سُرُ مومل راڻو
1
ڪالَھه گَڏِيوسُون ڪاپَڙي، بابُو بيکاري؛
سامِئَ سيلو سِرَ تي، مالا موچارِي؛
ڏيئِي ڏيکارِي، ڦَٽي دِلِ فَقِيرُ وِيو.
ڪالهه اسان کي (راڻي ۽ سندس يارن کي) هڪ رمتو ۽ بيک پنندڙ جوڳي يا سنياسي گڏيو. انهيءَ سواميءَ جي مٿي تي دشالو هو ۽ ڳچيءَ ۾ هڪ سهڻي مالها هيس. اهو ساڌو اسان کي درشن ڪرائي، سانجي دل گهائي ويو.
2
ڪالَھه گَڏِيوسُون ڪاپَڙِي، جَهِڙو ماهُ مُنِيرُ؛
فَيضُ، فِراقُ فَقِيرُ، جوڳِي جاڳائي وِيو.
ڪالهه اسان کي هڪ سنياسي گڏيو، جو چمڪندڙ چنڊ مثل پئي ٻهڪيو. اُهو ويراڳي جوڳي، اسان جي جيءَ ۾ (مومل لاءِ) نينهن جي اُٿل ۽ جدائيءَ جو آزار اُٿاري ويو.
3
ڪالَھه گَڏِيوسُون ڪاپَڙِي، پَهَرَ سِجَ کان پوءِ؛
پَسو سُونهَن ساميءَ جي، رَتَ وَرنو روءِ؛
جو مُنهِن مُومَلَ جي پوءِ، موٽَڻُ تَنهِن مَسَ ٿِئي.
ڪالهه اسان کي هڪ آديسي، سج اُڀرڻ کان هڪ پهر پوءِ گڏيو. جوڳيءَ جو جلوو ڏسو! هو اکين مان رت گاڏئون آب هاري پيو چوي ته ”جو مومل جي سامهون ٿو چڙهي، تنهن جو اتان واپس ورڻ محال آهي.“
4
ڪالَھه گَڏِيوسُون ڪاپَڙِي، بابُو بانَ بَرِي؛
سائِي سالَ ڪُلَهنِ ۾، سامِي سونَ سَرِي؛
خَبَرَ ڏي کرِي، ڪا مُومَلَ جي مَجازَ جي.
ڪالهه اسان کي هڪ جوڳي گڏيو، جنهن جو بت ڌرتيءَ جي رنگ جهڙو هو (جسم تي ڀڀوت لڳل هوس). ساميءَ جي ڪلهن تي سائي رنگ جي شال هئي ۽ ڳچيءَ ۾ سوني مالها پيل هيس. ”اسان کي مومل جي ناز ۽ شوخيءَ جي سچي سڌ سڻاءِ.“ (جوڳي کي يارن چيو.)
5
بيکارِيءَ کي بَرَ ۾، وِيو ڪَيفُ چَڙهِي؛
ڳالِهيُون ڪَندي ڪاڪِ جُون، ڳوڙها پِيَسِ ڳَڙِي؛
ڪا جا اَنگُ اَڙِي، جِئَن ڇُٽا ڦَٽَ ڇُڙِي پِيا.
جوڳيءَ تي رڻ ۾ خمار چڙهي ويو. ڪاڪ محل جون ڳالهيون ڪندي. اکين مان لڙڪ لڙي آيس. سندس جان ۾ اهڙي ڪا ميخ لڳل هئي، جو مڙيل ڦٽ به کلي پيس.
6
سِجُّ سُڀاڻي جا ڪَري، سامِيءَ سائِي رُوءِ؛
اَچي ٿِي عَطُرَ جي، مَنجھان مُگَٽَ بُوءِ؛
سا ڏيکارِيَهُون جُوءِ، جِئان لاهُوتِي لَعلُ ٿيو.
جو سوجهرو سورج سڀاڻي (اڀرڻ مهل) ڏيکاريندو، تهڙي جوت ساميءَ جي منهن ۾ هئي. سندس ڇٽ (مستڪ) مان عطر جي سرهاڻ پيئي اچي. من لاهوتيءَ اسان کي اُها منزل ڏيکاري، جتان پاڻ رنڱجي لال ٿيو.
7
جوڳِيءَ تي جَڙاءُ، نِسوروئِي نِينهَن جو؛
پَتَنگَ جِئَن پيدا ٿِيو، سامِي سِجَّ وَڙاءُ؛
آيو ڪاڪِ تَڙاءُ، ڪُنوارِنِ ڪَڪورِيو.
جوڳيءَ تي نينهن جي نسوري جڙت چڙهيل هئي. سج ورنو (سج جهڙو ٻهڪندڙ) سوامي، پرواني جيان اچي اُتي پڌرو ٿيو. هو ڪاڪ جي تڙ کان آيل هو ۽ ڪنوارين (مومل ۽ ٻين سوڍين) جي نينهن، کيس رڱي لال ڪيو هو.
داستان ٻيو
1
آءُ لانگوٽِيا لالَ! ڪَنهِن پَرِ ڏِٺِيُءِ گُجَرِيُون؛
آبُ اَرتو اکِيين، لُڙڪَ وَهائِيين لال؛
ڏِٺَءِ جي جَمالَ، سامِي! ڪُہُ نه سَلائِيين؟
”اچ، لنگوٽ پهريندڙ لال! تو گجر ذات جون سوڍيون ڪهڙيءَ طرح ڏٺيون؟ اي لال! تون اکين مان رت گاڏئان ڳوڙها پيو ڳاڙين. اي سامي! تو جيڪي حسن جا جلوا ڏٺا، تن جو احوال ڇو نه ٿو ڪرين؟“
2
گُجَرِ کي گَجميلَ جُون، تارَنِ ۾ تَبَرُون؛
هڻي حاڪِمِيَنِ کي، زورَ ڀَريُون زَبَرُون؛
ڪاڪِ ڪَنڌِيءَ قَبَرُون، پسو پَرَڏيهِيُنِ جُون.
(جوڳي ٿو چوي:) ”سوڍيءَ جي تارن ۾ رڪ جن ڪهاڙيون آهن. هوءَ اُنهن مان راجائن کي زور دار ڌڪ ٿي هڻي. ڪاڪ جي ڪنڌيءَ تي، پرڏيهي عاشقن جون تربتون ڏسو.“ (جن کي مومل جي عشق نهوڙيو هو.)
3
گُجَرِ گاروڙِيُنِ، اَچيو اَڏِي اُڀِيي؛
مَٿان پيئِي تِنِ، ٻَڌا ٻاڻَ هَڻَنِ جي.
”سوڍي (مومل) نانگ منڊيندڙ جوڳين جي سامهون اچيو سينو ساهي بيهي. (هوءَ خود اُنهن کي منڊيو ڇڏي) هوءَ اُنهن جي مٿان اَچيو ڪڙڪي، جي تزتيزر هڻي ڄاڻن.“
4
مُومَلَ ماري مِيرَ، آهيڙِيُنِ کي آڪَري؛
سوڍِيءَ گھڻا سَڪائِيا، پَڙهِيا پَڻِتَ پِيرَ؛
هَڻي تِنِ کي تِيرَ، مَڻِيو جن مَٿَنِ ۾.
”شوخ چشم مومل، امير شڪارين کي به ماريو فنا ڪيو ڇڏي. سوڍيءَ گهڻيئي ڏاها، پنڊت ۽ پير ڪنبائي ڇڏيا. هوءَ اُنهن کي ٻاڻ ٿي هڻي،
جن کي سرن تي ڇٽ پهريل آهن.“
5
جوڳِيءَ جاڳائي، ماري وِڌو مامِري؛
لَنؤ لُڊُوڻي ڪَنڌِيـين، اَمَيو آهي؛
وَڃو جي ڪاهي، ته نِڪُون پَسو نِينهَن جُون.
جوڳيءَ عشق جاڳائي، (چئن ئي يارن) کي وڏي ماجرا ۾ وجهي ڇڏيو. لڊوڻي نديءَ جي ڪپ تي (ڪاڪ محل ۾) اڻ ميو نينهن آهي. جي اُتي سٽون ڏيئي وڃو ته محبت جون نهرون وهندڙ ڏسو.
6
هَلو، هَلو! ڪاڪِ تَڙين، جتي نِينهَن اُڇَلَ؛
نه ڪا جَھلَ نه پَلَ، سَڀُڪو پَسي پِرِينءَ کي.
هلو، هلو ڪاڪ جي تڙن تي، جتي عشق جي پلٽ آهي. اتي ڪا روڪ ئي ڪانهي، هر ڪو جانب جو ديدار ٿو ڪري. (هتي روحاني ولايت ڏانهن اشارو آهي.)
7
هَلو، هَلو! ڪاڪِ تَڙين، جتي گَھڙِجي نِينهُن؛
نه ڪا راتِ نه ڏِينهُن، سڀڪو پَسي پِرِينءَ کي.
هلو، هلو ڪاڪ جي تڙن تي جتي عشق ٿو گهڙجي (ڪاڪ محل عشق جو ضرب خانو آهي). اُتي نه رات آهي نه ڏينهن، هر ڪو جانب جو ديدار ٿو ڪري.
8
هَلو، هَلو! ڪاڪِ تَڙين، چَرُو جِتِ چَڙَهنِ؛
ڪوڙين رَنگَ رَچَنِ، پانوڙِيءَ پِڪَ سين.
هلو، هلو ڪاڪ جي تڙن تي، جتي برهه جون ديڳيون ٿيون چڙهن. اُتي ڪروڙين نينهن جي رنگ ۾ رنڱجي، لال ٿا ٿين.
9
آکُون، ڊاکُون، سِرَکَنڊَ شاخُون، جِتِ چَوکا چَندَنَ ڪَؤنرَ؛
مَيي سيئِي ماڻِيا، جِتِ نه ڀِرَنِ ڀَؤنرَ؛
ڪُنوارِيُون ۽ ڪَؤنرَ، ڪاهِ ته پَسُون ڪاڪِ جا.
ڪاڪ محل ۾ اکڙوٽ، ڊاکون، چندن جا عمدا وڻ ۽ ڪنول گل رونق لايو بيٺا آهن. اُٺ (راڻي جي ڪرهي) اُنهن جو ساءُ ماڻيو، جتي ڀونر به نه ٿا گهمي گنجارون ڪن. سٽ ڏيئي هل ته ڪاڪ محل جون سندر ڪماريون (مومل ۽ سندس ڀينرون) ۽ ڪنول گلن جو لقاءُ ڏسون.
10
چَڙهِيا چارَئِي يارَ، سُوڌا شِڪارِي؛
فِڪِرَ ساڻُ ڦِٽِي ڪِي، سوڍي سوپارِي؛
وِيا ڪاهِيندا ڪاڪِ ڏي، جِتِ مُومَلِ موچارِي؛
موٽِيا نه مارِي، ڪَؤنرَ لَتاڙي ڪاڪِ جا.
چارئي يار (راڻو ۽سندس ساٿي) جي ماهر شڪاري هئا، سي ڪرهن (اُٺن) تي سوار ٿيا. راڻي اُتي خيال هلائي ”ڪاڪ محل جي چشمي ۾“ سوپاري اُڇلي (جئن قصي ۾ آيل آهي). هو ڪاڪ محل ڏانهن ڪشيندا ويا، جتي سهڻي مومل هئي. اهي شڪاري وري ڪاڪ محل جا ڪنول گل اورانگهي واپس نه وريا. (راڻو ڪامياب ويو ۽ مومل ماڻيائين).
داستان ٽيون
1
جَهِڙا گُلَ گُلابَ جا، تَهِڙا مَٿِنِ ويسَ؛
چوٽا تيلَ چَنبيلِيا، هاها! هُو! هَميشَ؛
پَسيو سُونهَن سَيَّدُ چئي، نِينهَن اچَنِ نيشَ؛
لالَنَ جي لِبيسَ، آتَڻِ اَکَرُ نه اُڄَهي.
جهڙا ويس گلاب جي گلن کي آهن، تهڙا لباس مومل ۽ سندس سرتين کي پهريل آهن. واهه! واهه! سندن چوٽا هر دم چنبيليءَ جي تيل سان واسيل آهن. سندن حسن ڏسي، عشق کي ڏنگ ٿا لڳن. آتڻ ۾، هن نازنين جا ويس وڳا ۽ هار سينگار ڏسي، حيراني ۽ ماٺ وٺيو وڃي.
2
جَهِڙا پانَنِ پَنَّ، تَهِڙِيون سالُون مَٿِنِ سائِيون؛
عَطُرَ ۽ عَبِيرَ سين، تازا ڪَيائُون تَنَّ؛
مَڙهيا گَھڻو مُشڪَ سين، چوٽا ساڻُ چَندَنَّ؛
سُنهَنِ رُپي سونَ سين، سَندا ڪامَڻِ ڪَنَّ؛
ڪَيائِين لال لَطِيفُ چئي، وڏا ويسَ وَرَنَّ؛
مَنجِھ مَرڪِيَسِ مَنَّ: ”سوڍي سين سَڱُ ٿِيو.“
جهڙا پانن جا پن چهچ ساوا ٿين، تهڙي رنگ جون ئي شالون سندن مٿان پيل آهن. عطر ۽ عنبير سان پنهنجا جسم تر ۽ تازا ڪيا اٿن. سندن چوٽا ڳچ کٿوريءَ سان جهٻيل ۽ چندن سان واسيل آهن. هن حسين عورت (مومل) جا ڪن، سون ۽ چانديءَ جي مڻين سان سونهن پيا. شاهه لطيف ٿو چوي ته هن گهڻا هار سينگار ڪيا. هن اندر ۾ نهايت سرهي ٿي پئي چيو ته ”چڱو جو منهنجو سڱ راڻي سان ٿيو.“
3
سونَ وَرنِيُون سوڍِيُون، رُپي رانديُون ڪَنِّ؛
اَگَـرَ اوطاقُنِ ۾، کَٿُوريون کَٽُنِّ؛
اوتِيائُون عَبِيرَ جا، مٿي طاقَ تَڙَنِّ؛
ٻاٽَنِ ٻيلون ٻَڌِيون، پَسِيو سُونهَن سَڙَنِّ؛
ٿِيا لاهُوتي لَطِيفُ چئي، پَسَڻَ لَءِ پِريَنِّ؛
اِجهي ٿا اچَنِّ، ڪاڪِ ڪَڪوريِا ڪاپَڙِي.
سونهري رنگ جون سوڍيون، چانديءَ سان راند پيئون ڪن. سندن اوطاقن ۾ اگربتيون (چندن جي ٻوري جون بتيون) پيئون ٻرن ۽ سندن کٽن ۾ مشڪ جون سرهاڻيون آهن. هنن غسل خانن ۾ عطر سان ڀريل طس اوتي وڌا آهن. عاشقن اُتي قطارون اچي لڳايون آهن ۽ سندن حسن ڏسي، عشق ۾ جلي، ڪباب ٿيو ٿا وڃن. هو جانب جي ديدار لاءِ جوڳي ٿيا آهن. اجهي ٿا ڪاڪ جا رڱيل سنياسي (مومل جي عشق ۾ رڱيل لاهوتي) اچي سهڙن.
4
گُجَرِ گَھڻا گھائِيا، پاڻا لَڳُسِ گھاءُ؛
مينڌَري مُلاءُ، لڳَسِ ڪانُ ڪَپارَ ۾.
سوڍيءَ (مومل) گهڻن کي پنهنجي حسن سان گهايو. پر هينئر ماڳهين کيس وڍ لڳو آهي. راڻي مينڌري کان سندس ڪاپار ۾ تير لڳو آهي. (راڻي جو نينهن کيس ڦٽيو آهي.)
5
رُوءِ راڻي جي ناهِ ڪو، سوڍو سَڀِنِ سُونهَن؛
لاٿَائِين لَطِيفُ چئي، مٿان دِلِيُنِ دُونهَن؛
ڪانهي ٻِي وِرُونهَن، ٿِيو مِڙوئِي مينڌِرو.
راڻي جي صورت جهڙو ٻيو ڪوبه مڙس ڪونهي. راڻو سڀني مردن جو زيب آهي. هن ڪيترين دلين جي مٿان ڪارنهن لاهي ڇڏي. (هتي ڪامل مرشد ڏانهن اشارو آهي، جو مطلب جي قلب تان ڪارنهن ٿو لاهي.) ٻي ڪابه پچار ناهي، هر هنڌ راڻو ئي پيو وسي.
6
ڪاڪِ نه جَهـلِيا ڪاپَڙِي، موهِيا نه مَحلَنِّ؛
ٻايُنِ ۽ ٻانِهِيُنِ جي، ٻَنڌَڻِ ڪِينَ ٻَجَھنِّ؛
لکين لاهُوتِينِ، اَهِڙِيُون اورِيان ڇَڏِيُون.
جوڳين جي ڪاڪ محل جي طلسم ڪين روڪيو ۽ نه وري هنن کي محلاتن ئي هرکايو، هو سانئڻين توڙي ڪنيزن (داسين) جي سونهن جي ڄار ۾ هرگز نه ٿا اڙجن. سامين اهڙيون لکين صورتون انهيءَ کان اڳ خاطر ۾ به نه آنديون.
7
ڪاڪِ نه جَھـلِيا ڪاپَڙِي، موهِيا ڪَنهِن نه مالَ؛
سوڍِيُون سِجھائي وِيا، هَهِڙا جَنِين حالَ؛
جي ڇورِيُنِ ڏِنا ڇالَ، تَپِ لاهُوتِي لَنگھي وِيا.
جوڳين کي نه ته ڪاڪ محل جي طلسم روڪيو ۽ نڪي کين ڪنهن لالچ لچائي وڌو. جن جا اهڙا حال آهن (جي سڀ ڪجهه ترڪ ٿا ڪن)، سي گهڻين سوڍين (سهڻين زالن) کي پچائي ۽ لڇائي، اڳتي نڪري ويا. جي ڇورين ڇال ماريا، ته به لاهوتي سندن دام ۾ نه اڙيا، اڳتي نڪري ويا.
داستان چوٿون
1
شَمَعَ ٻاريندي شَبَّ، پِرِهَ باکُون ڪَڍِيُون؛
موٽُ، مَران ٿِي مينڌِرا! راڻا! ڪارڻِ رَبَّ؛
تُنهِنجِيءَ تاتِ طَلَبَّ، ڪانگَ اُڏايَمِ ڪاڪِ جا.
ساري رات بتي جلائيندي، اسر جي سوجهري اچي شاخون ڪڍيون آهن. اي راڻا! مينڌرا! تون ڌڻيءَ جي واسطي واپس ور. مان تو بنا مريو ٿي وڃان. تنهنجي سڪ ۽ ڳولا ۾، مون ڪاڪ جا ڪانگ اُڏايا آهن.
2
اُڀي اُڀارِيامِ، نَکَٽَ سَڀِ نَـئِي وِيا؛
هِڪُ مَيو، ٻِيو مينڌِرو، سَڄِي راتِ سارِيامِ؛
ڳوڙها ڳَلِ ڳاڙِيامِ، سُورَجَ شاخُون ڪَڍِيُون.
بيٺي بيٺي تارا اُڀرايم (اُڀ ۾ ظاهر ٿيندا ڏٺم)، جي هينئر سڀ غائب ٿي ويا آهن. هڪ اُٺ (جنهن تي راڻو چڙهي ايندو هو)، ٻيو راڻو، ساري رات ياد ڪيم. ڳلن تان ڳوڙها ڳاڙيم، تان جو سج اچي پنهنجا ڪرڻا ڪڍيا.
3
ڪَتنِ ڪَرَ موڙِيا، ٽيڙُو اُڀا ٽيئِي؛
راڻو راتِ نه آئِيو، ويلَ ٽَري ويئِي؛
کوءِ سا کاڻِي راتِڙِي! پِريُن ري پيئِي؛
مُون کي ڏَنءُ ڏيئِي، وڃِي ڍولو ڍَٽِ قَرارِيو.
ڪتيون (تارن جا ميڙ) وچ آڪاس تان لڙي ويئون، راڻو رات مون وٽ نه آيو. سندس اچڻ جي مهل ٽري ويئي. اُها کوري کانئي رات ٻن پوي، جا جانب کان سواءِ گذارڻي پوي. منهنجو پرين (راڻو) مون کي ڏهاڳ جو ڏنڀ ڏيئي، پاڻ وڃي ڍٽ ۾ آرامي ٿيو.
4
راڻو ڪا راتِ ويو، ڳُجِھي ڳالھه ڪَري؛
سوڍي رِءَ، سَرتيُون! هَڏ نه ساهَ سَري؛
وَڃِي، مانَ وَري! آسائِتِي آهِيان.
راڻو مونکي رات هڪ ڳجهو اشارو ڏيئي ويو (مومل جي ڀر ۾ پنهنجو لڪڻ نشانيءَ طور ڇڏي ويو). اي جيڏيون! راڻي بنا منهنجي جسم ۾ ساهه نٿو ماپي. شل وڃي واپس وري! مان آسوند آهيان.
5
سوڍي سُتي لوءِ، ڪا جا مون سين ڳالھ ڪَئِي؛
سا جي پَڌَرِ پوءِ، ته سَرتِيوُن ڪانه سُمِهي.
لوڪ سُتي، راڻي جا مون سان رهاڻ ڪئي، سا جي پڌري ٿئي ته، اي جيڏيون! اوهان مان ڪابه جيڪر ننڊ نه ڪري.
6
راڻا! تُنهِنجي راهَ تي، ڏيهاڻِي ڏيکان؛
راڻي جِيءَ رِهاڻِ جُون، رُوحَ اندَرِ ريکان؛
مُحَبَتَ جُون ميکان، تو سين، لالَ! لَپيٽِـيُون.
اي راڻا! مان ڏهاڙي تنهنجي واٽ تي پيئي نهاريان. منهنجي روح ۾ راڻي جي صحبت جون تارون پيل آهن. اي سپرين! توسان منهنجون محبت جون ميخون جڙيل آهن.
7
آءُ، راڻا راحَتَ! ڌاڃَ ڌَرتِيءَ جا ڌَڻِي!
سِڪَنِ ٿِيُون سُهاڳِڻـيُون، سوڍا تُنهِنجي سَٿَ؛
مون تان لاهِ مَ هَٿَ، ڪامِلَ ڌڻِي ڪاڪِ جا!
اي راڻا! منهنجي روح جي راحت! اي اَنَ ۽ ڌرتي جا سائين! اي سوڍا! سهاڳڻيون تنهنجي صحبت لاءِ تڙڦن ٿيون. اي ڪاڪ جا ڪامل خاوند! مون تان پنهنجي سايي جا هٿ کڻي نه ڇڏج!
داستان پنجون
1
سَڱُ ڪري سين سِينهَنِ، ڪَنڌُ مَ ڦيرِجِ ڪيڏَهِين؛
رَمِج راڻي پُٺِ ۾، نِرتُون مَنجھان نِينهَن؛
اِنءَ مَ وَسجِ عامَ تي، جِئَن مُومَلَ! وَسَنِ مِينهَن؛
سندي حَشَرَ ڏينهَن، سوڍو سارِيندِينءَ گَھڻو.
اي مومل! (اي طالب!) شير مڙس (راڻي يعني ڪامل مرشد) سان ناتو ڳنڍي، وري ڪڏهن به کائنس منهن نه موڙج. تون راڻي جي پٺيان (ڪامل مرشد جي رهبريءَ هيٺ،) شوق ۽ محبت سان هلج، اي مومل! تون عام ماڻهن تي پنهنجي سونهن جي ائين وسڪار نه ڪج، جئن مينهن وسڪار لائيندا آهن. (اي طالب! تو عام کان ڪنارو ڪج). تون قيامت جي ڏينهن سوڍي کي گهڻو ياد ڪندينءَ.
2
جا ڀُون پـيرين مُون، سا ڀُون مٿي سَڄڻين؛
ڌِڱَ لَٽِبا ڌُوڙِ ۾، اُڀي ڏِٺا سُون؛
ڏِينهَن مَڙيئِي ڏُون، اُٿي لوچِ لَطِيفُ چئي.
جا زمين منهنجي پيرن هيٺان آهي، سا ساڳي زمين محبوبن مٿان آهي. (زمين هيٺان ڪيئي نازنين دفن ٿيل آهن.) اسان جنگ مڙس بيٺي بيٺي خاڪ ۾ لٽبا ڏٺا (مئي کان پوءِ دفن ٿيندا ڏٺا). جهان ۾ مڙيئي ٻن ڏينهن جو جياپو آهي، تون اُٿي پرينءَ کي ڳول.
3
راڻو ڀانيو راندِ، ڪِئَن وِڙُ رائِيـين؟
وَرُ وِڏُوڻو اِيَهِين، جِئَن پَرُ پُڄِتوءِ پاندِ؛
هَيءِ! ڀَڳِيَءِ هيڪاندِ، سوڍو سارِيندِينءَ گَھڻو.
راڻي (ڪامل مرشد) کي راند يا مسخري سمجهي، تون ڪئن وڃيو ٻئي ڪنهن خسيس شخص کي ريجهائين؟ (مومل، پاڻ ريجهائڻ لاءِ، سومل کي راڻي جو ويس پهرائي، ساڻس ستي هئي.) اي مومل! توتي ڪانڌ اُنهيءَ ڪري ڏمريو، جو تنهنجي پلاند کي هڪ ڌاريو شخص اچي پهتو، (تو ڌاريي يعني سومل سان محبت اڙائي). هاءِ! تو وفا جو عهد ڀڳو، هاڻي راڻي کي ياد ڪندينءَ.
4
ڪاڪِ ڪَڙهِي وَڻَ وِيا، جلِي مُنهِنجِي جانِ؛
رَکِي ڪامَ ڪِڻِڪِيو، مارِيَس تَنهِن گُمانَ؛
هَڏِ نه جِيان هاڻ! سِگھو موٽِجِ سُپِرِين!
ڪاڪ محل جلي ويو، وڻ سڙي خاڪ ٿيا ۽ منهنجي جان ٻري ويئي (راڻي جي جدائيءَ ۾). هو پنهنجو لڪڻ رکي کسڪي ويو، انهيءَ ئي خيال مون کي ماريو آهي. اي سپرين! مان هينئر تو بنا هرگز نه جيئنديس. تون ترت واپس ورج.
5
ڪاڪِ ڪَڙِهي وَڻَ وِيا، ٻَرِيا رَنگَ رَتولَ؛
تو پُڄاڻا سُپِرِين! هِنئَڙي اَچَنِ هولَ؛
جي مون سين ڪَيَءِ قولَ، سي سِگھا پارِجِ، سُپِرِين!
ڪاڪ محل جلي ويو، وڻ ٻري رک ٿيا ۽ رنگ محل سڙي پورا ٿيا. اي پرين! تو کان پوءِ، منهنجي دل کي خطرا ورائي ويا آهن. اي جانب! جيڪي واعدا تو مون سان ڪيا هئا، سي جلد پورا ڪج.
6
حال قُربانُ، مالُ قُربانُ، گھورِيان لُڊاڻو؛
فِدا ٿِئَ فَقيرِ جو، شَلَ رُسي مَ راڻو!
مُيَنِ سين ماڻُو، مُناسِبُ نه، مينڌِرا!
راڻي مٿان منهنجو تن ۽ ڌن قربان! مان سندس مٿان لڊاڻو گهوري ڇڏيان. شل راڻو هن قربان ٿيل مسڪين سان رسي نه وڃي. اي راڻا! مينڌرا! فدا ٿيلين سان ماڻو (روسامو) ڪرڻ واجب نه آهي.
داستان ڇهون
1
نه وارِثُ نه وَلَھو، نه سَڱُ، نه سِياڪو؛
تو پُڄاڻا، سُپِرِين! آيُمِ اولاڪو؛
پانڌِيا! پاراپو، ڏِجانءِ ڍاٽِيءَ ڍولَ کي.
نه مون کي اولاد آهي، نه ڀتار، نه ساهرو عزيز، نه سڳو مائٽ. اي پرين! توکان پوءِ منهنجو جيءُ جلڻ لڳو آهي، اي قاصد! تون وڃي ڍٽ جي جانيءَ (راڻي) کي نياپو ڏجانءِ.
2
ڪَرَهو ڪَمِيڻيءَ تي، سوڍا! وارِ، سُڄاڻَ!
ڪُہُ ڪَرِيان ڪاڪِ کي؟ تَنَ توهِين ڏي تاڻَ؛
لاهي غيرَ گُماڻَ، اَڱَڻِ آءُ اُڪَنڍِيـين.
اي سياڻا سوڍا! (راڻا!) تون پنهنجو چانگو هن ڪميڻيءَ ڏانهن ورائي اچج. مان ڪاڪ کي ڇا ڪريان؟ منهنجي تن جي ڪشش توڏانهن آهي. تون پنهنجا غبار ۽ شڪ دور ڪري، سڪندي جي اڱڻ اچ.
3
اَڱَڻِ آءُ اُڪَنڍِيـين، پرچِي پِيارا!
پَلَڪَ پَراهُون نه سَهَنءِ، جِيءَ جا جِيارا!
نِينهان نيزارا، سَڃِ، ته مانَ سُورُ لَهي.
اي پرين! تون پرچي، سڪندي جي اڱڻ اچ. اي منهنجي جيءَ جا جيارا! مان هڪ ساعت به تنهنجو پاڻ کان پري رهڻ سهي نه ٿي سگهان. تون نينهن جا نيزا (دل چيريندڙ نگاهون) هڻ ته من منهنجو درد دور ٿئي.
4
پَسُ توشَڪُون، تَڪِيا، سيئِي وِهاڻا؛
پَسِيو هَنڌَ، پَچي هِنئون، جي حَبِيبَنِ هاڻا؛
هِڪُ ڏُنگا ڏاڏاڻا، ٻِيو موٽِيو تان نه مينڌِرو.
تون اچي منهنجون اهي ئي پٿرڻيون، طول ۽ وهاڻا ڏس. پرينءَ جا ورتايل (استعمال ڪيل) بسترا ڏسيو، منهنجي جان جلي پيئي. هڪ مائٽاڻا تاب سهڻا ٿا پونم، ٻيو راڻي، واپس ورڻ جي نه ڪئي.
5
سوڍا! سُورَ سُڪائِـيُون، اَکِـيُون آبُ نه ڪَنِّ؛
راڻي جِيءَ رِهاڻِ کي، وِرُوڻِـيُون وَڃَنِّ؛
سي ڪِئَن، مينڌِرا! مَچَنِّ؟ جي تو سُورِيءَ چاڙِهيُون.
اي سوڍا! تنهنجي جدائيءَ جي درد، منهنجون اکيون خشڪ ڪري ڇڏيون آهن ۽ انهن مان سمورو پاڻي سڪي ويو آهي. راڻي جي صحبت لاءِ سڪندي، منهنجا نيڻ سڪيو وڃن. اي مينڌرا! جن کي تو سوريءَ تي چاڙهيو آهي (فراق ۾ ماريو آهي)، سي ڪئن آب ۽ تاب واريون ٿينديون.
6
مُون گَھرِ اچِي جي ٿِئي، مينڌِرو مِهماڻُ؛
آڻي جھوڪِيان آڳِ ۾، ڄيري وِجھان ڄاڻُ؛
تاڻي تَـنُورَنِ ۾، ڀيري هَڻان ڀاڻُ؛
پيڪَنِ سُوڌو پاڻُ، گَھرُ تَڙُ گھورِيان پِرَ تان.
جيڪڏهن راڻو مينڌرو منهنجي نجهري ۾ مهمان ٿي اچي رهي، ته هوند پنهنجي خوديءَ کي باهه جي مچ ۾ آڻي وجهان. پنهنجي پاڻ پڻي کي گهلي، کورن ۾ هڻان. مان جيڪر پاڻ کي پيڪن سميت ۽ پنهنجو گهر تڙ پرينءَ تان گهوري ڇڏيان.
7
کوڙَ قناتوُن ڪاڪِ ۾، راڻا ويہُ رَهِي؛
ماڙهُو جي مَحلاتِ جا، سوڍا ڪَجِ سَهِي؛
وِيندِيَءِ ڳالِھ وَهِي، وِڪَرِ پَوَندين وَلھا.
اي راڻا! تون ڪاڪ ۾ تنبو کوڙي اچي ويهي رهه. تون محلات ۾ رهندڙ اچي سڃاڻ (اچي اها ڳالهه پروڙ ته مون سان گڏ ڪير ستل هو). نه ته ڳالهه هٿن مان نڪري وينديءِ ۽ پوءِ اي ڀتار! پريشانيءَ ۾ پوندين.
داستان ستون
1
ڍَٽِ مَ وَڃِجِ ڍولَ! ڪاڻِياري ڪاڪِ ڪَري؛
آءٌ اَڳَهين آهيان، ٻَڌِي تُنهِنجي ٻولَ؛
توکي ساري، سُپِرِين! رُنُمِ مَنجِھ رَتولَ؛
ٽِڪاڻا ۽ ٽولَ، وِسَہُ مُون وِهُ ٿِيا.
اي جانب! (اي راڻا!) تون هن مهڻي هاب (مومل) کي ڪاڪ ۾ ڇڏي، ڍٽ ملڪ نه وڃج. مان اصل کان تو سان ڪيل وچن سان ٻڌل آهيان. اي پرين! توکي سنڀاريندي، مون محل منجهه هنجون هاريون آهن. ويساهه ڪر ته مون کي محل ۽ مال اسباب زهر ٿي لڳا آهن.
2
سوڍي سِرُ نِيو، هِتِ ڪَرَنگَھرُ سَکڻو؛
راڻي جي رِهاڻِ کي، سِڪي ساهُ پِيو؛
پَسان ڪِينَ ٻِيو، تو رِءِ اَکَڙِيُنِ سين.
سوڍو منهنجو ساهه پاڻ سان گڏ کڻي ويو، هت باقي منهنجو سکڻو هڏن جو بت وڃي رهيو آهي. منهنجو روح، صحبت لاءِ پيو سڪي. اي راڻا! تو کانسواءِ، مان پنهنجن سان، ٻيو ڪي ڪين ٿي ڏسان.
3
راڻي رِڻُ ڪَيو، جيڏِيُون! مُنهِجي جِيءَ سين؛
مَنُ مينڌِري وَڍِيو، ڌُٻِي ڌَڙُ پِيو؛
ٻُجھان، ٻَهَرِ وِيو، هِنئون هَنڌِ نه هيڪِڙي.
اي سرتيون! راڻي منهنجي جان سان نسورو ظلم ڪيو آهي. منهنجي دل کي مينڌري ڪپي ڇڏيو ۽ منهنجو جسم ڏڪي، ڪري پيو. مان سمجهان ٿي ته منهنجو من ٻاهر پيو رلي (راڻي جي تلاش ۾) ۽ هڪ جاءِ تي (اصلوڪي ماڳ تي) ناهي.
4
رُئان ٿي، راڻا! هَنڌَ نِهاريو حُجِرا؛
پيئِي کِہَ کَٽُنِ تي، ٿِيا پَلَنگَ پُراڻا؛
ڌَرِيائِي ڌُوڙا ٿِيا، وَرَ رِءَ وِهاڻا؛
جايُون، گُلَ، جَباتَ، وَڻَ، تو رِءَ ڪُوماڻا؛
مينڌِرا! ماڻا، تو رِءَ ڪَندِيَسِ ڪِنِ سين.
اي راڻا! مان بسترن ۽ ڪمرن کي ڏسيو، ڳوڙها پيئي ڳاڙيان. کٽن تي دز چڙهي ويئي آهي ۽ پلنگ جهونا (بي رونق) ٿي ويا آهن. وهاڻا رکيي ئي ڌوڙ سان لٽجي ويا آهن. عمارتون، گل ۽ عطر عنبير ۽ وڻ ٽڻ ڀتار کان سواءِ، رنگ ۽ رونق ڇڏي ويا آهن. اي راڻا! تو کان سواءِ مان ڪنهن سان انگل آرا ڪنديس.
5
جِئَن ايندي ئِي موٽِئين، مينڌِرا! وَڏِي جاڙَ ڪِياءِ؛
وَرُ نه هُئين؟ وَلَھا! هُوندَ جٽِي مون جاڳاءِ؛
ته سُتي جي ساڃاءِ، سوڍا! سِگِھيائي ٿِيَءِ.
اي راڻا! تون جو ايندي شرط ئي واپس ورئين، سو وڏو ظلم ڪيئي. اي ڪانڌ! تون منهنجو ڀتار نه هئين ڇا، تون ٿورو ترسي، مون کي جاڳائين ها ته جيڪر ترت ئي مون سان گڏ ستل (سومل) جي ڄاڻ پئجي وڃيئي ها.
6
جڳ جِئَن تِي چوءِ، سوڍو تِئَن نه سِکِيو؛
راڻو تِئَن نه رُوءِ، ڳوڙهو جِئَن ڳَلِ ڳَڙي.
جئن ٻيو سارو جهان ڪڇندو آهي، تئن راڻو ڪڇڻ نه سکيو آهي. (مومل صبر جو سائين آهي.) راڻو ائين نه رئندو آهي. جئن لڙڪ ڳلن تان لڙن.
7
تِنِ باغَنِئُون بَسِّ، جي ڪَنڌِيءَ ڪاڪِ ڪَڪورِيا؛
سوڍي رِءَ سَرِتيُون! ڪاڪِ نه اچي ڪَسِّ؛
راڻي پائي رَسِّ، تَنُ ٻيڙِيءَ جِئَن تاڻِيو.
اُنهن بستانن کان مون بس ڪئي، جي ڪاڪ نديءَ جي ڪناري تي ڦلاريا بيٺا آهن. اي سهيليون! راڻي بنا، ڪاڪ محل مونکي نه ٿو وڻي. راڻي نوڙي (نينهن جي زنجير) ٻڌي، منهنجي جيءَ کي ٻيڙيءَ وانگر ڪشي ٻڌو آهي.
داستان اٺون
1
ڪِينَ ساڱاهِيُمِ، سُپِرِين! جاڙُون ڪَيُمِ جالَ؛
سوڍا! مون کي ڪالَ، موٽِي مُنهَن ۾ آئِيُون.
اي جانب! مون ڪين ڌريو ۽ ڪيئي غفلتون ڪيم. اي سوڍا! ڪالهه اهي خطائون موٽي مون کي سامهون آيون. (انهن ڪري عذاب سهڻا پيم.)
2
خاموشِي خَبَرَ جِي، مُومَلِ ٿِي مَتِّ؛
صَبرُ ٿِيو سُپَتِّ، مُنهِنجي حَقِّ، مينڌِرا!
اي راڻا! خبر هوندي به تو جيڪا ماٺ اختيار ڪئي، سا مومل لاءِ نصيحت هئي. تنهنجو اهو صبر، منهنجي حق ۾ سٺو مارڳ (رستو) ثابت ٿيو.
3
ڍولي ڍَڪِي آهِيان، هُيَسِ اُگھاڙِي؛
ڏيئِي لِکَ لاڙِي، ڪَڪَرُ ڪَيائِينمِ ڪاڪِ جو.
مان اصل ۾ عيبدار ۽ ڪميڻي هيس، پر منهنجي پرينءَ مون کي پردو ڏيئي ڍڪيو. هن مون کي پناهه جو پاند ڏيئي، خود مون کي ڪاڪ جي ماڻهن لاءِ رحنت جو ڪڪر ڪري ڇڏيو.
4
سوڍا! صَبرُ تُنهنجو، مَرَڪُ لَڄايُنِّ؛
چُپ سين جي چَوَنِّ، اَدَبُ ڪجي اُنِ جو.
اي سوڍا! تنهنجو صبر، حياءَ ۾ ٻڏلين لاءِ فخر جو ڪارڻ آهي. (جي پنهنجن اعمالن ڪري شرمسار آهن. تن لاءِ فخر جو باعث آهي.) جي ماٺ وسيلي ڳالهائين (خاموشيءَ ۾ تنبيهه ڪن) تن جو ادب ڪرڻ جڳائي. (ڪاملن جي ماٺ ڪلام آهي ۽ سندن ادب ڪرڻ روا آهي.)
5
سوڍا! صَبرُ تُنهنجو، سيکاري سَهَسَ؛
پُڄِي تِئان پَهَسَ، مون کي نَصِيبَ نيئِي جَھليو.
اي سوڍا! تنهنجو صبر هزارين ماڻهن کي سبق سيکاريندڙ آهي. منهنجي تقدير مون وٽ پهچي، مون کي اتان زور سان روڪيو.
6
سوڍا! صَبرُ تُنهنجو، بي عَقُلَ آڻي بازِ؛
سندي صَبُرَ سازِ، توبَہَ ڪارِيَمِ تَڪڙِي.
اي سوڍا! تنهنجو صبر بي سمجهه انسانن (پوري پير تي نه هلندڙن) اکي سئين راهه تي آڻيندڙ آهي. صبر جي هٿيار مون کي تڪڙي توبهه ڪرائي.
7
جنين سندي مُنهَن ۾، نِهائِيُون نَڪَنِّ؛
تِئان وَڍِيو هيڪِڙو، ته ڪَهڙو ٿورو تَنِّ؟
سي مَرُ سُڃا ئِي سُونهَنِّ، جن ڀـلِي ڀِينگَ ڀَرَمَ جِي.
جن جي منهن ۾ هڪ نڪ نه، پر نڪن جون نهائيون آهن. (جئن نهائين ۾ ڪيئي ٿانو هوندا آهن. تئن نر لڄِن جي منهن ۾ ڪيئي نڪ آهن.) جي اُتان هڪڙو نڪ وڍيو ته اُنهن کي ڪهڙي ڪمي؟ (هو شرمائڻ سان به نه ٿا شرمائجن.) اُهي، جنجي عزت ۽ آبرو مسڪينيءَ ۾ به قائم آهي. سي اڻ هوند ۾ به پيا سونهن.
داستان نائون
1
راڻي جي رِهاڻِ مان، ڪو آديسِي آيو؛
چوڏِهِينءَ ماهَ چَنڊَ جِئَن، ڪَيو سامِيءَ سَهائو؛
لَٿو اُونداهو، جوڳِيءَ سَندِيءَ جوتِ سان.
راڻي (ڪامل مرشد) جي سنگ مان هڪ جوڳي (روحاني قاصد) آيو آهي (طالب وٽ مرشد وٽان هڪ روحاني قاصد آيو آهي) انهيءَ جوڳيءَ چوڏس جي چنڊ وانگر سوجهرو (تجلو) ڦهلايو. جوڳيءَ جي شعاع سان اندر جو انڌڪار ختم ٿي ويو.
2
راڻي جي رِهاڻِ مان، ڪو آيو آديسِي؛
کَٿُورِيءَ خوشِبُوءِ سين، وِلاتَ سَڀِ واسي؛
سُوڌو سَناسِي، اُتانهِين ٿي آيو.
راڻي جي سنگ مان ڪو جوڳي آيو. جنهن سارو ڏيہ مشڪ جي سرهاڻ سان واسي ڇڏيو. هي مڪمل سامي اتان ئي (حقيقت جي درگاهه مان ئي) ٿي آيو آهي.
3
نَئون نِياپو آيو، راڻي مُلان راتِ؛
لَڌِيسُون لَطِيفُ چئي، ڪَنان ڏاتَرَ ڏاتِ؛
ڪَهڙِي پُڇين ذاتِ؟ جي آيا، سي اَگِھيا.
راڻي (ڌڻيءَ) وٽان رات هڪ نئون پيغام آيو آهي. شاهه لطيف ٿو فرمائي ته ”اسان کي سخا جي صاحب، ڌڻيءَ وٽان هيءَ ڏات ملي آهي: ”تون ذات پات جو ڪهڙو حسب ٿو پڇين؟ هن در تي جيڪي به ڪمائي ڪري آيا، سي قبول پيا.“
4
ڪيڏانهُن ڪاهِيان ڪَرَهو؟ چَؤڏِسِ چِٽاڻو؛
مَنجِھين ڪاڪِ ڪَڪورِي، مَنجِھين لُڊاڻو؛
راڻو ۽ راڻو، رِءَ راڻي ٻيو ناهِ ڪو.
مان چانگي (اُٺ) کي ڪهڙي طرف ڪاهيان؟ چؤطرف سهائو لڳو پيو آهي (چؤطرف ڌڻيءَ جو نور آهي، پوءِ هن خاڪي جسم کي ڪهڙي طرف ورايان؟) اندر ۾ ئي ڪاڪ جو رنگ محل آهي. اندر ۾ ئي لڊاڻو آهي، هر جاءِ (اندر توڙي ٻاهر) راڻو ئي راڻو پيو وسي، سواءِ راڻي جي ٻيو ڪي ڪين آهي.
5
ڪيڏانهن ڪاهِيان ڪَرَهو؟ چِٽاڻو چؤڌارَ؛
مَنجِھين ڪاڪِ ڪڪوري، مَنجِھين باغَ بَهارَ؛
ڪانهي ٻي تَنوارَ، ٿِيو مِڙوئي مينڌِرو.
مان اُٺ کي ڪيڏانهن ڪاهيان؟ چئني طرف تجلو آهي. اندر ۾ ئي ڪاڪ جو رنگ رتول آهن ۽ اندر ۾ ئي چهچ چمن آهن، ڪٿي به ٻي ڪا وائي نه ٿي سڻجي، مڙني هنڌ راڻو ئي راڻو پيو وسي.