شالُو چينياڻي جو احوال!
”هي ماڻهن کي الائجي ڇا پيو ٿيندو وڃي. اورلانڊو ۾ ڏس همراه 49 ماڻهن کي ڪلب اندر فائرنگ ڪري ماري ڇڏيو آهي. ماڻهن مان پنهنجائپ موڪلائيندي پئي وڃي.“
نائيجيرين ڇوڪريءَ چيو ته،
”ها ماڻهن مان برداشت موڪلائيندي پئي وڃي، هم جنس پرست هُجن توڙي ليزبين، هر ڪنهن کي آزادي سان زندگي گُذارڻ جو حق هُجڻ کپي.“
چينياڻي چيو ته،
”ها، هر انسان آزاد ڄائو آهي ته ان کي پنهنجي مذهب جي چونڊ يا برقرار رکڻ، پنهنجي اوريئنٽيشن ڏانهن وڃڻ جو کيس قدرتي حق هجڻ کپي.“
اسان جو هڪ ئي ڪمرو هُيو، جنهن ۾ 12 بيڊ رکيل هُيا، ڇهه بيڊ هڪڙي پاسي ته ڇهه وري ٻئي پاسي. انهي جاگرافي ۽ حساب سان مون کي انهن جون ڳالهيون ٻڌڻ جو پورو پورو حق ۽ ٿورو گهڻو فرض به هو. مون ڪوبه تبصرو نه ڪيو، حالانڪه چينياڻي مون ڏانهن وقفي وقفي سان ڏسي رهي هُئي ته منهنجا ڇا خيالات آهن، پر مون ڪوبه پتو پوڻ نه ڏنو.
وڌيڪ چيائين ته،
”ٻڌو آهي ته اهو فائرنگ ڪندڙ همراه پاڪستاني هو.“
مون ڏانهن سواليه طريقي سان ڏٺائين ته مون چيو،
”نه اهو همراه هڪ افغانستان جي ڪنهن فيملي مان هو ۽ ڄائو ۽ نپنو ئي هِتي آمريڪا ۾ هو.“
فارم ڀرائڻ خاطر وڌيڪ چيم ته،
”آئون پڻ انهي ڳالهه جو حامي آهيان ته هر انسان کي آزادي سان گُذارڻ جو پورو پورو حق هُجڻ کپي.“
نائيجيرين ڇوڪري ڪنهن عورتاڻي ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪرڻ واسطي واشنگٽن پهتل هُئي، جيئن ته مٿي بيان ڪيم ته شايد هينئر تيار ٿي بس نڪرڻ واري هُئي. ايئن ڳالهه ٻولهه وڌيڪ ڪندي، ڪجهه دير ۾ نائيجيرين نينگري وئي هلي. پوءِ چينياڻي ڇوڪريءَ هڪ 5 فوٽ کن ڊگهي تختي ڪڍي، جنهن تي ڏوري ٻڌل هُئي جنهن کي هو کولڻ جي ڪوشش ڪري رهي هُئي. مون چيو ته،
”چئين ته آئون کولي ڏيان.“
چيائين ته،
”مهرباني ٿيندي جو کولي ڏيندين، بند مون پاڻ ڪئي آهي پر هڻي بيهه رهي آهيان، هاڻي مون کان کُلي نه ٿي.“
ايئن ڪندي مون اها تختي کولي ڏني جنهن ۾ هڪ چيني جوڙي جي تصوير هُئي ۽ ٻه پوسٽر لڳل هُيا، هڪ چيني ٻولي ۾ ٻيو انگريزي ۾.
مون کي مناسب نه لڳو ته اهي پوسٽر پڙهان يا پُڇان، سوچيم ته پاڻهي ٻڌائيندي جي کيس ڳالهه وڻي ته. آئون واپس پنهنجي بيڊ تي آيس ته چيائين ته،
”توهان انڊيا مان آيا آهيو؟“
انڊيا مان هن جي مُراد ڏکڻ ايشيا ئي هُئي، يعني انڊين سب ڪانٽيننٽ، مون چيو ته،
”ها، آئون پاڪستاني آهيان.“
وڌيڪ داٻو ڪرڻ خاطر ورلڊ بئنڪ جي هيڊڪوارٽر ۾ ڪانفرنس، قائد عوام يونيورسٽيءَ ۾ ليڪچرار ۽ مهراڻ يونيورسٽيءَ ۾ جاري تحقيق بابت هرو ڀرو احوال ڏنم. متاثر ٿي ته اهو سڀ تمام چڱو آهي. پر منهنجو ڊيل ڪارنيگي وارو ڪتاب تازو ئي پڙهيل هو سو پُڇيم،
”ته اهو پوسٽر ڇاجو آهي، مون کي پڙهايئي ڪونه؟“
چيائين ته،
”اڙي ها، هي هڪ پوسٽر ته چائينيز ۾ آهي اهو لڳي ٿو تو کي نه پڙهڻ ايندو، باقي انگريزي وارو هي وٺ پڙهه ته پوءِ سمورو احوال ڏيان.“
پڙهڻ کان وڌيڪ مون فوٽو تي ڌيان ڏنو، پڇيم ته،
”هي تصوير وارا همراهه ته صفا تو جهڙا ٿا لڳن، ڪير آهن هي ٻئي ۽ مسئلو ڇا آهي؟“
اصل ۾ سڀ چيني، جاپاني ۽ ڪورين نسل جا ماڻهو سڀ هڪجهڙا ئي هوندا آهن. شالو ٻڌايو ته اهو سندس ڀاءُ آهي. سندس ڀاءُ بابت حال احوال ڪندي ڪافي وقت گذريو ۽ هِتان هُتان جي ڳالهين تي کيس ڏاڍي حيرانگي ٿي ته آئون ڪافي ڳالهيون جيڪي منهنجي تعليم يا ڪم ڪار سان لاڳاپيل نه هجڻ باوجود مون کي ڪيئن ٿي خبر پئي.
سندس ننڍڙيون ٽِپيڪل چائينز اکيون کُليون ۽ چيائين ته“
”اڙي تون ته انجنيئر ۽ ليڪچرار آهين، تو کي اها خبر ڪيئن پئي ۽ ايتري ڄاڻ ڇو آهي؟“
مون چيو ته،
”دراصل، اسين سڀ پاڪستاني هر ڳالهه ۾ فارم ڀرائڻ جا شوقين آهيون، دنيا ۾ جتي به جيئن ۽ جڏهن به ڪجهه به ٿيو ته اسين اُن ڳالهه تي ضرور ٽيڪا ٽپڻي ڪنداسين، پنهنجي ملڪ جو حال اهو آهي، 8000 ميگا واٽ بجلي جي مسلسل کوٽ آهي، آبادي 20 ڪروڙ کان چڙهي وئي. هاڻي ته اسڪولن ۾ چائينيز ٻولي ۽ تُرڪش ٻولي سيکارڻ جو به پروجيڪٽ شروع ٿا ڪن.“
چيائين ته،
”اهو وري ڇو؟“
چيم ته،
”گهر ۾ آئون ڍاٽڪي ٻولي ڳالهائيندو آهيان، ڳوٺ جي بازار ويندس ته سنڌي ڳالهائيندس، حيدرآباد يا ڪراچي ويس ته سنڌي ۽ اُردو، يونيورسٽيءَ ۾ پڙهڻ ۽ پڙهائڻ وري انگريزي ۾. ننڍي هوندي هندي به سکيس ته اسڪول دوران ڪُجهه عربي به.“
ڏاڍي حيران ٿي. ڳالهه وڌيڪ ڳري ڪرڻ خاطر چيم ته،
”چائنا پاڪستان اڪانامڪ ڪاريڊور جي ڪري چائنا سان اسان واسطو وڌڻ جو امڪان آهي، سماجي ڏي وٺ به وڌندي سو چائينيز ٻولي کي اهميت ڏني پئي وڃي، تُرڪي سان به واسطا وڌن پيا سو تُرڪش اسڪول به کُلن پيا ته تُرڪش ٻولي کي اسڪولي نصاب ۾ شامل ڪرڻ لاءِ حڪومت قدم کڻي رهي آهي.“
مون کي چيائين ته،
”توهان جي انگريزي ۽ ڳالهائڻ جو انداز تمام سُٺو آهي، ڇا سڀ پاڪستاني توهان وانگر هوشيار آهن؟“
مون کي ڏاڍي کِل ٿي ۽ چيم ته،
”چري! تون اڃان ته مهراڻ يونيورسٽي جي ٽيچرز هاسٽل وارن دوستن يعني نعمان سهتي، زبير هنڱوري ۽ ذوالفقار سولنگي سان نه ملي آهين، اچ پاڪستان ته تو کي ملايان. اهي منهنجا دوست صفا ”هُو “۽ وڏا حوالي آهن.“
چيائين ته،
”جيڪڏهن اچڻ ٿيو ڪڏهن پاڪستان ته ضرور ملنديس انهن سان.“
وارو ڏنم ڳالهائڻ جو ته چيائين ته،
”آئون پاڻ هِتي هڪ اسڪول ۾ ماسترياڻي آهيان. تون ڇو نه ٿو هِتي نوڪري ڪرين، سُٺو ڪامياب ويندين ۽ ترقي ڪندين.“
مون چيو ته،
”مون کي ڪير نوڪري ڏيندو هتي؟“
جواب ڏنائين ته،
”آمريڪا تمام وڏو ملڪ آهي ۽ ڪم ڪرڻ جا تمام گهڻا موقعا آهن، خاص ڪري توهان جهڙن پڙهيل لکيل ۽ سُٺو ڳالهائيندڙ نوجوانن لاءِ.“
مون چيو ته،
”آئون يونيورسٽيءَ ۾ جاب جو خواهشمند آهيان.“
چيائين ته،
”سچي ۾ توهان جي هتي جي يونيورسٽين ۾ سُٺي گهُرج آهي.“
مون چيو ته،
”آئون نوجوان ڪونه آهيان. منهنجي عمر هيتري آهي.“
شايد دل خوش ڪرڻ خاطر چيائين،
”اڙي لڳين ته ڪونه ٿو.“
مون چيو ته،
”يو مسٽ بي لائنگ يعني پڪو ڪوڙ پئي ڪرين.“
چيائين،
”نه ڙي، سچي. پر تنهنجي حقيقي عمر به هِتي جي نوجوانن جي عمر آهي. هتي نوڪري ڳولهڻ جا طريقا آئون ٻڌائينديس، گائيڊ ڪنديس. اپلائي ڪر. آئون پاڻ 2009 ۾ ساڳي طريقي سان آئي هُيس.“
پُڇيو مانس ته،
”عمر ڪيتري اٿئي؟“
چيائين ته،
”سائين، عورتن کان عمر نه پڇبي آهي، پاڻ اندازو لڳائي وٺ.“
مون لڳندڙ عمر مان 7 سال ڪٽي ٻڌايم ته هيتري عمر هوندئي. کِل جي ڦٽاڪي کان پوءِ چيائين ته،
”مون پنهنجي عمر ڪٿي به نه لکي آهي......“
مون چيو ته،
”آئون جيڪڏهن پوءِ به تنهنجي اصلي عمر ٻڌائي ڏيان ته انعام ۾ ڇا ڏيندئين؟“
پنهنجي ٿيلهي مان هڪ ڪا ٿيلهي ڪڍي چيائين ته،
”هي ٿيندو انعام.“
”ٺيڪ آهي. رڳو نالي جي صحيح اسپيلنگ ٻڌاءِ.“
سرچ ڪيم ته واقعي سندس اسڪول واري ويب سائيٽ تي عمر نه لکيل هُئي. (سماجي رابطي جي ويب سائيٽ) لنڪڊاِن تي سندس پروفائيل تي ڏٺم ته گريجيوئيشن ڪڏهن پوري ڪئي اٿس، ان ۾ 22 سال جوڙ ڪري ٻڌايم ته هيتري عمر اٿئي. وائڙي ٿي وئي، چئي ته،
”اهو ڪيئن معلوم ڪيئي؟ ڏاڍو هوشيار آهين.“
مون چيو،
”حوال ڇڏ، انعام کڻي اچ، جام بُک لڳي آهي.“
چيائين ته،
”پوءِ هلو ته مٿي هلي ڪِچن ۾ ڪا شئي پچائي کائون ٿا.“
مون چيو،
”چيني ماڻهو ٿا کائين ڪاٺين سان چانور، آئون ته فقط ڪاٺين کي چُهٽيل چانور کائي سگهندس ان مان پيٽ ڪيئن ڀربو.“
چيائين ته،
”واه جو ڀوڳائي آهين.“
هٿ ملائي چيائين ته،
”آئون آهيان ذزهيان زذهُو.“
مون کي ٻُڌڻ ۾ آيو شالُو، سو کيس شالُو ئي چوندو پيو اچان. شالُو پاڻ به چيو ته اهو نالو مون کي وڌيڪ مِٺو پيو لڳي.
ڳالهه ڳُڙ ٿيڻ کان اڳ ئي هن قصي کي هتي ئي پورو ٿو ڪجي ته شالُو سان گڏجي مٿي ٺهيل ڊيو هائوسنگ جي ڪچن ۾ وياسين ڪجهه کائڻ لاءِ، جو ڪجهه بُک پئي لڳي. مٿي وياسين ته شالُو وئي ڪچن ۾، مون سوچيو ته ٿورو فيس بوڪ مان ڌڪ وٺجي، سو اُتي رکيل ڪمپيوٽر تي فيس بوڪ هلائڻ لڳس. ڪجهه دير کان پوءِ ويس ڪچن ۾ ته.....
اهو ٻڌائيندو هلان ته جيڪي به هاسٽل ورلڊ تي رجسٽرڊ هاسٽلون آهن، اُهي هڪ ته سستي اگهه تي ملن ٿيون، ٻيو اُتي رڌ پچاءَ وغيره لاءِ ڪچن، پنهنجو کاڌو محفوظ رکڻ لاءِ فرج، صبح جو ناشتو (هلڪو ڦلڪو) مفت ۾، انٽرنيٽ فري، استعمال لاءِ ڪمپيوٽر، هڪ ٽي وي هال وغيره به هوندو آهي. جن کي هرڪو پنهنجي مرضي آهر پيو استعمال ڪندو آهي. ڊيو هائوسنگ ۾ توليا (ٽوال) وري هڪ ڪٻٽ ۾ رکيل آهن، جنهن کي جڏهن مرضي پوي تهڙو ٽوال کڻي وڃي استعمال ڪري. باٿ رومن ۾ وري مسئلو اهو جو هڪ ته ڪُنڊي ناهي، ٻيو ته شيشي جو در آهي، جنهن مان..........
پنهنجا ڪپڙا استري ڪرڻ لاءِ وري استري به هر وقت موجود آهي استري ڪرڻ واري اسٽينڊ سان گڏ. پاڻي جو ڪولر به لڳل آهي، نه ته رُڳو پاڻي جي بوتل به بازار ۾ هڪ اڌ ڊالر کان گهٽ نه ملندي ۽ واشنگٽن جا رستا ماپيندي روز پنج اٺ سو روپين جو رڳو ماڻهو پاڻي پيئو وڃي.....
آئون ويس ڪچن ۾ وڃي فرج کي ڦيرو ڏنو جنهن ۾ مون پنهنجي ڊبل روٽي ۽ جيم جي شيشي رکي هُئي. ڊيو هائوسنگ ۾ هرڪو رهاڪو پنهنجي کاڌي جي سامان تي پنهنجو نالو ۽ چيڪ آئوٽ جي تاريخ لکي رکندو آهي. ته مون کي شالُو چيو ته ڇا پيو ڳولين؟ مون چيو ته پيٽ پوڄا ڪريون. چيائين هي ڏسي ديڳڙو سڄو چاڙهيو اٿم، گڏجي کائينداسين. مون چيو ڍڪ کول ڏسان ڇا پئي ٺاهين؟ ديڳڙي جو ڍڪ کوليائين ته ڏسان ته گُل گوبي جهڙو ڪجهه هو ان سان گڏ گوشت جو وڏو ٽُڪر (نه هوندو ته به 2 يا 3 ڪلو جو ضرور هوندو.) پاڻي ۾ پيو ٻاڦجي. پڇيومانس ته گوشت سان گڏ گوبي، ڇا آهي هي؟ چيائين ته سوئر جو گوشت آهي! مون چيو اڙي، مون ته سوئر جو گوشت نه ڪڏهن نه کاڌو آهي، نه ئي کائي سگهندس. چيائين ته جيستائين مون کي خبر آهي ته تون مسلمان ڪونه آهين؟ مون چيو ته ها آئون مسلمان ڪونه آهيان پر سوئر جو گوشت نه کائيندو آهيان جو خبر ناهي ٽيسٽ ڪهڙي هوندي. ان ڪري معذرت باقي، مون وٽ ڪراچي جي اسٽوڊنٽ برياني جي چڪن قورمي جي هڪ دٻڪي آهي اُها گڏجي کائبي. چيائين ٺيڪ آهي.
سندس گوشت پئي رڌاڻو، مون ته رڳو قورمو کڻي وڌو مائڪرو ويو اوون ۾. دير ئي ڪانه ٿي. ڊبل روٽي ۽ قورمو کڻي رکيم ڊائننگ ٽيبل تي. ٻيو ڪير به نه هو ان وقت ڪچن ۾. سو شالُو کي چيم ته ڇڏ سوئر جي گوشت کي، قورمو کاءَ ته خبر پويئي.... ٻه ٽي گراهه هڻي چيائين ته جام ٽيسٽي آهي (سچ ڪوڙ جي خبر ڪانهي.).
اُن دوران مون کان پُڇيائين ته تو وٽ ڪهڙو فون آهي، آئي فون؟ مون چيو نه مون وٽ سام سنگ آهي. چيائين ته اصل ۾ مون وٽ آئي فون آهي اُن جي ميموري فُل ٿي وئي آهي. وڌيڪ فوٽو ڪڍڻا آهن، پر سيوَ ئي ڪونه ٿا ٿين. مون چيو اسان اهڙيون هلڪيون ڦلڪيون خبرون رکون ٿا، هيڏانهن ڏي فون تو وارو. چيائين ته مون کي خبر ناهي فوٽو ڊليٽ ڪيئن ٿيندا، ڏسان ڪيئن سمورا فوٽو. مون چيو فوٽو گيلري کول، جيڪي فوٽو ڪم جا نه هُجن يا جيڪي تو ڪلائوڊ تي رکي ڇڏيا هُجن ته اُهي ڊليٽ ڪر، خاص ڪري هڪ ٻه وڊيو ڊليٽ ڪندئين ته ڪم ٿي ويندو. منهنجي صلاح تي هلي ته ٿوري دير ۾ ڪجهه فوٽو ۽ وڊيو ڊليٽ ڪيائين ته موبائل به خاصو تيز هلڻ لڳو مهربانيون مڃيندي چيائين ته ڏاڍو ڪو هوشيار آهين، آئي فون اٿئي به ڪونه ته به سُٺو ٿو هلائڻ اچئي، آمريڪا اچي نوڪري ڪر.
شالُو جون وڌيڪ خبرون ڪجهه ڪونهي. کيس ٽوپي (سنڌي) پارايم، جيڪو کيس ڏاڍي وڻي. پنهنجي سنڌ جي ثقافت ۽ ٿر جي هٿ جي هنر بابت ٻڌايم. پاڻ ٻه ٽي سيلفيون ڪڍيائين جيڪي هتي شيئر ڪجن ٿيون. هي چينياڻي واحد مائي نڪتي جنهن سندس ڳوٺ ٽوليڊو اچڻ جي صلاح نه ڪئي ۽ فون نمبر به نه ڏنائين. صلاح ڪري ها ته به اسين ڪهڙو وڃون ها! ايس ڊي ايم گروپ جي نڪتي.
شالُو مون کان اڳ هڪ ڏينهن پنهنجي ڳوٺ وڃي نڪتي. مون به لائريٽا پيبل وانگر سندس ٿيلهي ۾ ڀُڳڙن جي هڪ ٿيلهي ۽ هڪ کاڄن جي ٿيلهي (جيڪا مون ڪهڙو خرچ ڪري ورتي هُئي، اتحاد ايئرويز وارن ڏني هُئي.) وجهي ڇڏي. جيڪا هُن ٽرين جي سفر دورن پنهنجو سامان ڦلهورڻ دوران ڏٺي ۽ مون کي فيس بوڪ تي ميسيج ڪيائين ته مون کي پڪ آهي اهي ٿيلهيون تو وڌيون هونديون منهنجي ٿيلهي ۾. چيائين مهرباني، جو ڪُجهه بُک هلڪي ٿي.