ڪانفرنس جو حال احوال - پهريون ڏينهن
ڪانفرنس جي پهرين ڏينهن تي ڪنهن سان تفصيلي ڳالهه ٻولهه نه ٿي سگهي سواءِ جوئي داس نالي ڪولڪتي جي همراهه سان ريفريشمينٽ بريڪ دوران ملاقات ٿي. جوئي داس لوئي زيانا يونيورسٽيءَ (Louisiana State University) ۾ جنگلن ۽ وڻن جي واڍي جي ماحولياتي فائدن تي تحقيق ڪري رهيو هو. ساڻس چانهن جي وقفي دوران هلڪي ڳالهه ٻولهه ٿي. جنهن دوران سندس تحقيق بابت مون پڇيو ته،
”وڻن جي واڍي جا فائدا؟ اهو وري ڪيئن؟ اسان ته هميشه اهو ئي پڙهيو آهي ته وڻن جي واڍي ڪري ماحولياتي نقصان ٿا ٿين، توهان وري چئو ٿا فائدا؟“
جوئي داس وراڻيو ته،
”هتي آمريڪا ۽ ڪيناڊا ۾ جنگلن کي ڪٽي، وڻن جو ڪاٺ ۽ ڪاٺ مان ٺهيل شيون ايڪسپورٽ ڪري ٺيڪ ٺاڪ ناڻو ڪمائن ٿا، نه رڳو ايترو پر وڻن جي واڍي ڪندڙ انهن ڪمپنين تي لازم آهي ته جيترا به وڻن ڪٽجن اوترا جو اوترا لازمي لڳڻ کپن ۽ انهن جي مناسب سار سنڀال ٿيڻ گهُرجي نه ته ان ڪمپني جو لائسنس رد ۽ ڏنڊ لڳندو.“
مون کي ڏاڍي حيرت ٿي جو اها ڳالهه پهريون دفعو ٻڌي هُئم. چيم ته،
”پوءِ پاڻ وٽ يعني پاڪستان ۽ انڊيا ۾ ڇا چڪر آهي؟“
چيائين ته،
”پاڻ وٽ انڊيا ۽ پاڪستان ۾ ان جي اُبتڙ آهي، جنگلن جو مسلسل صفايو جاري آهي، نوان وڻ لڳائڻ تي جهڙو پابندي لڳل هُجي، ان ڪري اُتي ڊيفاريسٽيشن نقصان ڪار آهي.“
جوئي داس کي اهو ٻُڌي ڏاڍي خوشيءَ ٿي ته پاڪستان ۾ ڪافي تعداد ۾ هندو ۽ شيڊيولڊ ڪاسٽس آباد آهن ۽ بهتر زندگي گُذاري رهيا آهن. پاڻ ٻڌايائين ته،
”منهنجو هڪ پاڪستاني مسلمان دوست آهي، پر اُن جو نالو نه ٿو اچي، پر توهان به داس آهيو، سو توهان جو نالو هروڀرو ڪونه وسرندو.“
اسڪالرشپس ۽ وڌيڪ تحقيق جي موقعن بابت پُڇڻ تي ٻڌايائين ته،
”هتي اسڪالرشپس ۽ فيلوشپس جا تمام گهڻا موقعا آهن، ضرورت آهي فقط سُٺي طريقي سان ڳولا ڪرڻ جي، انٽرنيٽ جو بهتر ۽ مثبت سوچ سان استعمال، مختلف پروفيسرن سان اي ميل ۽ ٻين ذريعن سان ڳالهه ٻولهه ۽ سماجي اُٿي ويٺي.“
مون پڇيو ته،
”سماجي اُٿي ويٺي، اهو وري ڪيئن؟“
جوئي ٻڌايو ته،
”جيڪڏهن ڪنهن پروفيسر کي توهان جو ريسرچ ٽاپڪ کڻي وڻي ويو، پر بدلجندڙ حالتن جي ڪري هاڻي سمورا تحقيقدان انٽرنيٽ تي اُن همراه جي اُٿي ويٺي، لنڪڊاِن ۽ ريسرچ گيٽ تي پروفائيل، فيسبوڪ ۽ ٽوئيٽر تي ڪيل پوسٽون ۽ لائيڪ ڪيل پيج، مختلف بلاگن تي ڪيل توهان جا تبصرا چڪاسين ٿا ۽ ان بنياد تي فيصلو ڪن ٿا.“
مون چيو ته،
”اهو ڪم ته ويزا پروسيس دوران حڪومتون ڪنديون آهن، پروفيسر ايئن ڪيئن ڪندا آهن؟“
وراڻيائين ته،
”پروفيسر به هاڻي هروڀرو صرف ٽاپڪ جي بُنياد تي پنهنجا اسٽوڊنٽ يا ڪولابوريشن ٿورو ئي سليڪٽ ڪن ٿا، اهي سڀئي ڳالهيون به ذهن هيٺ رکن ٿا.“
جوئي سان ڪافي بهتر ڳالهه ٻولهه ٿي، خوشيءَ اها ٿي جو هاڻي آئون پنهنجو پاڻ کي گهٽ ۾ گھٽ سماجي اُٿي ويٺي جي بُنياد تي اهل سمجهڻ لڳو آهيان، باقي منهنجي هن وقت جاري تحقيق جي خبر ناهي ته ڪهڙو رنگ لائيندو.
ڪانفرنس دوران 8 لاڳيتو سيشن هلي رهيا هُئا، ورلڊ بئنڪ جي بلڊنگ جي اٺ فلورز تي مختلف ڪانفرنس رومز، هال ۽ سيشنز ۾ ڌار ڌار موضوعن تي ڪانفرنس جاري هُئي، هرڪو پنهنجي مطلب جي عنوان تي گهربل سيشن ۾ ڪانفرنس اٽينڊ ڪري رهيو هو. مون جهڙن چانهه جي سيمي موالين ۽ فُل ٽائيم موالين لاءِ چانهه ۽ ڪافي جو جوڳو بندوبست ڪيو ويو هو.