هڪ ڪردار، سَو افسانا (مس شمس صديقي)
سو، پنھنجي نئين سال جي هنن تعريفي القابن کي ڏسي، اسان کي پنھنجي ڪاليج جي طالب علمن جي ذهني بلنديءَ جو واقعي قائل ٿيڻو پيو. هڪ هڪ لقب مان سندن ذهانت ظاهر هئي – سنجيدگيءَ ۽ شرارت سان مليل جليل ذهانت، سندن هر تعريف ۾ ممدوح جي شخصيت ائين ظاهر هئي، ڄڻ ان جي اڳيان آئينو رکيو ويو هجي. سچ پچ تہ هن جو لقب پڙهي، اسين چپ ٿي ويون سين. سندس نالي جي ڀرسان اردو شاعر ”فانيءَ“ جو هي شعر لکيل هو:
”وه بدگمان ڪہ مجهي تاب رنج زيست نھين،
مجهي يہ غم ڪہ غم جاودان نھين ملتا!“
پوءِ تہ سڀني ڇوڪرين جي توجھہہ جو مرڪز هن جي ذات ٿي پئي. هن جو هر وقت مغموم رهڻ، ۽ هڪ ڀيرو ڳالھائڻ ۾ پوڻ تہ لڳاتار ڳالھائيندي رهڻ. اها اسان هن جي خود- فراريت سمجهي.
هوءَ ايف – اي ۾ پڙهندي هئي. منھن مان ڪم عمر لڳندي هئي. لز بو چھرو، ڊگهو نڪ جنھن تي ڪارا ڪارا سنھڙا تر، جيڪي هن جي پيليءَ رنگت کي وڌيڪ نمايان ڪندا هئا. ميرا ميرا ڏند – ڪاش هن کي احساس هجي تہ هن جي موقعي بي موقعي گهڻي ڳالھائڻ جي عادت کان اسين ايترو عاجز نہ هيون سين، جيترو هن جي وات جي بانس کان. هن جي دوران گفتگوءَ ۾ اسان کي ساھہ روڪي روڪي کڻڻو پوندو هو. هن جو نڪ نقشو معمولي هو. جيڪڏهن ڪا جاذبيت هئي، تہ هن جي اکين ۾ - جن ۾ ذهانت جي چمڪ هئي، ۽ هن جي قد ۾، جو جدائيءَ جي رات کان بہ ٻہ چار هٿ ڊگهو هو! پنھنجو لقب پڙهي هوءَ حيران ٿي وئي، اکيون ڦاڙي ڪيتري دير بت جو بت بڻي بيٺي رهي، پوءِ هن بي اختيار چئي ڏنو: ”پر .... هنن کي ڪنھن چيو!“ هن بي خياليءَ ۾ تائيد ڪئي – انھيءَ راز جي، جو ”بالائي نوٽيس بورڊ“ تي اچي چڪو هو. مان ۽ نازنين انھيءَ وقت ٽيبل ٽينس کيڏي رهيون هيونسين. نازنين زور سان ”ريڪٽ“ بال کي هنئي – تمام خوبصورت شاٽ هو، پر اتفاق سان مس ٿي ويو ۽ بال سامھون ڀت سان لڳي واپس مون ڏي آيو. ”ريفريءَ“ پڪاريو: ”ٽونٽي آل“ (ٻنھي پاسي ويھہ مارڪون). هينئر مون کي ”سروس“ ڪرڻي هئي. منھنجي ڪلاس جون ڇوڪريون مون کي ”بڪ اپ“ ڪرڻ (همتائڻ) لڳيون . صرف ٻہ مارڪون، ۽ راند منھنجي هئي. مون رئي کي ٺيڪ ڪيو – ڪٿي الجهي نہ پوي. نازنين رومال سان منھن اگهيو ۽ ڪرائيءَ ۾ رومال ٻڌڻ لڳي. صرف ٻہ مارڪون ۽ راند هن جي هئي! اسين پنھنجي پنھنجيءَ جاءِ تي مضطرب هيونسين. ٺيڪ انھيءَ وقت هن نازنين کي مخاطب ٿي چيو، پر ..... پر هنن کي ڪنھن چيو؟“
”ڇا؟“ نازنين بيزاريءَ مان پڇيو.
انھيءَ وقت هن جو دخل در معقولات سچ پچ تہ مون کي بہ نہ وڻيو.
”اهو ئي تہ مون کي غم جاودان جي تلاش آهي، ۽ انھيءَ لاءِ منھنجون سڀني ۾ اکيون آهن.....!“
”سڀني ۾ اکيون آهن!“ مون کي عجب لڳو. شعر جي مطلب کي هزار مجازي معائن پھرائن سان بہ اهو مفھوم ڪو نہ ٿي نڪتو. مون مشڪيو. انسان جي شخصيت ڪھڙا نہ بھانا ٿي ڳولھي پنھنجي اظھار جا! ساڳئي وقت مون کي هن جي معصوميت تي پيار بہ آيو. اها هن جي معصوم سادگي ئي تہ هئي، جنھن شيرين ديوانگيءَ جي صورت اختيار ڪري، هن کي غم جاودان جو متلاشي بڻايو هو. غم جاودان جو حصول هن جي شخصيت جي تڪميل ڪندو يا تشڪيل..... ڪير ڄاڻي!
نازنين خارن مان چپ ڀيڪوڙي هن کي گهوريو..... ”ڏس تنھنجو هن طرح پريشان ٿيڻ جيڪڏهن قبل از مرگ واويلا نہ آهي، تہ بعد از مرگ تہ ضرور آهي. مون کي ڪھڙي خبر تہ ڪنھن چيو ڪمبختن کي..... ڪاليج جا ڇوڪرا تيليءَ کي ٿنڀ بڻائڻ وارا تہ هونئن ئي آهن. ٿي سگهي ٿو تہ تنھنجي روئڻي صورت ۽ اداس منھن مان اندازو لڳايو هجين“.
وري ٿورو مشڪي چيائين: ”ائين بہ ممڪن آهي تہ تنھنجي شاعريءَ توکي رسوا ڪيو هجي. ”پليز ماءِ ڊيئر پوئيٽس لارئيٽ“ (Poetess Laureate) مون کي گيم ختم ڪرڻ ڏي!“ ۽ هوءَ شتر بي مھار جي چال هلندي، بالڪنيءَ ۾ هلي ويئي. هن جي سرو قد تي اها چال هروڀرو خراب بہ ڪا نہ لڳندي هئي.
لڳاتار ڏيڍ پيريڊ لکندي لکندي، اسين ٿڪجي پيون هيون سين. سرديءَ ۾ هونءَ بہ هٿ پير ساڻا ٿي ويندا آهن، ۽ تنھن ڏينھن تہ غضب جي سرد هوا ٿي لڳي. لڱن مان سياٽ پئي نڪتا، ۽ وري موضوع بہ ”بورنگ“ هو-پاليٽڪس ايترو خشڪ مضمون بہ نہ آهي، پر ليسي فيئر (Laisses Faire) جو نظريو الاجي اسان جي سمجهہ ۾ ڇو نہ ٿي آيو. نظريو ايترو مشڪل ڪو نہ هو، جيترو انھيءَ جي تنقيدي جائزي اسان کي منجهايو هو. پروفيسر اڌ پيريڊ ٻيو بہ اسان کي سمجهائڻ ۾ ورتو – خدا خدا ڪري ڪلاس ختم ٿيو ۽ اسان اطمينان جو ساھہ کنيو. گرلز ڪامن روم خالي هئي. ڇوڪريون ڪلاسن ۾ هيون.خالي ٽيبل ڏسي، راند جي شوق ۾ سڄي بيزاريءَ جي ڪيفيت دور ٿي وئي. مون ڪاپي پينسل ٽپائيءَ تي رکي، ريڪٽ کنئي ۽ ٻي ريڪٽ نازنين کي ڏيندي مون چيو: ”اچ تہ کيڏون“! ايتري ۾ بالڪنيءَ جو در ٽپي، ٿڌيءَ هوا جي جهوٽي سان گڏ، هُن ڪمري ۾ قدم رکيو. هوا جي لڳڻ سان اسان کي وري شدت جي سرديءَ جو احساس ٿيو. مون جلدي جلدي ڪوٽ جا بٽڻ پائڻ شروع ڪيا. نازنين شال ۾ پاڻ کي لپيٽڻ لڳي، ۽ قريب قريب رڙ ڪندي هن کي چيائين ”خدا جي واسطي در تہ بند ڪر. تون هن غضب جي سرديءَ ۾ ٻاهر بالڪنيءَ ۾ ڇا ڪري رهي هئينءَ؟“
مون هن جو جائزو ورتو، جا شدت جي سرديءَ ۾ بالڪنيءَ ۾ هوائون کائي رهي هئي! غراري ۾ ململ جي ڪڙتي مٿان هڪ تھائون هلڪي سائي رنگ جو سئيٽر پاتل هوس ۽ ململ جو گلابي رئو ڪلھن تي پيو هوس.... پريشان وار جيڪي گهڙيءَ گهڙيءَ منھن تان پري ٿي ڪيائين! مون کي سئيٽر مٿان ڪوٽ پيل هو. تڏهن بہ سرديءَ کان منھنجون پاسيريون ٿي ڪنبيون، ۽ هوءَ برساتي موسم جي خوشگوار شام جو لباس پائي، منھنجي سامھون بيٺي هئي – ملول منھن ۽ سڄيل اکين سان. ڇا غم ۾ ايترو تاثير آهي، جو هر احساس کان انسان کي بي نياز ڪري ڇڏي!“ پر هن کي اهڙو ڪھڙو غم آهي؟“ مون چيو.
”سڀ در دريون بند هئا، منھنجو تہ دم ٿي گهٽيو، تنھن ڪري مان بالڪنيءَ ۾ نڪري ويس. تمام سٺي هوا پئي لڳي- ايترو لطف ٿي آيو! ٿڌي ٿڌي هوا جھڙي هير ٿي لڳي!“ هي نازنين جي سوال جو جواب هو. ”ٿڌي هوا جھڙي هير“ – مون سوچيو ”سيارو نہ ٿيو، بھار جي موسم ٿي.....!“
”بيشڪ اهڙي ٿڌي پُرلطف هوا، جا باد صبا کي بہ شَھہ ڏئي ۽ وري گلن جو مستانا وار جهومڻ ۽ ڪوئل جو ڪوڪڻ- سچ پچ اهڙيءَ موسم ۾ ڪھڙو ڪافر هوندو، جو لطف و سرور جي شوق ۾ مرڻ نہ چاهيندو!“ نازنين پنھنجون وڏيون وڏيون اکيون مٽڪائيندي، هڪ اک ٻوٽي، هن کي اشارو ڪندي چيو.
هُن جو اداس منھن ويتر اداس ٿي ويو. هوءَ چپ چاپ ڀرسان پيل ڪرسيءَ تي ويھي رهي. نازنين کي شايد پنھنجي زيادتيءَ جو احساس ٿيو- هوءَ ريڪٽ رکي، ڪرسي سوري، هن جي ڀرسان ويھي رهي. مون بي دليءَ سان ڪاپي کولي، ۽ نوٽس پڙهڻ جي ناڪام ڪوشش ڪرڻ لڳيس..... هوءَ چئي رهي هئي – ”گذريل رات تارن کي ڏسي، مون کي الائي ڇو ڏاڍو روئڻ آيو! اُماس جون راتيون بہ ڪيتريون نہ حسين ٿين ٿيون – ڪاري ڪاري آسمان تي زرد روشن ستارا ڪھڙا نہ سھڻا لڳندا آهن!“
”سياري جي اونداهين راتين ۾ آسمان تي تارن جي محفل هن کي بند ڪمري ۾ آتشدان جي نزديڪ ويھي تہ نہ نظر ايندي هوندي......“ سياري جي رات ۾ اڱڻ ۾ نڪري يا دريءَ ۾ بيھي آسمان تي ستارن جي بھار ڏسڻ جي خيال ئي منھنجي بدن ۾ سرديءَ جي لھر ڊوڙائي ڇڏي.....“ اُف خدا! هيءَ ڇوڪري – ڪٿي هن جو دماغ! هيءَ ڇو غمگين ٿي رهي؟ ڪٿي هن کي ڪنھن سان....“ اتي مون کي هن جا لفظ ياد آيا تہ ”منھنجون سڀنيءَ ۾ اکيون آهن!“ ”تہ ڇا هيءَ هر ڪنھن تي ......؟ آخر هن کي آهي ڪھڙو مرض؟“ خارن وچان مون ڪاپي بند ڪري ڇڏي.
چوٿون پيريڊ ختم ڪري، اسين گهر ٿي آيون سين، رستي ۾ مون نازنين کان هن جي باري ۾ پڇيو. ناز مشڪي مون ڏي ڏٺو ۽ چيڙائڻ طور چيائين. ”هون، ”چارپائي و ڪتابي چند“ – مون تہ توکي اڳ ۾ ئي چيو هو تہ صرف ڪتابن پڙهڻ سان علم ڪو نہ ايندو آهي. سکڻو اٿئي تہ زندگيءَ جي اکين ۾ اکيون وجهي ڏس. نفسيات ٿي پڙهين، ۽ هن کي سمجهي نہ سگهي آهين!“
”نفسيات ٿي پڙهان، چرين جي ڊاڪٽر تہ نہ!“ مون تيزيءَ سان چيو.
۽ هوءَ چري ڪٿي آهي؟ اها تہ هن جي روشن طبع آهي، جا هن لاءِ بلا ٿي پئي آهي! ذهني طور هوءَ پنھنجي عمر کان ڏھہ سال وڏي آهي. اها هن جي ذهانت ئي آهي. جا هن لاءِ وبال ٿي پئي آهي. هن جي خيال جي اٿاھہ گهرائيءَ تائين پھچڻ لاءِ ڏور رس نظر کپي. هن کي سمجهڻ لاءِ فرصت کپي - ۽ زندگيءَ ۾ ڪنھن کي ايتري فرصت آهي، جو هن جي دنيا جھان کان نرالي طبعيت جي باري ۾ سوچي ۽ هن کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪري! زندگيءَ جي باري ۾ هن جي نقطي نظر عام سطح کان بلند آهي - هن جي تخيل جي رفعت زمين جي وسعتن تي پرواز ڪندي، ڪڏهن ڪهڪشان جي تارن کي بہ ڇُهي ٿي وٺي..... جڏهن ٻين جا خيال طبعيت کان ٿورو بہ مٿي نٿا وڃن، جڏهن ڪو هن جي ذهانت جي تعريف ٿو ڪري يا هن جي خيال جي رفعت کي اتفاق سان پھچي ٿو، هن جي احساسات ۽ جذبات کي هن جي صحبت مان تسڪين ملي ٿي، تہ هن جي اداس زندگيءَ ۾ بھار اچي وڃي ٿي، هن جي اداسي مسرت ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي. پوءِ هن کي دنيا بہ ويران نہ ٿي ڏسڻ ۾ اچي. هن کي ائين ٿو محسوس ٿئي تہ دنيا ۾ هن جو بہ ڪوئي آهي، جو هن کي پنھنجو سمجهي ٿو، جنھن کي هن جي حساس طبعيت جو خيال آهي، جنھن کي هن جي جذبات جو قدر آهي- ۽ پوءِ هوءَ اکيون بند ڪري، هن جي پرستش شروع ڪري ٿي. پر هر وقت جيڪڏهن ڪوئي بقرات سقرات بڻيو رهي، هر وقت ذهانت جو ثبوت ڏيندو رهي، تہ زندگي هوند جھنم نہ ٿي پوي! زندگيءَ جي تلخين کي گوارا ڪرڻ لاءِ ڪڏهن ڪڏهن انسان کي حماقتن جو سھارو بہ وٺڻو ٿو پوي. زندگيءَ جي سخت تقاضائن کي پوري ڪرڻ لاءِ ڪڏهن ڪڏهن هن کي آسمان جي بلندين کي وساري، زمين جي پستين طرف بہ متوجھہ ٿيڻو پوي. زندگيءَ سان مصافحت ڪرڻ لاءِ ڪيترين هزارن تمنائن ۽ آرزوئن جو خون ٿو ڪرڻو پوي، تنھن جي هُن کي خبر ئي ڪا نہ آهي.
هوءَ هميشہ اخلاقي بلندي ۽ ذهني رفعت جي معراج تي پنھنجي خيالن جي پيڪر کي ڏسڻ ٿي چاهي، پوءِ ڪڏهن ڪڏهن حقيقتن سان منھن مقابل ٿيڻ ڪري هن کي مايوسي ٿي ٿئي، هن کي دنيا ويران ٿي نظر اچي، ڀريءَ دنيا ۾ پاڻ کي اڪيلو ٿي محسوس ڪري، ۽ اهو احساس تنھائيءَ هن جي زندگيءَ جي ويرانيءَ کي ويتر ويران ٿو ڪري ڇڏي. جڏهن ويرانيءَ جو احساس وڌي ٿو وڃي، تہ هن کي ائين ٿو محسوس ٿئي ڄڻ تہ اها ويراني هن کي ڳڙڪائي ويندي، ۽ هن جو دم ٿو گهٽجڻ لڳي، ۽ پوءِ هوءَ سياري جي سرد هوائن ۾ بہ بالڪنيءَ ۾ وڃي ٿي بيھي رهي.“
هن جي آخري جملي تي مون مرڪيو.
”پر هن کي تہ مردن کان نفرت آهي. جنھن جو اظھار هن پنھنجن مضمونن ۽ مباحثي جي تقريرن ۾ هميشہ پئي ڪيو آهي.“ هن جي شخصيت جي هن عجيب و غريب تجزيي تي متعجب ٿي مون چيو
”هون – گدڙ ڊاک نہ پُڄي، آکي ٿو کٽا!“ جڏهن جو هن جي بلند تخيل کي نہ ٿا پھچي سگهن ۽ نہ وري هن ۾ ئي همت آهي جو عام سطح تي اچي، زندگيءَ سان مصافحت ڪري سگهي - اهڙيءَ حالت ۾ هوءَ مردن کان نفرت ڪرڻ جي بھاني پاڻ کي تسلي نہ ڏئي تہ ڇا ڪري؟ نہ ٿي سمجهي تہ ائين ڪرڻ سان هوءَ پاڻ کي خودفريبيءَ ۾ مبتلا ڪري رهي آهي..... اوھہ! منھنجو گهر تہ پٺتي رهجي ويو آهي.....“ ڳالھين جي رو ۾ نازنين پنھنجي گهر کان ڪيترو پري هلي آئي هئي. اسان خدا حافظ چيو ۽ پنھنجي پنھنجي گهر آيون سين.
اسان جي ڪاليج جي يونين طرفان مسابقي (Symposium) ۾ تقرير ڪرڻ لاءِ لاءِ مسٽر سھرورديءَ کي مدعو ڪيو ويو هو. اسين مقرر وقت کان ٿور اڳ ۾ ليڪچر هال ۾ وڃي ويٺاسين. ٿوريءَ دير ۾ هوءَ بہ آئي – خلاف معمول خوشيءَ ۾ چھڪندي. ملول منھن اڄ بشاش هو. ويران اکين ۾ ڪجل جي ڌارا، وار سليقي سان سنوريل، هٿن ۾ ڪنگڻيون، ننھن تي ”ڪيوٽيڪس“ لڳل. اڇي شلوار، بلو دوپٽو، ريشمي قميص، ڪلھن تي اڇي ڪشميري شال پيل. واقعي اڄ هوءَ ڏسڻ لائق ٿي پئي هئي. وڏي ڳالھہ اڄ مساڳ سان ڏند بہ صاف ڪيا هئائين. هوءَ اچي منھنجي ڀرسان ويٺي. سينٽ جي هلڪي خوشبوءَ فضا ۾ پکڙجي وئي. مون دل ئي دل ۾ هن جي ذوق جي تعريف ڪئي. نازنين مون کي هن گهوريندي ڏٺو، ۽ مشڪي ويٺي. هوءَ هڪ ڇوڪريءَ سان ڳالھائڻ لڳي. ڳالھائيندي هوءَ هونءَ بہ گهڻو هئي، پر اڄ هن جي ڳالھين ۾ مذاق جو عنصر بہ شامل هو. هن منھن ورائي مون کان پڇيو، ”ڪڏهن ايندو ”لاير“ پاليٽيشن (Lawer / Liar Politican)؟“ مون هن جي ذهين مذاق تي مشڪي ڏنو. نازنين کان ٽھڪ نڪري ويو. ڀرسان ويٺل ڇوڪرا بہ مشڪڻ لڳا. ڳالھين جي دوران هن دزديدہ نگاهن سان پريان ويٺل هڪ ڇوڪري کي بہ پئي ڏٺو. ٿوريءَ دير کان پوءِ هوءَ اٿي سامھون واري سيٽ تي وڃي ويٺي. نازيءَ منھنجي ڪن وٽ منھن آڻي آهستي چيو، ”اماس جون راتيون چانڊوڪين راتين ۾ بدلجي ويون آهن، پر چانڊوڪي چئن ڏينھن جي آهي.“
”چوڏهن ڏينھن جي“ مون نھايت سادگيءَ سان وراڻيو.
”هون“ نازنين طنزيہ ”هون“ ڪئي، ۽ مان چئن ڏينھن جي چانڊوڪيءَ جو مطلب سمجهڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳس - پو ”ناز مون کي ٻڌايو تہ سامھون جيڪو ڪڻڪ رنگ ويڪري پيشانيءَ“ ڪارين چمڪندڙ اکين وارو ڊگهو ڊگهو سنھرو ڇوڪرو ويٺو آهي، سو اڄ ڪلھہ ”ميران“ جو ڪرشن آهي. مون خوبصورت پيشانيءَ ۽ ڪارين اکين واري ڇوڪري کي غور سان ڏٺو. اڙي! هي تہ اسان جي ڪاليج جو بھترين ڊبيٽر هو. هوءَ ڇوڪرين ۾ اول ايندي هئي، ۽ هي ڇوڪرن ۾. هن وانگر هي بہ ڏاڍو ذهين ۽ سمجهو هو، پر هن جي ذهانت هن وانگر ديوانگيءَ جي حد تائين ڪا نہ پھتي هئي. مون نازنين کي چيو ”تمام چڱو ٿيو، جو ٻنھي جي دوستي ٿي. خوب نبھندي. ٻئي ذهين آهن.“
”تڏهن تہ چوان ٿي تہ چار ڏينھن مس جٽاءُ ڪندي هنن جي دوستي!“ نازنين سوچيندي چيو.
”سو ڇو؟“ مون حيران ٿي پڇيو.
”ڇاڪاڻ تہ مرد خود ڪيترو بہ ذهين هجي، ذهين زال ڪڏهن بہ پسند ڪو نہ ڪندو آهي. مرد گهڻو ڪري ساده ذهن زالن سان ئي خوش رهي سگهندا آهن، جن کي هو آساني سان ماري ۽ جيئاري سگهن، جن جي اڳيان آسمان سان پنھنجي چوٽي گسائي، هو پنھنجي احساس برتريءَ جي تسڪين ڪري سگهن، جن تي سختي ڪري سگهن، رعب ڄمائي سگهن. جن جي محبت ۽ همدردي هو آسانيءَ سان حاصل ڪري سگهن. مرد اهڙين زالن سان ڪڏهن خوش نہ رهي سگهندا آهن، جيڪي حساس هجن، ذهين هجن، هنن کي مجازي خدا سمجهڻ بجاءِ ساڻن برابريءَ جون دعويدار ٿي ويھن، جيڪي هن جي ڪوڙ سچ تي پرکيندڙ نظر رکن. اهڙي زال اڳيان مڙس هيسجي ويندو آهي، ۽ هن جي شڪست خوردہ برتريءَ جو احساس هن جي دل ۾ اهڙيءَ زال لاءِ نفرت پيدا ڪندو آهي: ۽ پوءِ ٻنھي جي زندگيءَ ۾ ناآسودگي وڌندي ويندي آهي، ۽ ٻئي پنھنجي پنھنجي جاءِ تي زهر پي پي جيئندا آهن.“
نازنين جو هي ڪُمھلو ۽ ٿڪائيندڙ ليڪچر ٻڌي، مون کي جيتري ڪوفت ٿي، اوتري ئي هن جي انساني نفسيات جي معلومات تي حيرت پڻ ٿي.
”ڪھڙي ڳالھہ ڪجي تنھنجي تجربيڪاريءَ جي!“ مون مذاق طور دٻيل لفظن ۾ چيو.
”تجربيڪاري نہ، مشاهدو چئو – جيڪو ڪتابن پڙهڻ سان نہ، پر زندگيءَ جي اکين ۾ اکيون وجهي ڏسڻ سان حاصل ٿئي ٿو.“
هال ۾ بيچينيءَ جي لھر ڊوڙي وئي. اڳين قطارن ۾ ويٺل ڇوڪرن جلدي جلدي پنھنجا سگريٽ وسايا. ”شڪر، ايتري تميز تہ اٿن!“ نازنين آهستي چيو. اسان جو پرنسپال مسٽر سھرورديءَ سان ”ڊائس“ تي آيو، ۽ تعارفي تقرير ڪرڻ لڳو.
”ڏس مان مسٽر سھرورديءَ کان ”آٽو گراف“ وٺنديس!“
هن هلڪي سائي رنگ جو آٽوگراف بڪ ڏيکاري نازنين کي چيو.
مسٽر سھرورديءَ جي تقرير ختم ٿي. هوءَ آٽوگراف وٺڻ لڳي، اسين هليون آيونسين.
اڄ وري هن جو منھن اداس هو. ڀنل پلڪن سان هوءَ بالڪنيءَ ۾ بيھي، پري اُفق ڏانھن نھاري رهي هئي. اهي ئي پريشان وار..... اهي ئي ميرا ميرا ڏند...... هن تي سراپا وحشت وسي رهي هئي. مون همدرديءَ مان هن ڏانھن نھاريو. ناز ڪرسي کڻي بالڪنيءَ ۾ وڃي ويٺي. ايتري ۾ پٽيوالو هلڪي سائي رنگ جو آٽوگراف بڪ کڻي آيو ۽ هن کي ڏيندي چيائين، ”هي توهان کي ناصر صاحب ڏنو آهي“. هن جي محويت مان بيدار ٿيڻ کان اڳ نازنين پٽيوالي کان آٽوگراف بڪ ورتو ۽ کولي ڏسڻ لڳي ۽ پوءِ تلخ مرڪ سان آٽوگراف بڪ ڏيندي چيائين: ”ڏس، ذهين مرد جي ترڪش جو آخري تير!“
مون پڙهيو. هلڪي نيري پني تي ڳاڙهي مس سان هي شعر لکيل هو.
”عرفي“ اگر بگريه ميسر شدي وصال،
صد سال مي توان بہ تمنا گريستن!
هن بہ ڏٺو. پڙهي مشڪي – هڪ اداس مرڪ ...... ۽ پوءِ وري پري افق ڏانھن نھارڻ لڳي....
هوءَ تعليمي مرحلا وڏي شان سان طئي ڪندي رهي..... پنھنجي ذهانت جي ڀروسي..... ڪاليج جي تعليم ختم ڪري، هوءَ يونيورسٽيءَ ۾ داخل ٿي. نازنين ٻڌايو تہ ”اڃا تائين هن جي زندگي ۾ اماس ۽ پورن ماسيءَ جي راتين جي اک ٻوٽ جاري آهي.“
(مھراڻ: 6 – 1956ع)