي. ڪيئي ڪونڌرَ جيلَ ۾ وڌائين. مدد علي سنڌڙي لِڪي ساههُ بَچايو. هِنَ جي ڪُراڙي پيءَ کي قيدُ ڪيائين. جيئي ڀُٽو سدا جيئي. زهرُ سنڌي قومَ پيئي.
مدد علي سنڌيءَ جون لکڻيون هِنَ جي اندرَ جي ڪربلا آهن.
هڪ گهمري مون مدد علي سنڌيءَ کي چيو. .سائين! اوهان ڏاڍي ڀَرپور زندگي گذاري آهي. سياست ۾ رَهيا آهيو. ادبَ ۾ پاڻُ ملهايو اَٿوَ. صحافتَ ۾ خدمتون اَٿوَ. حڪومت جي شاطِر ايوانن ۾ رهيا آهيو. لکڻ جو عالي شان ڏانءُ به اَٿوَ. اوهان آٽو بايوگرافي ڇو نه ٿا لکو؟“
هن عينڪ لاهي، شيشا صاف ڪندي، ڇت ڏانهن نِهاريندي، عينڪ پائي، مون ڏي ڏسي، ڀنڀوريءَ جي پَرَ جيترو مختصر جواب ڏنائين. ”لِکبي.“
جڏهن مون هندوستان جي سٺي ليکڪا قرة العين حيدر جو ناول ”آخِر شَب ڪي هَم سفر“ پڙهيو ته ان ناول جو ئي نائڪ ريحان الدين احمد، مَدد علي سنڌي لڳو. قرة العين حيدر اهو ناول نه ڄَڻُ مدد علي سنڌيءَ جي بايوگرافي لکي آهي.
”تو ڪڏهن هن کي ڏٺو آهي؟“
”ڪنهن کي؟“
”ڏکَ کي. ڏکَ کي ته مون به نه ڏٺو آهي. پَرَ جڏهن تُنهنجي سؤٽِ هِتي ايندي آهي ته هُوءَ هِتي اَچي) اڪيلي ويهندي اهي. خَبرَ ناهي ڇا سوچيندي رَهندي آهي. تڏهن مون کي لڳندو آهي ته شآيد اِهو ڏُکُ آهي.“
(نِرمل وَرما جي هندي ناولَ مان وَرتل ٽُڪرو.)
۽ جڏهن مان مدد علي سنڌيءَ جي سامهون، ويٺو هن کي ڏسندو آهيان ته مُون کي لڳندو آهي ته شايد اُهو ڏُکُ آهي.