مٺي (زينت عبدﷲ چنا)
هڪ دفعي مان پنھنجو پيار روڪي نہ سگهيس ۽ کيس ڳل تي هڪ ”مٺي“ کڻي ڏنم. دائود روئڻ لڳو ۽ ماءُ کي چوڻ لڳو: ”امان هن هتي ”ڇي“ لڳائي آهي. دائود جي ”ڇي“ تڏهن لٿي جڏهن ماڻس ڳل تي بار بار مٺيون ڏنيون. مان ڏاڍو شرمندو ٿيس. دل ۾ سوچڻ لڳس تہ هن ڇوڪري تي آخر ڪيئن فتح حاصل ڪجي! ٻار مون کي بہ پنھنجو هو، پر هن کي ڪنھن بہ کاڌي جي شيءِ سان هر ڪو فتح ڪري ٿي سگهيو: ان ۾ ايتري جرئت ڪٿي؟ شايد ان جي ماءُ جي پيار ۾ اهڙي اونھائي نہ هئي، يا ”هر ڪا عورت ماءُ نٿي ٿي سگهي“ وارو مقولو پورو ٿي ٿي آيو. بھرحال مون کي دائود جي ماءُ جي خصلتن ۽ دائود جي جرئت انھن ڏي ويجهو ڪيو. مون ڪوشش ڪندي نيٺ انھن ڏي ويجهو قدم وڌايو.
دائود جي ماءُ هڪ بيواھہ هئي. چڱي گهر جي عورت هئي. مڙس مرڻ بعد کيس مڙس جي رشتيدارن ملڪيت ڦري ڪڍي ڇڏيو هو. دائود جي خاطر هن شرم ۽ حيا ۽ وڏائيءَ کي ڳٺڙيءَ ۾ ٻڌي مزوري شروع ڪئي هئي، پورت ان مان بہ خير ڪي ٿيندي هيس، پر هن دائود کي ڪنھن جي اڳيان هٿ ٽنگڻ جي تعليم نہ ڏني هئي. پاڻ رکي سڪي کائي، هن دائود کي چڱو کارايو ۽ پھرايو ٿي. نالي ۾ هوءَ ”سوني“ هئي پر هن پاڻ کي لوھہ کان بہ سخت بڻائي ڇڏيو هو. معلوم ائين ٿي ٿيو ڄڻ هن پنھنجي ”نسائيت“ کي پري هٽائي هڪ پاسي رکي ڇڏيو آهي. جيتوڻيڪ هوءَ شڪل شباهت جي سٺي هئي ۽ منجهس اهو ڪي هو جو هڪ قبول صورت عورت ۾ هئڻ کپي. پر هن پنھنجي انھي مقبوليت کي پاڻ ڄاڻي ٻجهي مٽيءَ ۾ لوئي ميرو ڪري ڇڏيو هو. هوءَ صرف دائود لاءِ هئي ۽ دائود صرف هن جو هو. اهو ئي سبب هو جو هن جي ”مٺيءَ“ ۾ اها پاڪيزگي هئي جو دائود لاءِ هر درد جو درمان ۽ ايذاءَ جو علاج اها هڪ ئي ماءُ جي مٺي ڪافي هئي. مون ڪيترا دفعا دائود جي بک بہ انھيءَ ”مٺيءَ“ سان دفع ٿيندي ڏٺي.
گهڻي ڪم، بک ۽ فاقن آخر سونيءَ کي ڪيرائي وڌو. مون ڏٺو پئي تہ هوءَ آهستي آهستي موت ڏي وڌندي وڃي؛ پر هن ڪڏهن بہ ڪنھن جي مدد وٺڻ قبول نہ ڪئي. انھيءَ قسم جي گفتگو کان هوءِ هميشہ نٽائيندي هئي. اکئين پئي ڏٺم: تہ انھي قسم جي خود داري کيس موت جي منھن ۾ اڇلائي رهي هئي. پر هن جي اها ئي روش ۽ اهو ئي ڍنگ، جو ڄڻ تہ ظاهر ظھور چئي رهي هجي: ”مون ۾ توهان جو ڇا، ڇا ۾ اوهان منھنجا آهيو!“ ڪڏهن ڪڏهن کيس ڏسڻ ويندو هوس. پر ڪيترو آخر، ڪو ڪنھن وٽ انھن حالتن ۾ ايندو ويندو رهندو؟
هڪ ڏينھن صبح جو وقت هو تہ دائود منھنجي دروازي تي مون کي سڏي چوڻ لڳو: ”امان ٿي سڏئي“. مان ترت ئي ساڻس ويس. ڏٺم تہ سوني آخري پساهن تي آهي. پنھنجي سيرانديءَ کان سڪل مانيءَ جي ٽڪر کڻي دائود کي ڏنائين ۽ دائود جي ٻانھن مون کي ڏنائين. دائود زوريءَ مون کان ٻانھن ڇڏائي ماءُ جي منھن تي منھن رکيو، پر سندس ماءُ جي ”مٺي“ اڌوري رهجي وئي ۽ دائود روئندي روئندي اتي ئي سمھي پيو. مان ستل دائود کي گهر کڻي آيس. منھنجي زال ھھڙي مھانگائيءَ جي وقت ۾ دائود کي پاڻ وٽ رهائڻ کان ڪيٻايو، مون مالڪڻ کي ستايو، دائود جي حال تي رحم ڏياريو، کيس چيو: ”دائود لاوارث ۽ يتيم آهي، اوهان جي ۽ اوهان جي ٻچن جي بچت سچت کائي وڏو ٿيندو، وڏو ٿي اوهان جي گهر جو نمڪ خوار نوڪر بڻجندو“ پر مالڪڻ هڪ يتيم ڇوڪري کي پنھنجي مٿان مصيبت سمجهي پاڻ وٽ رکڻ کان انڪار ڪيو. آخر شام جو مالڪ آيو. انکي ستايم، جنھن خدا ترسي ۽ دردمنديءَ خاطر دائود کي رهائڻ قبول ڪيو ۽ مالڪڻ کي سمجهايو ۽ دائود اتي رهڻ لڳو.
پر دائود اهو ساڳيو دائود نہ رهيو، جنھن کي هڪ ڏينھن منھنجو پيار ”ڇي، ڇي“ ٿي لڳو هو، سو هينئر منھنجو پيار هيڏانھن هوڏانھن جون نظرون بچائيندي چپ چاپ برداشت ڪندو هو، بلڪل اهڙيءَ طرح جھڙيءَ طرح هڪ بکيو برهمڻ ڪيترن ڏينھن جي بک سبب لڪي ڇپي ڪنھن اڇوت جو ڀت کائيندو هجي. هو جڏهن پنھنجي مزي ۾ ايندو هو. تڏهن خوب هيڏانھن هوڏانھن ڊوڙندو هو، راند ڪندو هو. مان سمجهندو هوس تہ اجهو ٿو ڪري، پر ڪرندو ڪو نہ هو، ڇو تہ کيس خبر هئي تہ هر ڌڪ، هر زخم جو علاج ”مِٺي“ تہ گهڻو اڳ کانئس جدا ٿي چڪي هئي. ڇوڪرا کيس ماريندا هئا، پر هو چپ رهندو هو: اکين ۾ پاڻي ايندو هوس، پر اوڇنگارون ڏئي ڪو نہ روئندو هو. هو ڏينھون ڏينھن پنھنجو پاڻ ۾ ڇپندو ٿي ويو، منجهانئس اها جرئت، اها البيلائي جيئن پوءِ تيئن گم ٿيندي ٿي وئي. مان جڏهن اهو ڏسندو هوس تہ مون کان ”آھہ“ نڪري ويندي هئي!
هڪ ڏينھن دائود کي ڪجهہ وقت گهر ۾ ڪو نہ ڏٺم، اوچتو مالڪڻ جي رڙين تي معلوم ٿيم تہ مالڪڻ جي ٻارن سان ٻاهر نڪري ويو آهي ڇو تہ مالڪڻ چوڻ لڳي تہ ”ڇورو ندورو، منھنجي ٻارن کي بہ الائي ڪٿي رلائڻ وٺي ويو آهي.“ مان ڊوڙندو ٻاهر ويس، سامھون ڏٺم تہ ميدان ۾ ٻار تہ سڀ هئا، پر پرئين پاسي کان هڪ ڏاند کي ٻارن ڏي ڊوڙندي ڏٺم، هڪ بہ ويو ٻہ بہ ويا، ڊوڙي اڳتي ويس، پر ڏاند اڳ ئي ٻارن وٽ پھچي چڪو هو. ٻار تہ ڀڄي ويا. پر مالڪڻ جو ننڍڙو ڪڪو ڀڄي نہ سگهيو. دائود جڏهن اهو ڏٺو تہ هن هڪدم ڪڪي کي ڌڪو ڏئي ڏاند جي اڳيان ٿي بيھي رهيو. ڪڪو بچي ويو ۽ دائود زخمي ٿي پيو. مان جڏهن پھتس تہ ڪڪو روئي رهيو هو ۽ دائود بيھوش پيو هو. مون بيھوش دائود کي ڪلھي تي کنيو ۽ ننڍڙي مالڪ کي چيچ کان ورتو. گهر پھتس تہ مالڪڻ ڪاوڙ مان چيو: ”منھنجو ٻچو پيادل پيو اچي ۽ بادشاھہ زادو ڪلھي تي کنيو پيو اچين؟“ مون ڪڇيو ڪو نہ ۽ دائود کي پنھنجي ڪوٺيءَ ۾ کڻي ويس. گهڻن جتنن بعد بيھوش دائود هوش ۾ آيو. هوش ۾ اچڻ بعد هو روئڻ لڳو. مون ڏاڍي ڪوشش ڪئي تہ هو ماٺ ڪري، پر اڄ دائود کي مٺيءَ جي ضرورت هئي، جا هن جي دک جو درمان هئي: پر اها مٺي اچي ڪٿان!
منھنجو دماغ ڦاٽي رهيو هو، سر جي درد کان زيادہ مون کي دلي درد هو: ڇو تہ دائود جي روئڻ مون کي بي قابو بڻائي ڇڏيو هو. ننڍڙي مالڪ کي تہ ڌڪو کائيندي ٿورو زخم ٿيو هو، پر دائود جو تہ هر عضوو زخمي پيو هو ۽ علاج ننڍڙي مالڪ جو ٿي رهيو هو. ڊاڪٽر موٽرن ۾ پئي آيا، آرام ۽ کاڌي جا مشورا پئي ٿيا، ننڍن ۽ وڏن پئي پڇيو. مون کي اهو حال ڏسي مفلسي ۽ بي وسيءَ تي غصو پئي آيو ۽ هر هر دائود ڏانھن وحشت ڀرين نگاهن سان پئي نھاريم. ڪڏهن ڪڏهن دل ۾ ويچار پئي آيم تہ آخر هيءَ مصيبت مون ڇو پالي جنھن دلي آرام وڃايو آهي، جنھن مون کي منھنجي نظرن ۾ ايڏو بيوس ۽ مجبور ثابت ڪيو آهي. اها حالت شايد دائود بہ سمجهي ورتي، ڇو تہ ان جون خاموش نگاهون چئي رهيون هيون تہ تنھنجو پيار ڪوڙو تڏهن تہ جلد ڪڪ ٿي پيو آهين، ان ڪري تہ تنھنجي پيار ۾ ”ڇي“ هئي. مان پاڻ کي نھايت شرمندہ سمجهڻ لڳس، مون ۾ دائود سان اکين ملائڻ جو تاب نہ رهيو.
مٿي جي سور جي هوندي بہ مان سڄي رات جاڳيس، ڇو تہ دائود کي زخمن جي سور ڪري بخار هو ۽ هو ساري رات روئندو رهيو. صبح ٿيڻ ۾ ڪجهہ دير هئي تہ دائود ننڊ ۾ روئندي چيو ”امان تون اچي وئينءَ!“ مون جلد وراڻيو ”ها“ ۽ جهٽ کڻي مٺي ڏني مانس. دائود جو چھرو ننڊ ۾ ئي ٻھڪڻ لڳو ۽ اکيون کولي مون ڏي نھاري روئڻ لڳو. مان پريشان ٿي ويس: آخر چيم، ”دائود پٽ تون جيڪي گهرين ٿو سو مان ڄاڻان ٿو پر.....!“
اتي مالڪڻ جو سخت گير آواز آيو، ”ڪمبخت ڄاڻين ٿو تہ پوءِ ان موجب ڇو نہ ٿو ڪرين؟ سڄي رات ڪتي جي پونگڙي وانگر ”پين، پين“ ڪري، منھنجي ٻچي جي ننڊ ڦٽائي اٿس. هڪ تہ ان کي ڪچلي آيو آهي، ٻيو اک لڳڻ نہ ڏني اٿس. ڪڍ هن کي ٻاهر! جي هن کي نٿو ڪڍين تہ کڻ تون بہ بسترو مون کي ڪونہ کپين، نڪرو هن گهر کان ٻاهر.“ ائين چئي هوءَ منھنجا ٽپڙ ٽاڙي ٻاهر اڇلائڻ لڳي.
سڄي دنيا صبح جو مٺي ننڊ ۾ مست هئي ۽ مان پنھنجو سامان هڪ غريب جو سامان جنھن ۾ نہ پلنگ هئا نہ فرنيچر هو- فقط هڪ چادر ۽ ڪجهہ بچيل چانور ۽ اٽو هو: ڪُنا ۽ هنڊيون تہ مالڪڻ جي غصي جو کاڄ ٿي چڪا هئا: منھنجيءَ زال ستل ٻار کنيو ۽ مون ڳنڍڙي کنئي ۽ بيھوش دائود کي ڪنڌ تي رکيو ۽ هڪ نامعلوم منزل ڏي وک وڌائي، ڪاش! دائود کي ان وقت چئي سگهان ها! ”دائود تنھنجي درد جي درمان ”مٺي“ منھنجي وس ۾ ڪانھي..... تنھنجي اها مٺي آخر آءٌ ڪٿان آڻي توکي ڏيان!“ پر ان وقت دائود اها منھنجي ايڏڙي ڳالھہ سمجهي بہ ڪين سگهي ها!
(مھراڻ سيارو – 1955ع)