هانگ ڪانگ جي واپسي
19 هين صدي جي وچ ۾ برطانوي ڪمپنين، جيڪو ڦرلٽ جو بازار گرم ڪيو هو، ان دوران وڏي پيماني تي آفيم به درآمد ڪئي وئي.آفيم سپلاءِ ڪندڙ ڪمپنين ۾ سڀ کان اڳڀري ”جارڊين مٿي سن“ ڪمپني هئي. جڏهن چيني حڪومت اتي آفيم جي درآمد تي پابندي هئي ته انهن پابندين جو بدلو وٺڻ لاءِ ايسٽ انڊيا ڪمپني جي نمائندي ڪيپٽن ايليٽ برطانوي حڪومت کي درخواست ڪئي ته اها چين ۾ هٿياربند فوج موڪلي ته جيئن ڪانٽن مان سمورن برطانوي واپارين جي حفاظت سان واپسي جا انتظام ڪيا وڃن. جنهن جي نتيجي ۾ ڊڄڻي، ڪرپٽ ۽ غيرمقبول ڪوئينگ بادشاهه برطانيا سان ٺاهه لاءِ سامراجي قوتن خلاف مزاحمت ڪندڙ آفيسرن کي برطرف ڪري ڇڏيو ۽ هڪ نمائندو امن ڳالهين جي هدايتن سان نانڪن موڪليو. 1841ع ۾ ان نمائندي ڪيوئي شان ڪانٽن جي دفاعي تنصيبات کي ٽوڙي برطانوي واپارين کان ڦريل آفيم جي ڏنڊ طور تي زيانگ ڪانگ (هانگ ڪانگ) برطانوي فوجن حوالي ڪري ڇڏيو. وقت جي بادشاهه طائو ڪوانگ ان ذلت ڀريل معاهدي کي تسليم ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو ۽ ڪيوئي شان کي برطرف ڪري برطانيا خلاف جنگ جو اعلان ڪري ڇڏيو. جيتوڻيڪ 25 فيبروري تي برطانوي فوجن هيومن تي حملو ڪري قلعن جي حفاظت تي مقرر 400 فوجين کي زبردست مزاحمت باوجود هيومن تي قبضو ڪري ورتو. ان ويڙهه ۾ سمورا چيني سپاهي مارجي ويا. نيٺ ڪوئينگ حڪومت جي جرنيل يي شان برطانوي آفيسرن سان جنگ بند ڪرڻ جو معاهدو ڪري ورتو. برطانوي سامراج جي ظلمن ۽ ڪوئينگ حڪمرانن جي غداري خلاف عوام ۾ حڪومت خلاف نفرت جي لهر پکڙجي وئي، ماڻهو انگريزن جي سخت خلاف ٿي ويا، هزارين ماڻهن 30 مئي 1841ع ۾ هڪ هزار کان وڌيڪ برطانوي فوجين کي گهيري ۾ آڻي ختم ڪري ڇڏيو. اها پرڏيهي اڳرائي خلاف چيني عوام جي پهرين هٿياربند جدوجهد هئي. پنهنجي هڪ هزار فوجين جي اها حالت ڏسي برطانوي فوجين آگسٽ 1841ع کان پوءِ چين جي سامونڊي علائقن تي حملو ڪري ڏنو ۽ ڏکڻ اوڀر چين ۾ اندر تائين داخل ٿي نانجنگ تائين پهچي ويا. ڪوئينگ فوجن جي بزدلي جي ڪري برطانوي اڳرائي خلاف وڏي مزاحمت نه ٿي سگهي. جنهن جو نتيجو اهو نڪتو جو شهنشاهه ڊائو گوانگ ۽ ٻئي حڪمران ٽولي سموري مزاحمت ختم ڪري برطانوي فوجن آڏو هٿيار ڦٽا ڪري ڇڏيا. 29 آگسٽ 1842ع ۾ نانڪنگ جي مقام تي هڪ امن معاهدي تي صحيحون ٿيون، جنهن تحت هانگ ڪانگ کي برطانيا جي قبضي ۾ ڏنو ويو. مطلب ته برطانيا نوآبادياتي سامراجي جبر ذريعي چين کي اڻ برابر ٺاهن تي مجبور ڪري ان جي مختلف علائقن ۽ خطن کي پنهنجين ڪالونين ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. نانڪنگ جي معاهدي کان پوءِ برطانوي سامراج هانگ ڪانگ کي وري چين ۾ آفيم سپلائي جي اڏي طور استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو. جنهن ڪمپني سڀ کان وڌيڪ آفيم سپلائي ڪئي اها اڄ به هانگ جي سڀ کان وڏي ڪمپني آهي، پر هينئر ان جي استحصال جو طريقو تبديل ٿي چڪو آهي. ان جي شين ۾ تبديلي اچي وئي، پر ان جا مقصد نه بدليا. برطانوي سامراج هر ڪالوني وانگر هانگ ڪانگ ۾ به پنهنجن مقامي ڇاڙتن کي سهولتون ڏئي انهن ذريعي اقتدار کي مضبوط ڪيو. ان وقت هانگ ڪانگ ۾ 17 امير ترين ماڻهو چيني هئا، جيڪي پنهنجي ڊيوٽي طور برطانوي سامراج جي مقصدن جي تڪميل ۾ لڳل هوندا هئا، ٻي عالمي جنگ کان پوءِ سامراجين ڪيترن ئي علائقن جي پنهنجن مفادن تحت ورهاست ڪئي، پر هانگ ڪانگ کي پهريان وانگر برطانوي اڏي طور رهڻ ڏنو. 1949ع ۾ جڏهن چيني انقلاب ڪامياب ٿيڻ وڃي رهيو هو ته آمريڪي سامراج پنهنجي اثر هيٺ علائقن کي انقلاب جي اثرن کان پري رکڻ لاءِ تمام گهڻي ترقي ڏني ۽ انهن علائقن ۾ سماجي استحڪام پيدا ڪيو.
ٻي مهاڀاري لڙائي کان پوءِ حالتون تبديل ٿي چڪيون هيون. برطانيا جي معيشت تباهه ٿي چڪي هئي. جڏهن ته 1949ع جي انقلاب کان پوءِ چين ۾ ترقيءَ جو عمل شروع ٿي چڪو هو. جنهن جي نتيجي ۾ چين دنيا جي خطي ۾ هڪ نئين طاقت طور اڀريو. جنهن سان چين ۽ برطانيا ۾ طاقت جو توازن چين جي حق ۾ اچي ويو، نه ته برطانيا پنهنجن سفارتي معاهدن تان ڦري به سگهيو پئي. هن اهو به ڄاتو ٿي ته جيڪڏهن هن ڪانگ ڪانگ جي واپسي ۾ سياڻپ کان ڪم ورتو ته چين فوجي ڪارروائي جو حق رکڻ سان گڏ ايئن ڪري به سگهي ٿو. تنهن هوندي به برطانيا هانگ ڪانگ جي واپسي پوئتي ڪرڻ لاءِ سفارتي طور تي جيڪو ڪري سگهيو ٿي اهو هن ڪيو، پر آخرڪار هو 1979ع ۾ چين سان ڳالهيون ڪرڻ تي مجبور ٿي ويو. ان کان پوءِ برطانوي سامراج هڪ ٺڳ نمائندي ڪريس پيٽن کي هانگ ڪانگ جي آخري گورنر طور موڪليو ۽ ان 1991ع ۾ بنيادي حقن جو بل پاس ڪرايو ۽ هانگ ڪانگ تي ڊگهي برطانوي آمريت کان پوءِ اچانڪ جمهوري بڻائڻ جو اعلان ڪري ڇڏيو. هن 400 ميمبرن تي ٻڌل هڪ اسيمبلي ٺاهي. هن اهڙن قدمن سان رڳو هانگ ڪانگ جي چين ڏانهن منتقلي ۾ ڏکيائيون پيدا ڪري دير ڪرڻ ٿي چاهي، صرف ايترو ئي نه پر ڪريس پيٽن پنهنجن مقامي ڇاڙتن سان ملي هڪ ”ڊيموڪريٽڪ پارٽي“ جو بنياد رکيو ۽ جڏهن چين طرفان هانگ ڪانگ جي منتقلي ڪميشن جي سربراهه لوپنگ اپريل ۾ هانگ ڪانگ جو دورو ڪيو ته هن پنهنجن ڇاڙتن ذريعي ان خلاف مظاهرا ڪرايا. وري سيپٽمبر 1995ع ۾ ڪريس پيٽن جي حامي جماعت ڊيموڪريٽڪ پارٽي آئيني ڪائونسل جون چونڊون کٽي ورتيون ۽ 1996ع ۾ 4 جون 1989ع جي نائينانمن اسڪوائر واقعي جي سالياني ڏينهن جي موقعي تي 20000 ماڻهن هانگ ڪانگ جي وڪٽوريا پارڪ ۾ ميڻ بتيون ٻاري چيني بيوروڪريسي خلاف احتجاج ڪيو. اهو سڀ ڪجهه پنهنجي جاءِ تي 30 جون 1997ع کان پهريان ئي شيڊول کان هٽي ڪري چيني صدر جي حڪم تي لبريشن آرمي جي 4 هزار جوانن جو هڪ خصوصي دستو هانگ ڪانگ ۾ اهم پوزيشن سنڀالڻ لاءِ موڪليو ويو، جنهن تي آمريڪي سامراج ڳڻتي ظاهر ڪئي، پر چيني حڪومت ان قدم کي معاهدي جي عين مطابق قرار ڏنو. هانگ ڪانگ کي چين حوالي ڪرڻ جون تاريخي تقريبون سمنڊ ڪناري ڪنوينشن سينٽر تي منعقد ٿيون، جتي برطانيا جي ولي عهد شهزادي چارلس هانگ ڪانگ کي باضابطا طور چين جي صدر جيانگ زي من حوالي ڪيو. ان تقريب ۾ گورنر ڪريس پيٽن، ان جي زال ۽ 3 ڌيئرون تمام اداس نظر اچي رهيون هيون.