بدمعاش (جمال ابڙو)
ڏائڻ جھڙي ڪھاڙي ڪلھي تي کنيو، شينھن وانگر جهنگ ۾ ڦرندو وتندو هو. شل نہ ڪير کيس للڪاري، ماٺ ڪري ڳاٽ اوچو جهلي، کيس ڏسندو. پيرن کان مٿي تائين، ٻہ ٽي دفعا. وٺي گجگوڙ ڪندو. واگهہ وانگر ڇال ڏيئي، اچي شڪار تي ٽٽندو، ڪھاڙين جو شپڪو، سيڪنڊ ٿي ويندا.
چيلھہ سنھي، سينو ويڪرو، ڪلھا اڀا مڇن کي تاءُ ڏيو اکيون ڪرڙيون ڪيو، پير پير ۾، مست ٿيو وتندو. ڪنھن تي فلڪ نہ آڻيندو.
ننڍي کان ئي نئود هو. پڻس ڪُٽي، هڏ گڏ ڀڃي رکندو هوس. حرام، جو سڌو ٿئي. ٻرڙات پيا پوندس، لتون، مڪون، چنبا، گهل گهلان، هجيس ماءُ، تہ ڇڏائيس! نيٺ رڙيون ڪرڻ بند ڪندو. پيو مار کائيندو، ڪڇندو نہ، ڀائيندو تہ پيءُ جي ڏاڙهي پٽي رکي، پر ڏاڍو هوس. اوڙو پاڙو تپائي ڏنائين، پاڻ جيڏن کي سٽيو ڪٽيو، ڀڳو هليو ويندو. ٻارن جا ماءُ پيءُ، رڙيون ڪندا ايندا. هٿ ايندن، تہ ڪٽي رکندس- پنھنجو ٿورو ئي هئن! نہ تہ بہ پڻس کي دانھن ڏيندا. پڻس پاڻ مان ئي ڪَڪ. سڀ سور ساڙ هن مان ڪڍندو هو. ڏوھہ ٻين جو، مار هن تي. ”ڪو اُنھين ئي تہ ڪو نہ آيو هو“ اهڙو ساڙ ٿيندو هوس، اهڙو ساڙ ٿيندو هوس.... ڏاڍو ساڙ ٿيندو هوس. چوندو هو، ”بيھہ وڏو ٿيان!“.
ڪيئن تہ واڻئي جي چلڪڻي ڪپڙي کي هٿ لاٿو هئائين! واڻئي چماٽ وهائي ڪڍيس. پڻس بہ کڻي چنبو هنيس، پيءُ تي ڏاڍي ڪاوڙ آيس. ”ڀيڻسان، سوئر!“ ننڍو هو، سور پي ويو.
ڇورو ڇنو، ميرو چولو، ڦاٽل پٽڪو، اَن لپ ڪا نہ جو شيءِ وٺي، ٻيا ٻار جهولي جهلي ڀريو، چوس چوس ڪيو گُگهڙا وٺيو، پيا پُوريندا هئا. هي اڪيلو، مٿي تي ٻانھن رکيو، اکيون ڦاريو، بيٺو ڏسندو. ٺڪر جو چنڊ، ٺڪر جي گاڏي، ٺڪر جو اُٺ، ناڪيليءَ سان، دل چوندي هيس تہ هٿ لائي ڏسان، پر ڪير ٿو ڪنھن کي هٿ لائڻ ڏئي، نڪ جي چوٽڙي ڳاڙهي ٿي وينديس، وٺي هڪ پاسي ڀڄندو، ڪنڊ ۾ منھن ڪري، ڀت تي ليڪا پائيندي، پيو چَپَ ڪڍندو ۽ سنگهہ اگهندو.
سڪي سڪي رانديڪو چورايائين. پيو سانڍيندو هوس، لڪي لڪي راند ڪندو هوس. ننڍڙو ڪافور جو گڏڙو وڏين اکين سان ڄڻ تہ ڀاءُ هوس. ڪيئن تہ پڻس کَسي ورتس! سڏڪا ڀريندي ڀريندي، مار کائيندي کائين، ٽپا ڏيئي ڏيئي، رانديڪو ڇڏائڻ جي ڪيائين. ويچارو گڏڙو پڻس جي پيرن هيٺان چيڀاٽجي ويو. هن ڏاڍيون رڙيون ڪيون، پيءُ کي ”حرامي“ بہ چيائين. پڻس لتون بہ هنيس. ان ڏينھن ڏاڍو رنو. ٽُڪڙا ميڙي، اڳڙيءَ ۾ ويڙهي، پاري ۾ وجهي ڇڏيائين. ڏينھن اهو ٿيو وري نہ رنو.
پيءُ تہ ڏٺي نہ وڻندو هوس. ڀلا لڱن جو ڪھڙو ٽڪر هوس، جنھن تي پڻس جا پادر نہ وسيا هئا. وڏو ٿيو، تہ لٺ کڻي کنيائين. چي. ”متان آيو آهين“ پڻس سمجهي ويو، وري نہ ڪڇيو. ٻين ماڻھن سان ازلي وير هوس، ڀلا ڪير ساڻس چڱيان هليو هو!
اندر ۾ ڌڪار جون ڀريون، ساھہ ساھہ سان نفرت ڦوڪون ڏئي نڪرندي هيس. ماڻھن کي ماريندي، ڦريندي، چيچلائيندي، ڪجهہ خيال نہ ٿيو هوس، ”ساڻس ڪو گهٽايو هئائون!“ نفرت سان ٽمٽار، ڪيتري بہ ڪڍي، تہ بہ اوتري جي اوتري، نہ گهٽجي نہ وڌي.
کيس هڪ ڪتو هو، گُلر ڪري پاليو هئائين، اهو مئو، تہ روئي ويٺو. هڪ وار جهلجي پيو. گھلي آيس ٿاڻي تي. اڃان ڪچو هو. ڊڄي ويو. چي، ”ﷲ سائين هن ڀري ڇڏاءِ، تہ توبھہ ڪيم!“ پر جڏهن کيس مرچ وڌائون ۽ مُٽ پياريائون، تڏهن ڊپ لھي ويس. اهو ئي هڪ ڀِرون هيٺ، اک چنجهي، ٻيو ڀرون مٿي.
پوءِ تہ ڪئين ڀيرا جهليو. لوڏو ئي نہ اچيس. اک کڻيو نھاري تہ ساھہ سڪيو وڃي. جھڙي تھڙي پوليس آفيسر جي ڇاتي نہ ٿئي، جو ڪجهہ چويس.
چڱي مڙس جي چوريءَ ۾ جهليو، پوليس تي بار پيا. چيائونس، ”مال موٽاءِ“ وٺي آيس گهر، ڀيڻس کي اگهاڙو ڪيائون، چي وار ”پٽينس“.
ڪيس مان ڇٽي نڪتو، ڀيڻ جي منھن نہ چڙهيو. چڱي مڙس کي ماريائين. اهي پوليس جا آفيسر ماريائين. روپوش ٿي ويو. ڪھڙو روپوش؟ اتي ئي هو، پر پوليس کان ڏاڍو هو.
ڏهڪاءُ وجهي ڇڏيائين. ماڻھو مئو، ڄڻ ڪتو مئو. جڏهن ماڻھن جي ڳچين مان رت ٺينديون ڪري وهندو هو، جڏهن ڪٽيل نڙگهٽ مان گرڙاٽ جا آواز نڪرندا هئا. جڏهن وڍيل رڳن مان رت ڇاٽيون ڪري نڪرندو هو ۽ رت جي گپ ۾ ڇڙهيون هڻندا، بل کائيندا هئا، تڏهن هو بيھي ڏسندو هو. هڪ ڀرون هيٺ، ٻيو مٿي ۽ اک چنجهي.
ڄڃون ڦريائين. گهوٽ ڪنوار ماريائين. نوٽن جون ڍڳيون ڪري ساڙيائين، ڄڀيءَ کي بيھي ڏٺائين. هڪڙو ڀرون هيٺ ٻيو مٿي، اک چنجهي.
هڪ دوست تي ڪاوڙيو، هڻي آنڊا ڪڍي رکيائينس، ٽڪر ٽڪر ڪري وڍيائينس پوءِ وٺي ڪوڪون ڪيائين، اٺ پھر ماني نہ کاڌائين. موٽي اچي فاتحا پڙهيائينس. مڇون هيٺ لڙڪي آيس. رت لڳل ڪھاڙي کڻي خون واريءَ جاءِ تي پوري ڇڏيائين. ڄڻ تہ پنھنجي ڏاڍ ۽ مستيءَ کي دفن ڪيائين...... ۽ پوءِ......
جهلجي پيو، هڪ ڪيس نہ بيٺس. سئو ڏهين ۾ ڏنائونس، اڙجي ويو. مٽيءَ جي ماني. موبل ۾ رڌل دال. چرس ڀنگ جو واپار، بچي بازيءَ تي جهيڙا. سڀ ٻٽ، قيدي توڙي ڪامورا. گار جي رئي. ڪُتي واري ڪار. هو گڏھہ وانگر رمندو رهيو. گُهنڊ هنيو، چپ چاپ، ڪنڌ هيٺ ڪيو پيو گهمندو هو. ڏينھن ئي ٻہ چار گذريا. جيل کان ٻاهر، پٿر ڀڃندي، هروڀرو جمعدار صاحب ڏنڊيون وهائي ڪڍيس. هن ڪنڌ ڦيري، ڀِرون ڇڪي، ڏانھس ڏٺو، جمعدار صاحب تي زهر چڙهي ويو. گارين جو ڌوڙيو لائي ڏنائين. چي، ”ڏسين ڇا ٿو؟“ هن جون ٻئي اکيون چنجهيون ٿي ويون، ڏند ڪرٽجي ويس، وٺي گجگوڙ ڪيائين. ٽپو ڏئي ڪڙڪي پيو. جمعدار جي ٻانھن ڪڍي وڌائين. هنگامو مچي ويو، قيدين جي ٻيگهي متي. سپاهين جون بندوقون ڇڏائجي ويون، هو ڀڄي ويو.
هن وڃي پنھنجي ڪھاڙي کوٽي ڪڍي. چتائي ان کي ڏٺائين. ڄڻ تہ انساني مٿن جا گيھا ٿي ڳڻائين. سندس واڇ چٻي ٿي، نڪ گهنجيو ۽ اک چنجهي ٿي، ڌڪار مان مشڪيو. ڪھاڙيءَ کي مٿي ڪري چمي ڏنائين سندس ڦر جي تک کي آڱوٺي سان جاچيائين.
نئين سر ڪوس شروع ٿي ويا. ستلن کي ماريائين. بي ڏوهن کي ڪٺائين، گهر ساڙيائين. زائفن جا پار، ٻارن جو روئڻ، باھہ جون لاٽون- ڏسندو ڏسندو هليو ويندو. وري وري مُڙي ڏسندو. نہ خوشي نہ خار. اها ئي چنجهي واڇ لڙيل، ڀِرون هيٺ مٿي. پچڪ ڪري کڻي ٿُڪ اڇليندو.
هڪ لڱا ڏينھن ڏٺي جو ڌاڙو هنيائين. سڄي ڳوٺ کي کڻي مُٺ ۾ ڪيائين. جو جتي سو تتي. هيسيل ۽ چپ. هي ڳاٽ اوچو ڪيو، ڀرون تاڻيو پئي آيو ۽ ويو.
اڱڻ ۾ هلندي، پير هيٺان ڪو رانديڪو اچي ويس. اڍائي سالن جي ٻار، ماءُ جي ڪڇ تان دانھن ڪئي: ”ڪنو حلامي!“ هن مُڙي ڏٺو. ماءُ جهٽڪو ڏيئي، ٻار جي وات تي هٿ ڏنو. کڻي ڇاتيءَ سان چنبڙايائينس. ويچاريءَ جي اکين ۾ پاڻي ڀرجي آيو. ٻار کي اڃا بہ ڇاتيءَ سان سوگهو ڪيائين. اکيون کڻي هن ڏانھن نھاريائين. ڇا تہ هو ماءُ جي اکين ۾! هو پنڊ پاهڻ ٿي ويو. ٻار کي ڏٺائين. ڀڳل رانديڪي کي ڏٺائين. ماءُ جي ڀاڪر کي ڏٺاين. ڪيئن تہ ٻارڙو، ماءُ جي ڳچيءَ ۾ ٻانھون ورايو، ٺنڀ هنيو پيو هو. هو ڏسندو رهيو. هن جا ڇڪيل ڀرون، هوريان هوريان، سڌ ۾ اچي ويا. هن جهڪي ڀڳل رانديڪو کنيو. ٽڪر ميڙي اڳتي وڌيو. وڃي مائيءَ جي هٿن ۾ ڏنائين.
انھيءَ ئي ڌاڙي ۾ هو جهليو. سندس ڪي ساٿي ماريا، ڪي مٿس باڪو ٿيا. مائيءَ شاهدي ڏني. ڀڳل رانديڪو پيش ٿيو. کيس جنم ٽيپ آئي.
هو ماٺ هو صفا ماٺ، سندس ڀرون سڌ ۾ هئا. اکيون هڪ ڪريون هيس. ڄڻ تہ پري پري پئي ڏٺائين. مائيءَ کي، ٻاڙي کي، سندن ڀاڪر کي.... ۽ پاري ۾ پيل گڏڙي کي. سندس ڪنن ۾ آواز اچي رهيا هئا – ”ڪنو.... حلامي....
کيس سينٽر جيل تي موڪليو ويو. لُولو جمعدار جيلر بڻجي چڪو هو، هن کيس کنڀو ٻڌايو. کيس اگهاڙو ڪرايو ۽ کيس ڏنڊي لنگهائي. هن کي اونڌو ڪري سينٽر جي وڻ ۾ لڙڪايو ويو. صبح جو هو مري ويو. کيس لاٿو ويو. سندس ڏنڊي ڪڍي وئي. رت وهي هليو. چيائون تہ سوري هيس. لولي جيلر کيس ٿڏو هنيو چيائين، ”بدمعاشي!“
(مھراڻ، 3 – 1956ع)