لکي ڏي! (سندري اتمچنداڻي)
مگر نہ، چنڊ، تون اهڙو ناهين، تون ٻڌي هان تہ ضرور روئي وجهين هان. هيڏا سال تو سان رهاڻيون ڪيون اٿم، سو ڪو تہ ناتو ٻڌجي ويو هوندو! مگر، ڪيئن چئجي، شايد گڏ رهڻ سان بہ ناتو نہ ٻڌبو آهي.
هاءِ ائين بہ شايد ٿي سگهندو آهي، نہ تہ ڀلا هاڻي ڪيئن چونم ها تہ ”لکي ڏي!“ هڪ – ٻن ڏينھن جو ناتو تہ ناهي هن سان! هوءَ راھہ شاهد آهي.... چوڏهن سال اڳ، ڪھار ڏولي کڻي پئي آيا، تڏهن هن راھہ منھنجون سڀ ٻڌيون هيون. ڪيڏي پئي کل آئي ان مھل، انگ انگ ٿي ٺريو! پيرن جي آڱرين تي زيور، هٿن جي آڱرين تي منڊين جا وڪڙ، ٻانھون، ڳچي ..... پر مان تہ نڪ جي هيري جي چمڪ تي ئي موهت ٿي پئي هيس! تازي ٽوپيل نڪ سور بہ ڪيڏو پئي ڪرايو، پر نئين ناتي جي خوشي ڪا هئي! ڪھڙي سکي هئي، جنھن منھنجي سڄڻ جي ساراھہ نہ ڪئي هئي: ويندي ائين بہ چئي ويٺيون تہ ”ھھڙو جو گهوٽو سھڻو اٿس، سو ٻار بہ جھڙا پرين جا ٻچا ٿيندس!“ هئي تہ عجيب ڳالھہ: شام تائين جا ڪنيا هئي، سا ويڏيءَ تي ويھڻ سان ئي امڙ بڻجڻ جي لائق ٿي پيئي!
مگر عورت ٿيندي ڪيڏو فخر هو! ايڏو ئي وڏو، جيتري اڄ موٽي ڪنيا ٿيڻ جي بي وسي آهي. ڪھارن جو هلڻ ڪيڏو ڌيمو ٿي لڳو. اهو ڳورو ڳورو هٿ، جو ويڏيءَ تي ڏٺو هوم، ان جي چانديءَ جھڙي چھري واري مالڪ کي ڏسڻ لاءِ ڪيتري نہ بيتاب هيس! سوچيم، ”سوني هوندي اها مھل! مگر اها مھل آئي ئي ڪا نہ، ۽ جڏهن آئي، تڏهن بہ سوني بڻجي نہ آئي. پتيءَ امتحان ڏنو، پوءِ آئي اها مھل. شاديءَ کي پورا چاليھہ ڏينھن گذري چڪا هئا. ايتريون راتيون ڪنھن جي قدمن جي آهٽ ٻڌڻ لاءِ ڪَنَ پريشان رهي رهي، نااميد ٿي چڪا هئا.
ليڪن هاءِ ڙي ناريءَ جي بيوسي! پوءِ بہ جڏهن قدمن جي آهٽ آئي، تڏهن ڪن سرلا ڪري، منھن ڍڪي، سڌي ٿي ويٺيس. هن منھنجو گهونگهٽ مٿي کنيو. اها مھل اها گهڙي اچي پھتي. لڄ ڀرين اکين پورو ديدار ڪرڻ بہ نہ ڏنو! الائي ڇا ٿي ويو ان گهڙيءَ کي!
”ننڊ ڪا نہ ٿي اچئي:“
اهو بہ ڪو ڀلا سوال هو! مان کڻي اڻپڙهيل هيس، تہ بہ ڪيترين ساهيڙين کان اهڙيءَ گهڙيءَ لاءِ سوال جواب پڇي رکيا هيم، ۽ هن ڀلا ڪنھن ڪتاب ۾ بہ ان کان سھڻي ڍنگ جي ڳاھہ نہ پڙهي هئي! مان ڀلا ڇو چوان تہ ”ننڊ ڪا نہ ٿي اچيم؟“ چاليھہ راتيون ڪھڙي ننڊ آئي هئي، جو اڄ ايندي هوندي. پر مان ڇو کيس ٻڌايان؟ کڻي ڪنڌ ڌوڻيم. بس، هو پوئين پير هليو ويو! ويندي ويندي چوندو ويو، ”سمھي پئہ.“
ڪاش، ان گهڙيءَ انھيءَ سمھي پوڻ جو مطلب سمجهي سگهان هان! تن بدن ۾ آڳ لڳي ويئي. گهر جي چپاٽ وٽ بيھي، چير مان جيڪي ٻڌم، تنھن تہ ساري سگهہ ستيا ئي ڪڍي ڇڏي: ”هر ڳالھہ ۾ ضد ڪندين آهين، امات! پھرين چئہ ننھن کپي، هاڻي ..... بس بس، مون کي هاڻي مئٽرڪ جو امتحان ڏيڻ ڏي.“
”هاءِ رام! اڃا بہ اوسيئڙو ڪڍڻو پوندو!“ سوچيندي سوچيندي دماغ پاڳل ٿي رهيو هو. ڪيترا ڏينھن اکين مان ڳوڙها ئي نہ ٿي سڪا، عزيز خويش رحم کائڻ لڳا. ان رحم جي پلئہ کي پيار جو پلئہ سمجهي، ڇڪي، ان ۾ پاڻ ويڙهي ڇڏيم. وري بہ کلڻ ڪڏڻ لڳيس، ۽ اميد جي ڏيئي جي وٽ کي بہ ڏينھون ڏينھن سوريندي رهيس. سکيون سرتيون بہ ان وٽ کي سورڻ ۾ مدد ڪنديون هيون. سندن مٺا ٻول – ”لاجوءَ جي تہ لوڏ ئي لک ٿي لھي! ڀائي! سندس گهوٽ ٿيندو وڪيل، پوءِ تہ لاجو اسان سان ڳالھائيندي بہ ڪا نہ!“ ..... هاءِ! ڪيڏا سيسراٽ اڀرندا هئا انھن ٻولن سان! ڪيڏيءَ وڏيءَ پونجيءَ جو انتار هو!
۽ مليو ڇا؟ اڙي چنڊ!
....... ڏاڍي ٿوري پنجي اٿيئي منھنجي. ان لاءِ بہ سندس امتحان پاس ڪرڻ تائين ترسندي رهيس. شايد ان ڪري ئي ايڏي پياري اٿم اها پونجي، نہ تہ ٻالڪ جيڪي اڳڙيون ٿڳڙيون ميڙيندا رهندا آهن، تن کان ڇا وڌيڪ منھنجي پونجي! فقط ڪن راتين ۾ سندس وسواسن جو ڇهاءُ ۽ چپ چاپ ۾ ڪنھن وقت هڪ ٻار لاءِ اٻلاکا! جيءُ جان سان پوري ڪيم سندس گهر، مگر نہ رهي سگهيو اهو ٻالڪ بہ هن جھان ۾. ٻالڪ جي مرتبي تي ئي بس هن کي پتيءَ جي روپ ۾ ڏسي سگهي هيس – هڪ همدرد انسان جي روپ ۾. ليڪن، ٻئي ڏينھن تي ئي سڀ ڪجهہ بدلجي ويو. هڪ ڏينھن لاءِ، کوهڻ ۾ پائڻ جو عجيب درشيه ڏٺم، ۽ بس. ڪيڏي نہ وڏي پونجي آهي، چنڊڙا!
مون کان وڌيڪ ڪروپ نارين کي پنھنجن گهوٽن سان گهر جي هر ڪاريه ۾ ويھي، صلاح مصلحت ڪندي ڏٺو اٿم، پر هائو، سندن گهوٽ ڀل منھنجي پتيءَ کان سندر آهن، تہ بہ منھنجي پتيءَ کان گهٽ پڙهيل آهي. تڏهن ڇا، علم ئي اهو ويڇو پيدا ڪيو آهي، اسان ٻنھي جي جيون ۾؟ سچي هئي منھنجي هڪ سکي، جنھن چيو هو، ”جڏهن پتي پڙهي تيار ٿيندو، تڏهن تنھنجا اوسيئڙا اوجاڳا سمجهندو بہ ڪو نہ!“ پر مان جو چري هيس..... هيترو سندر، هيترو پڙهيل انسان، ڪڏهن منھنجين قربانين کي سمجهي نہ سگهندو، اهڙي ڳالھہ تہ دماغ ۾ويھي ئي نہ پئي سگهي!
کل نہ، چنڊ! ڏاڍو وڏو ڏک آهي هيءُ، خبر ناهي ڪھڙن ڪنن سان سس جا اکر ٻڌم: ”لکي ڏي“ ۽ اکيون کڻي جو پتيءَ ڏانھن نھارين...... هاءِ، هن بہ ائين ئي چيو، ”لکي ڏيندينءَ، تڏهن ئي ٻي شادي ٿي سگهندي!“
مري ڇو نہ ويس ان مھل! ساري پرٿوي اچي لڏي: اکين جي درياءَ ۾ هر چيز کي لڏندو ٻڏندو ڏٺم، پر نہ سمجهي سگهيو ڪوئي هيءَ پيڙا! هڪ سکيءَ ليلا – چنيسر جي ڪھاڻي ٻڌائي هئي. ليلا کي تہ سڀڪي مليل هو پتيءَ وٽان. هن پتيءَ جي آزمائش ٿي لڌي. هڪ وڏو ڀرپور وشواس پتيءَ جي راھہ ۾ اڇلي، کلڻ ويھي رهي. هاءِ، لٽڪي ويئي! روئي موٽي، مون جيان!
مگر هيءَ هئي سس! ناري جي ويدنا، ناري بہ نہ سمجهي! جڏهن پتي پڙهڻ ۾ مشغول هو، تڏهن سس کان اسڪول وڃڻ جي موڪل گهري هيم. هن ڀرون تاڻي چيو هو، ”وڏن گهرن جو ننھر بہ ڀلا اسڪول وينديون آهن!“
تہ وڏن گهرن جون نھر فقط ٻل چاڙهيون وينديون آهن؟
اڙي چنڊ، ڇا لکي ڏيان هن سس کي؟ اهو، تہ منھنجي موھہ جو ٽڪرو ٻيءَ ڪنھن جو ٿي وڃي! ڪاش! کيس هڪ ڌيءُ هجي ها ۽ ان کي پتي چوي ها: ”لکي ڏي پنھنجي ننڍڙيءَ پونجيءَ جي وصيت!“ ان مھل ماتري هردو ڏري پوي ها، ڀڙڪي چوي ها، ”نہ لکي ڏج! جنھن انسان تنھنجي زندگي برباد ڪري ڇڏي، ٿيڻ ڏي ان جي جيون کي بہ برباد!“ مگر مون لاءِ ڪيئن ٿو ڪوئي ائين چئي سگهي؟ ماءُ جا ڪانھيم! هيءَ تہ ٿي پنھنجي اولاد جي ماءُ...... روز گروءَ جي اڳيان مٿو ٽيڪي جا سڀ پاپ ڌوئي ايندي آهي، سا مون لاءِ ماءُ ڇو، پوتن ڇو نہ ٿئي!
چنڊ، مان ڏاڍي ڪڙي ٿي پيئي آهيان نہ، نہ تہ هن سس لاءِ ايترا ڪڙا اکر ڇو ڳالھايان. جنھن ڳالھہ ٿي ڪئي تہ سندس شاديءَ جي پورن ڇھن مھينن کان پوءِ جڏهن چوٽ تي بيٺي پنھنجا واسينگ سڪائي رهي هئي، تڏهن اچي ٻڌايائونس تہ سندس پتي ٿي ويو جهنگل جي هڪ چيتي جو شڪار! بس، هڪ ٻالڪ جي سھاري ڪاٽي چڪي آهي زندگي هيءَ عورت، جا هئي ساري ڳوٺ جي سونھن. وهم ويڙهي ويس تہ سھڻي عورت ڀاڳ هيڻ ٿيندي آهي، ۽ سڪ پائي ورتائين سانوري ننھن. سانوري ننھن. مگر سانوريون بہ ڀاڳ هيڻيون ٿي سگهنديون آهن: سھڻي سس پتيءَ کان پوءِ ڏهاڳ ڏٺو، ۽ مون ....... پتيءَ جي جيئري!
هاءِ، چنڊ، توکي ڏک ٿو ٿئي هي سڀ ٻڌي! تڏهن پيو ويڙهين هيءُ بادل جو آنچل؟ نہ لڪاءِ پنھنجو مکڙو. اڄ رات پاڻ سان ڏک ونڊڻ ڏينم، پنھنجن سيتل ڪرڻن جي بارش وساءِ. هن آڳ لڳل جيءَ کي ٿڌو ٿڻ ڏي، نہ تہ ڪيئن گذرندي هيءَ رات! اڪيلي سر ڏک جو پھاڙ کڻي نہ ٿي سگهان. تون بہ مون کان پري گگن ۾ آهين، ۽ پتي بہ آڪاس کان گهٽ پري ناهي. ليڪن، هڪ ڳالھہ ٻڌايان؟. ....... ڪڏهن ڪڏهن هو لوڪ ستي منھنجي بلڪ ئي ويجهو هليو ايندو آهي – اصل ايترو ويجهو، جيترو ڌرتي ۽ آڪاس جبلن ۽ ٽڪرين وٽ مليل نظر ايندا آهن. ان مھل ڏاڍي رعب سان ائين چئي سگهندو آهي، ”ائين نہ سمجهج تہ مان پنھنجي غرض لاءِ تو وٽ اچان!“ ان مھل پاڻ کي سمجهندي آهيان ڌرتي، جيڪا ٻين جي لتڙ سھندي بہ ماٺ رهندي آهي، پاڻ کي خوشحال سمجهندي آهي.
ڇا ٿئي ها، چنڊڙا، جي هو مون اڻ پڙهيل نينگريءَ سان سک جي زندگي گهاري ها. ڪڏهن مون کي منھنجي اوسيئڙ جو اجورو ڏئي ها: پوءِ اسان جا ٻالڪ پيدا ٿين ها، اسين کين پڙهايون ها! مان جيڪر ننھن پائڻ جو لوڀ نہ رکان ها: مان پوءِ اهو ئي لوڀ رکان ها تہ منھنجن پٽن جون ونيون اچن، سندن جيان پڙهيل، سندن جيان سندر، ڇا ٿو چوين، چنڊ، مان ڏک نہ ڏسان ها تہ پنھنجن پٽن کي بہ اڻ پڙهيل نھر وٺي ڏيان ها؟ پيڙائن مان ئي سڌارو ايندو آهي؟ نہ نہ، اها بي سمجهي آهي. ڏک سھي انسان ڪڙو ٿيندو آهي. ڏس، ڪھڙا پيئي سڀن کي حرف پٽيان. ائين ٿو لڳيم، جيڪر ساري عالم کي باھہ ڏيئي ڇڏيان. اها سيج جا ڪڏهن منھنجي نہ ٿي سگهي، ان کي ساڙي رک ڪري ڇڏيان ۽ مٿان هاري ڇڏيان ان تي ڪومل ناريءَ جو خون، جا اڄ منھنجي اندر گهٽو کائي مرندي. اڄ هڪ وڏو خون ٿيندو، ڪوملتا جو، مڌرتا جو خون. ڀلي لڪي وڃ بادلن ۾، نہ ڏسج اهو خون! ڏس تارا تہ اڃا بہ الڙ ٻالڪن جيان پيا کلن، پڇن پيا، ”تون هڪ، هن برهمانڊ ۾ آهين ئي ڇا؟“
هائو، مان آهيان ئي ڇا، نہ تہ ڪيئن هڪ اڻپڙهيل کان ”لکائڻ“ جي ڪو همت ڪري سگهي ها؟ لکي تہ ڪي ڪين ڄاڻان. هائو، آڱوٺي جو نشان وٺندا مون کان. سڌيءَ طرح نہ ڏينديس تہ اڻ سڌيءَ طرح مجبور ڪندا. پوءِ ٻن روٽين کان محروم ڪري، شايد گهر کان هڪالي بہ ڇڏين. ڪجهہ عزت بچائڻ لاءِ، ڪجهہ بک مري، شايد آڱوٺي جو نشان ڏيئي بہ وجهنديس. پر انصاف کي ڇا ائين ڪوڙو آڱوٺو ڏيکاري ئي شيطان هميشہ دوکو ڏيندو رهندو، ۽، چنڊ، تون ائين ئي چمڪندو رهندين؟
نہ چنڊ، نہ، مان مري مٽجي وينديس! ٽيھن سالن جي تہ اچي ٿي آهيان. ڪيڏن ارمانن کي گهٽا ڏئي جيئندي رهي آهيان. بک کي بہ گهٽو ڏيڻ جي ڪوشش ڪنديس، پر آڱوٺي جو نشان ڪين ڏينديس: ڪوڙ کي سچ مٿان سوڀ پائڻ ڪين ڏينديس! هو دروازي کان ٻاهر ڪڍي ڇڏيندا نہ؟ ها، ٻاهر نہ نڪرنديس. شايد چري ٿي پوان، رستن تي ڦرندي رهان...... ڪئين چريون ائين ڦرنديون ڏٺيون اٿم، جن جي احساس کي نہ سمجهي، دنيا کين ان ڪڙيءَ تي پھچائي ڇڏيو آهي.
چنڊ، پوءِ بہ تون ماڻھن جي دلين ۾ روشني ڪين ڦھلائيندين؟ چئہ، مان ڇا ڪريان، سچ جو گلو گهٽجڻ ڏيان؟ سچ کي تہ مون هميشہ تنھنجي ئي روپ ۾ ڏٺو آهي. پيارو پيارو، چمڪندڙ ۽ روشن. تو سان ڪيڏيون ڳالھيون ڪندي آهيان. جڏهن هو مسافريءَ تي هليو ويندو آهي، يا هيٺ ٻدريءَ ۾ ڪوئي حساب ڪتاب پيو سنڀاليندو آهي، تڏهن مان توسان ئي تہ اچي ڳالھيون ڪندي آهيان. ٻيو ڪير آهي منھنجو هن سڃ منجهہ. نہ، چنڊ، مان تنھنجو گلو گهٽجڻ نہ ڏينديس: نہ ڏينديس آڱوٺي جو نشان!، پر، چنڊ، هاڻي هيءَ دنيا منھنجي رهڻ لاءِ ناهي...... ليڪن ائين ڇو؟ بيڏوهي ائين مري وڃن، مون وانگر ارمان گهٽجي گهٽجي جيئن، ۽ هڪ ڏينھن پاڻ کي بہ گهٽي ڇڏين؟ ڪڏهن نہ انصاف جي تارازي بہ کڻي بيھہ! بس، وس وارا ائين بيوسن کي ڏوهي ٺھرائيندا ڦرن؟ نہ، چنڊ، اهو عالم بدلائي ڇڏ، کڻي اچ پنھنجي سھائي، آر پار انھن ڏاڍن جي هردن اندر ڪراچي چاندنيءَ جو ڪومل، سيتل پرڪاش!
(مھراڻ: 2 – 1961ع)