زن طلاق (ابن حيات پنھور)
هڪ ڏينھن زماني جي ڪم سان رئيس گلڻ خان جي ڳوٺ ڏانھن وڃي رهيو هوس. سيءُ بہ چوي تہ اڄ نہ پوان تہ ڪڏهن چوان. ويڙهجي سيڙهجي گهر کان نڪري اڃا ٿورو اڳڀرو ٿيس، تہ نورو ويھہ پنجويھہ قدم پرڀرو منھنجي سامھون اچي رهيو هو. مون خيال ڪيو تہ سڃاتو ڪينھيس، نہ تہ جيڪر ضرور پاسو ڪري ها. جڏهن چئن – پنجن قدمن تي آيو، تہ مون کي کلندو ڏسي چوڻ لڳو، ”ڏٺئي! شاھہ مراد دي مار پووس.......“ مون ڇڪي کڻي ٻانھن کان.
”ڇوڙ! ڪو نہ پڇانس!“ ڏٺم تہ سندس شڪل مان ڊپ پئي معلوم ٿيو ۽ ائين پئي لڳو، ڄڻ هينئر موت جي منھن مان پاڻ ڇڏائي نڪتو آهي. ”ڳالھہ ڪر! ٻڌائين ڇو نہ ٿو؟“
”او ڏيک! ماڻھو کڙين نہ، خدا دي نالي ميڪون ڇوڙ، آپ هين ٻڌسين......“ ڏٺم تہ هي چريو ٻڌائيندو اهئين ڪو نہ، ڇو نہ رڙهي وڃي روبرو ڏسان.
اڳڀرو هليس، تہ رستي جي اولھہ طرف وڻن جي سائي جهڳٽي ۾ ماڻھن جو ميڙ پئي ڏسڻ ۾ آيو. اڃا ويجهو ويس، تہ ڏٺم ٽي – چار پوليس آفيسر هئا، جن مان ٻن کوٽيل لاهن کي پئي ڏٺو ۽ هڪڙو لکڻ ۾ مشغول هو. ”اسلام عليڪم!“ چئي بيھي رهيس. مجموعي مان هڪڙي ڄڻي وڃڻ جواشارو ڏنو، ۽ آءٌ هلڻ لڳس. فرلانگ کن پنڌ جو ڪري اچي واھہ تي چڙهيس. ڳوٺ جا ماڻھو واھہ جي موريءَ تي ويٺا هئا. سلام ورايم: ڄڻ ڪنھن ٻڌو ئي ڪو نہ! سڀني جي زبانن تي تالا لڳل هئا، ڄڻ مٿن ڪا وحشت ڇانيل هئي ۽ ڪنھن نتيجي جي انتظار ۾ هئا! اڃا ٻہ – چار منٽ ئي نہ گذريا، تہ پوليس ماڻھن سميت ڳوٺ ڏانھن اچڻ لڳي. جڏهن ويجهو آئي، سڀيئي اٿڻ لڳا، هو اٿڻ جا نہ هئا، پر اٿاريا ويا – پوليس جي ڪري. هو پوليس کان ڊنا ٿي. اهڙو جهڳڙو انگريزن جي زماني ۾ - پاڻ تنھان ئي وڌيڪ. منجهائن هڪڙي تہ دل جهلي، ائين چئي ڏنو: ”اچن پيا انصاف وارا، ڏسو تہ ڪيئن ٿا انصاف ڪري ڏيکارين....!“ ماڻھو انھن ئي پيرن تي هيڏانھن هوڏانھن پکڙجي ويا. خيال ڪيم تہ ڪٿي وڃي ويھان. پريان ڏٺم تہ نار پئي اڙهيو، وڌي وڇي اتي ويٺس. اڃان انھيءَ ويچار ۾ ئي هوس، تہ منھنجي پٺيان ڪنھن جي پيرن جي آهٽ محسوس ٿي. ڪنڌ ورائي ئي ورايان، تنھن کان اڳ ايندڙ جي واتان ”اسلام عليڪم“ جو لفظ بندوق جي گوليءَ وانگر ڪنن وٽان نڪري ويو. ”وعليڪم اسلام“ چئي، اٿي کيس هٿ ڏنم.
”ڏٺئي!“ هو مون ڏانھن نھاري چوڻ لڳو، ”احمد! ڇا ٿو سمجهين؟ خدا جي ديڳ اڃا نہ تپندي! موڪل ڏئي مڙس ماريو ٿن...... سو بہ لاهن تان ..... شل خدا جو قهر پئين......“
ماڻھو ٽڙي پکڙي، وري اچي نار تي گڏ ٿيا. ڪو ڪنھن سان ڳالھائي رهيو هو، تہ ڪو ڪنھن سان. هڪڙي چيو، ”غريب جو گهر ئي رلي ويو. ڪاڏي ويئي زال، ڪاڏي ويو الھو تلھو، پَرُ هي ڏينھن هئا، جو لائون لڌيون هئائين- اڃان ميندي بہ ڪا نہ لٿي هيس. ڇا ٿيندو، ڪير آ ويچاري جو، جيڪو ڪيس لکائيندو ۽ حاضري ڀريندو. اجهو هڪ – اڌ شنوائيءَ کان پوءِ وڏيرو وري اچي هڪڙي نہ ٻئي جو سر کڻندو. اڳيون ڳالھيون ياد نہ اٿو – چي، ”گهوڙي سان ڀڄ، نہ تہ دنبوق ٿو هڻانءِ!“ نوروءَ جي بت ۾ اڃا پيا ڇرا کڙڪن. ڏسو ٿا، ان ڏينھن کان وٺي، ڪو هوش ٺڪاڻي اٿس! رڳو وڦلندو وتي – ”شاھہ مراد دي مار پووس!“ آهي ڪو ڌڻي سائين؟ انصاف هجي تہ ڪيترا ڏينھن نہ ٽنگيو پيو هجي؟ لاھہ هن ڪي ٿوروئي چوريءَ ڪڍيا هئا – رئيس ئي تہ چيو هوس: ”ڏيڍ رپيو وٺندو سانءِ، ڀلي ڪڍي وڃي کوري تي وڪڻ“ آءٌ ڪين بيٺو هوس!“
ٻيو ڄڻو، جو پريان ڪنڌ هيٺ ڪيو، سر تي چڙهيو ويٺو هو، تنھن چيو ”آءُ ٻن پھرن جو ڀڏي واري نمبر ۾ هَرَ پئي اڙهيس، وڏيرو شھر کان پئي آيو، جعفر کي پريان لاھہ ڪڍندو ڏسي، مون کي چيائين، ”گلو.!. اهو ڪھڙو ڪڃر لاھہ پيو ڪڍي؟“ ٻڌايومانس ”سائين جعفر آهي، رئيس گلڻ خان موڪل ڏني اٿس.“ اهو جو ٻڌايومانس، ڄڻ ڄڀي لڳي ويس – ”آءٌ مري ويو آهيان، جو هي حرامزادو رئيس کان ٿو موڪل وٺي“ پوءِ تہ گهوڙي کي هڪليائين. ڏٺم متان جهيڙو نہ ٿي پوي. سو گهوڙي جي پٺيان تکو هلڻ لڳس. واٽ تي وڏيري کي گهڻو ئي ٺاريم، پر هڪ بہ نہ سڻائين.“
”رڻ پٽ....... جڏهن بہ بيگر جو چوينس، ڪنڌ ڪڍايو وڃي....... ڀرسان ايندي ئي وڏيري بجو ڏئي، گار ڪڍي، چيس: ”رن ...... گولاڙيءَ جا پٽ، هيءَ ڪا پڻھين جي ملڪيت آهي، جو لاھہ ڪڍين بيٺو!“
”جعفر کي تہ سڀئي سڃاڻو، گهڻئي اشارا ڏنامانس – مڙيو ئي ڪين. ٺھہ پھہ چئي ڏنائين: ”وڏيرا، اشراف ٿيءُ، آءٌ گولاڙيءَ جو ٻار آهيان، تہ تون وري ڪنھن جو آهين؟“ بس ڳالھہ ئي اها ٿي، ٺا وڃي پستول ٿيو. مڙس ڪري پيو. مون کي چيائين ”ڀڄ تنھنجي تہ وٺي ڪري ....... تو کي بہ نہ پورو ڪريان!“ آءٌ تہ وٺي ڀڳس، پوءِ تہ هن لوڻو ئي ڪو نہ هنيو، گهوڙو هڪليو هليو ويو.
ٽيون ڄڻو، جو سڀني جون ڳالھيون ڏاڍي ڌيان سان ٻڌي رهيو هو، تنھن چيو، ”اهو ڪو بي واجبي چيئين، پاڻ بہ تہ مھاڻيءَ جو ٻار آهي. پڻس کان موڪلايو هئائين، پوءِ بہ ڄَر وٺي ويس. يَرَ، هي سڀ اسان جو ڏوھہ آهي، نہ تہ ....... ٻيا بہ تہ وڏيرا راڄن سان اٿن ويھن. ھھڙو ڪلور ڪٿي ڪينھي. جيڪو ڏس، گهر ڪنڊ ۾ ڇپ ماريو ماٺ ڪيو ويٺو آهي..... سڀئي پيا ڇرڪن. مڙس مڙسن جا مٽ آهن، هونءَ بہ تہ پيامرون نہ! اڃا بہ نہ ٿا ويچاريو. هر ڪا بازي ڦٻندي وڃين. رڳو هن سانوڻيءَ ۾ ئي تہ ڏسو، ڪھڙا نہ ويل وهايا اٿن! جانوءَ جا ڍڳا ڪنھن ٻڌرايا؟ ايمڻا جي ڀريءَ ڪچھريءَ ۾، چوٽي ڪنھن ڪترائي؟ ولوءَ جي نياڻيءَ سان عقوبتون ڪنھن ڪرايون؟ آچر کي جيل اماڻي، سندس لڄ ۾ ڪنھن هٿ وڌا، نوروءَ کي بندوق هڻي چريو ڪنھن ڪيو؟ ٻڌايو! ماٺ ڇو ڪيئي اٿو! اڃا بہ ڪٽر نہ ٿو پئيو! ٻڌي نہ ڪندئو تہ هڪڙي ڏينھن پنھنجي بہ اها ئي حالت ٿيندي. هينئر سڀئي ويٺا آهيون – خدا جو قسم اٿو، آهي ڪو اهڙو، جنھن جي وڏيري دل نہ ڏکائي هجي؟ ميان، مڙس ٿيو، راڄ ٿا کلن.....“
سڀئي جلي کامي ويا، جنھن کي بہ ڏس ڪنڌ هيٺ، اکيون رت پيون ڇڏين. اوچتو سڏ ٿيو: ”گلو اتي آهين؟“ ٻڌندي ئي سڀني بکايل شينھن وانگر ڳاٽ کڻي اڀا ڪيا. گلو ٽپ ڏئي اٿيو، تہ هڪڙي چيس ڪير آ اهو؟“
”ڀانيان پيو تہ ڪمدار آهي.“
ڪمدار جي ٻڌندي ئي هڪڙي رڙ ڪئي: ”وٺو ڪُٽڻ کي، آيو آهي......“ اهو ماڻھو جنھن سڀني کي همٿايو پئي، تنھن هڪل ڪئي: ”مڙس ٿيو...... ڇوڪرا آهيو ڇا؟ دشمن سان ائين وڙهبو آهي؟ وڃ گلو! ڏس تہ ڇا ٿو چوي“.
انھن ئي پيرن تي گلو موٽي آيو، نھار کڻي تہ سڄو پيو ٿڙڪي. اچڻ سان ئي چيائين، وڏيري چيو آهي ”شاهدي ڏيندين، تہ بڻ بنياد وڃائي ڇڏيندو سانءِ.“
ٻڌندي ئي، ٽپ ڏئي کڙا ٿيا، جهلجن ئي نہ: ”نہ ڇڏيو! وٺو انھيءَ کولوءَ کي......“ هن وري بہ هڪل ڪئي: ”خبردار متان وڌيا آهيو! اٻھرا نہ ٿيو. واعدو ڪريو – جنھن سان وڙهڻو آهي، انھيءَ سان وڙهنداسين.“
هن اڃا ڳالھايو ئي پئي، تہ سڀني گڏجي وڏي آواز چيو: ”زن طلاق“ آهي، جي هاڻي ڇڏيون وڏيري کي!“
(مھراڻ: 6 – 1956ع)