مائٽ بچو (جمال رند)
ڌنو هو لوڀي ماڻھو، ۽ هن کي خبر بہ هئي تہ بچوءَ کي ست – اٺ ايڪڙ زمين بہ هئي. هن چاهيو ٿي تہ بچوءَ جي مٿي تي هٿ ڦيري، اهي ست– اٺ ايڪڙ ڇڏائي وٺان. سو، هن بچوءَ کي ٻچو- ٻچو ڪري پنھنجي گهر آڻڻ شروع ڪيو. ڌني جي گهر ۾ رهڻ سان، پوءِ تہ همراھہ جي لانگ پئي لڳي. پنھنجي پاڇولي مان بہ وڏون ڪڍڻ لڳو. جڏهن ڌني ڏٺو تہ بچو هاڻي منھنجي چنبي ۾ آهي، تہ چاچس کان زمين وٺڻ لاءِ چيائينس. نيٺ برادريءَ ۾ فيصلو ٿيو تہ بچوءَ کي پنھنجو حق ملڻ گهرجي. زمين بچوءَ جي، ۽ حوالي ڌنوءَ جي هئي. بچوءَ جي زمين مان ڌنو چڱو مڇي– مانيءَ وارو ٿي ويو هو، ۽ پنھنجا چار ڏوڪڙ بہ ٺاهي ورتائين. هڪ ڏينھن ڌني جي ڇوڪريءَ مٺل چيس: ”بچل ڪمدار جي پٽ بہ ريڊيو آندو آهي، تون ڪو انھيءَ کان گهٽ ٿورو ئي آهين، ريڊيو وٺي آ تہ وڄايون:“ همراھہ انھيءَ ڏينھن تہ ڪپڙن ۾ نہ پيو ماپي. پر سوچڻ لڳو تہ پئسا ڪٿان ايندا. حڪم بہ ضرور پورو ڪرڻو هوس. نيٺ ڌني کي چيائين تہ ”مون کي پئسا کپن، منھنجو شوق ريڊي تي ٿيو آهي.“ ڌني چيس تہ ”بابا، مون ۽ تو ورهايو ڪو نہ، هيءَ چونڪڙي کڻي مون کي ڏي تہ اٺ سئو رپيا ٿو ڏيانءِ. ٻين کي بہ ڏيندين، ڇو نہ گهر جي شي گهر ۾ ئي رهي.“ مائٽ کي شوق کنيو وتي، سو کڻي هاڪار ڪيائين. همراھہ پئسا وٺندي ئي ڪيو شھر جو رخ. ٻہ – چار ڏينھن ڏاڍا گهمي ڦري، ريڊئي سميت اچي ڌني جي گهر نڪتو. همراھہ جو ڄڻ زمين تي پير ئي ڪو نہ پيو کپي. دل ئي دل ۾ ڄاتائين تہ مون مٺل کي خريد ڪري ڇڏيو. نيٺ هڪ ڏينھن ٻنيءَ تي وجهہ وٺي، مٺل کي چيائين: ”ڏس، مون تنھنجو حڪم پورو ڪيو نہ! هاڻي ڀلا منھنجو مڱڻو بہ ٿيندو يا سدائين پري رهنداسين؟“ مٺل ٿورو مرڪي، ٿورو شرمائجي چيس: ”تون بابي سان ڳالھاءِ، مون کي ڪھڙو انڪار ٿي سگهي ٿو.“ انھيءَ جواب ٻڌڻ تي بچو خوش ٿيو. پر بچوءَ پان ڌني کي مڱڻيءَ جو ڪير چوي؟ هيءُ پنھنجي غريب دل ۾ مٺل لاءِ الائجي ڇا سوچڻ لڳو. ڪڏهن ڪڏهن تہ سوچ ۾ اهڙو غرق ٿي ويندو هو جو ڪنھن ماڻھوءَ وغيرہ جي اچڻ جي بہ ڪل ڪا نہ پوندي هيس.
هڪ ڏينھن ائين اندر لانڍيءَ ۾ اڪيلو ويٺو هو، ۽ سوچيندي سوچيندي الاجي ڪٿي وڃي پھتو تہ مٺل اچي ڌونڌاڙيس: ”بچو تو کي ڇا ٿي ويو آهي! آءٌ توکي ڏاڍو ڳڻتين ۾ ٿي ڏسان. آخر ڳالھہ ڇاهي؟“ بچوءَ جون ڄڻ تہ سڀ سوچون سندس ذهن مان ائين کسڪي ڪرڻ لڳيون، جيئن ڀريل مٺ مان واريءَ ذرا وهي نڪري ويندا آهن. ۽ پوءِ مٺل سان مرڪي ويٺو. هڪ ڏينھن، دل ٻڌي، بچوءَ نيٺ ڌني سان مڱڻي جي ڳالھہ ڪئي. ڌنو تہ هن کي اڳي کي تاڙيو ويٺو هو، تنھن ٺھہ پھہ چيس تہ ”مڱڻيءَ جو خرچ ڪٿان آڻيندين؟ ضرور ڳھہ ڳٺي تي بہ خرچ ايندو!“ بچوءَ دل ئي دل ۾ فيصلو ڪري ورتو: ”چاچا، ٻني وري ڪھڙي ڪم ايندي؟ مٺل کان ٿورو ئي ڪا مٿي ٿي سگهي ٿي!“ ڌني جي تہ دل وٽان ڳالھہ ڪيائين. اها بہ باقي بچيل ٻہ – ايڪڙ زمين خريد ڪري ورتائينس. ٻن– چئن ڏينھن کان پوءِ بچو شھر ويو، ۽ پنھنجي دل وٽان ڪپڙا لٽا ۽ ڳھہ ڳٺا وٺي آڻي چاچيس ڌني جي اڳيان رکيائين. مٺل – ماءُ بہ اهي ڳھہ ڳٺا سوگها ڪري رکي ڇڏيا. پوءِ تہ ڌنو بہ ڪن مان ڪاٺي ڪڍي ويھي رهيو. بچوءَ ٻہ – چار دفعا چيس، پر اڄ – نہ سڀاڻ ڪري، ويو هن کي ٽاريندو. نيٺ هڪ ڏينھن بچو ڪيڏانھن ٻاهر ويو تہ ڌني وڏيري جي پٽ سان مٺل جو مڱڻو ڪري ڇڏيو. بچو موٽي اچي ڏسي تہ ڪاريءَ وارا ڪک لڳا پيا آهن. ڌني بہ گهر مان ڪڍي ڇڏيس. بچوءَ برادريءَ ۾ ڳالھہ آندي، پر چڱي مڙس تي ڪو پويئي ڪو نہ. نيٺ ويچارو چپ ڪري ويھي رهيو.
ﷲ جي ڪرڻي اهڙي ٿي جو همراھہ سخت بيمار ٿي پيو. بيماريءَ مان چُڙي چُڙي اٿيو تہ ڳالھائڻ ئي ڦري ويس. هن جي ڳالھاءُ ۾ ٻاتاڻ پيدا ٿي پيئي. هاڻي تھو اهو ڌني وارو ڳوٺ ڇڏي، اسان وٽ اچي رهيو هو. سدائين موڳاٽيل رهندو هو، ۽ ٿورو دماغي توازن بہ وڃائي ويٺو هو. ايتري قدر جو هڪ ڏينھن ڀوڳ ڪرايائونس تہ ”مائٽ، فلاڻي ڳوٺ ۾ نہ وڃجانءِ، ڇو تہ تو ڏاڙهي رکائي آهي، ۽ جيڪو بہ ڏاڙهي رکائيندو، تنھن کي ليسن وٺڻو پوندو. تو وٽ ليسن آهي ڪو نہ، ۽ اتي ويندين تہ ٻڌجي ويندين!“ مون ڏٺو تہ مامي کي پيرين پيو پوي تہ ”ان ڳوٺ ۾ اوهان جا دوست آهن، چٺي لکي ڏيو تہ مون کي ٻڌن نه“ ڪچھري کل ۾ ويڙهي پيئي هجي، پر مائٽ جي منٿ تي منٿ پيئي پوي، نيٺ مامي ٻہ – چار ڪوڙا سچا اکر لکي ڏنس، تڏهن ان جي بہ جند ڇٽي، مطلب تہ مائٽ جون عجيب عجيب ڳالھيون آهن. هڪ ڏينھن آءٌ ڪاليج کان موڪل تي ڳوٺ ويس تہ ڪچھريءَ ۾ ڌم لڳي پيئي هجي، ۽ مائٽ بہ وڏو ديڳڙو چانھہ جو مچ تي رکيو ويٺو هجي. مائٽ کي، جيڪو بہ ڪچھريءَ ۾ اچي، سو پيو مبارڪون ڏئي. نيٺ مون پڇيو تہ مائٽ کي ڇا جون پيا مبارڪون ڏيو، تہ ڪمدار رڙ ڪري چيو: ”سائين، مائٽ جي شادي ٿيڻي آهي!“ مون ڏٺو تہ گهڻن کي کل پئي آئي، پر چانھہ جي لالچ ۾ سڀ ڪو چپ ٿي ويو، ڇو تہ مائٽ چيڙاڪ بہ هڪ ئي هو، تنھن ڪري جيڪڏهن چڙي پوي ها تہ ديڳڙو اونڌو ڪندي دير نہ ڪري ها. مون ڏٺو تہ درياءَ دلي ۽ ازلي مرڪ سان، ويٺل ماڻھن کي مائٽ چانھہ پيارڻ شروع ڪئي. سڀ ڪنھن کي چانھہ بہ پيو پياري ۽ چوي پيو: ”چڙا (چريا)، چانھہ پي ڍءُ ڪر، منھنجي شادي تہ ضرور ٿيندي!“ مائٽ جون تمام گهڻيون ڳالھيون آهن. هڪ ڏينھن مامي سنجيدہ ٿي چيس: ”مائٽ، شادي ڪرايانءِ؟“ مون ڏٺو تہ هن جون ننڍڙيون ننڍڙيون اکيون، ننڍڙي ٻار جيان پاڻيءَ سان ڀرجي آيون، ۽ چيائين: ”تون منھنجو بابو آهين تون مون کي نہ ستاءِ نہ. منھنجي تہ شادي ٿيل آهي!“ مامي وري پڇيس: ”ڇا مٺ سان شادي ڪئي هيئہ ڇا؟“ مون ڏٺو تہ هاڻي هو سڄو ڳاڙهي ٿي ويو هو، ۽ مامي کي ٻانھن ٻڌي چيائين: ”ڀوتار، هن جو نالو نہ وٺو،متان ان جي بدنامي ٿي پوي!“ آءٌ وائڙو ٿي ويس. هن کي پنھنجي پيار جو ايڏو احساس ۽ وفاداري! جنھن انسان کي پيار ۽ محبت جو احساس هجي، جو انسان محبت جو پڄاري هجي ۽ ان ۾ حد درجي جي وفاداري بہ هجي، ان کي ڪير چريو چئي سگهي ٿو؟ مون خيالن ئي خيالن ۾ بچوءَ کي ڀاڪرپاتو، ۽ سندس اکين تان ڳوڙها اگهيم. مون ڏٺو تہ ڌنو وڏا وڏا ٽھڪ ڏئي رهيو هو – خوفناڪ، پر کوکلا ٽھڪ.
(مھراڻ، 3 – 1963ع)