ڌٻڻ (علي بابا)
انھي مھل پري کان هڪ نوجوان جوڙي کي ڪناري ڏانھن ايندو ڏسي، نہ ڄاڻي ڇو منھنجي دل اداس ٿي وئي هئي. مون ڏاڍيءَ رشڪ ڀريل نظرن سان انھي جوڙي ڏانھن نھاريو. منھنجي دل ۾ هڪ عجيب هلچل مچي وئي هئي.
هي مھراڻ جو ڪنارو – هيءَ شام، هيءُ سمو ۽ مان اڪيلو. ڪاش! ناز مون سان گڏ هجي ها – پر هوءَ برقعي کان سواءِ هڪ قدم بہ گهر کان ٻاهر نہ ٿي ڪڍي سگهي - ۽ مون کي ساڻس جيتري محبت هئي انھيءَ کان وڌيڪ سندس پردي کان نفرت – عورت چاهي ڪيتري بہ سھڻي ڇو نہ هجي، برقعي پائڻ کان پوءِ هوءَمون کي ڪپڙن جي ڳوٿري ڏسڻ ۾ ايندي آهي- مان عورتن جي برقعي جي سخت خلاف آهيان. منھنجي دل چاهيندي آهي تہ منھنجي زال مون سان گڏ آزاديءَ سان گهمي ڦري، مون هن جي برقعي ڇڏائڻ لاءِ، گهڻائي جتن ڪيا. ڪيترو کيس سمجهايو، رڍن اڳيان رباب وڄائڻ مثل آهي. هڪ ڏينھن تہ مون ڪاوڙ ۾ اچي سٽن ئي ٽن سان، سندس برقعو ڇينھون ڇينھون ڪري ڇڏيو، پر انھيءَ سان بہ ڪجهہ نہ ٿيو – خوامخواھہ ڏيڍ سئو رپين جي چٽي پئجي وئي ۽ دل جي حسرت بہ پوري نہ ٿي.
انھيءَ ڳالھہ تان اڪثر اسان جو جهيڙو ٿي پوندو آهي. مان اڪثر کيس ڇڙٻيون ڏيندو آهيان ۽ ڪئين ڪئين ڏينھن، هن سان ڳالھائڻ بند ڪري ڇڏيندو آهيان ۽ اڪثر گهمڻ ڦرڻ بہ اڪيلو نڪري ويندو آهيان تہ من شايد گهر ۾ اڪيلي ويٺي هنئون منجهيس ۽ برقعي جي پچر ڇڏي - ۽ منھنجي انھيءَ تبديليءَ تي هو تي هوءَ بہ مون کان ناراض آهي ۽ اداس اداس بہ.
اها ڳالھہ نہ آهي تہ منھنجي زال ڪا اڻپڙهيل يا پراڻن خيالن جي ڪا دقيانوسي عورت آهي: نہ هن مئٽرڪ فرسٽ ڊويزن سان پاس ڪئي هئي ۽ هينئر گلز هاءِ اسڪول ۾ چوٿون انگريزي پڙهائيندي آهي. سندس انھيءَ پڙهائي تي، اسان جي مائٽن کي ڪو بہ اعتراض ڪونھي، انھيءَ لاءِ تہ قوم جي خدمت جو سوال آهي. مان سمجهندو هئس تہ شايد طبقو اعليٰ تعليم يافتہ هئڻ جي باوجود اڄ بہ پردي جو پورو پابند آهي – سو سمجهايومانس تہ ”ڏس ناز! پاڻ پنھنجي شھر کان پورا ٽي سئو ميل پري آهيون، هتي حيدرآباد ۾ پنھنجو ڪو واقفڪار بہ ڪونھي، جنھن کان ڊپ ڪجي“. پر هوءَ اهڙيون ڳالھيون ڪٿي ٿي ٻڌي، چئي، ”مشرقي عورت جي سندرتا لاءِ، برقعو سڀ کان قيمتي سٺو زيور آهي.“
مون، هن جي برقعي ڇڏائڻ لاءِ، هزارين حيلا هلايا آهن، پر اڄ بہ، هوءَ پنھنجي جڳھہ تي اٽل آهي ۽ منھنجي دل جي حسرت، حسرت ئي رهجي وئي آهي.
جڏهن اهو نوجوان جوڙو، منھنجي ويجهو آيو تہ، ڏٺم تہ اهو نوجوان منھنجو گَھِرو دوست ياسين هو – هو پنھنجي سھڻي ساٿڻ سان، ڪيترو نہ مست مڱن ٿي جهومي جهومي هلي رهيو هو، ڄڻ سڄي دنيا سندس ڀاڪر ۾ هئي! مون کي هن جي قسمت تي رشڪ اچي رهيو هو.
هن مون کي ڏسي، مئل دل سان هٿ جو سلوٽ ڪيو. ڄڻ منھنجو اتي هجڻ کيس ناگوار گذريو هو. مون کي سندس ائين پري کان هٿ هلائڻ تي ڏاڍي ڪاوڙ آئي – مان تہ سمجهيو هو تہ منھنجو گھرو دوست جو ڪيترن ڏينھن کان پوءِ ڏسڻ ۾ ايو آهي، مون سان هميشہ وانگي ڊوڙي اچي ڀاڪر پائي ملندو ۽ پنھنجي سھڻي ساٿڻ جو تعارف ڪرائيندو، جا شايد سندس زال زرينا هجي: جنھن جي ڪيترا دفعا هو منھنجي اڳيان ساراھہ ڪري چڪو آهي – پر هو تہ مون کي ڏسي، ائين نظرانداز ڪري وڃي رهيو هو، ڄڻ مان و غير هئس. مون کي مٿس ڏاڍي ڪاوڙ اچي رهي هئي، تہ جيڪڏهن مون سان اچي ملي ها، تہ ڇا مان سندس سھڻي زال کي چڪ هڻي ڪڍان ها! مان ڪيتري دير تائين، هنن ٻنھي کي پٺيرو ويندو ڏسندو رهيس.
منھنجي لاءِ، شام ۾ڪا بہ رنگيني باقي نہ رهي هئي. سڄو سنگيت نہ ڄاڻي ڪيڏانھن ٻڏي ويو هو – ساري رنگيني تہ ڄاڻي ڪٿي لڪي ويئي هئي – هوريان هوريان، ڌنڌ وڌي رهي هئي – ڪناري جا مبھوت مبھوت وڻ، ڄڻ وقادن کان ڪنھن جي انتظار ۾ بيٺا، ٿڌيون آهون ڀري رهيا هئا – مون گهٻرائجي مھراڻ جي اڇ ڏانھن نھاريو. اچانڪ، پاڻيءَ ۾ ڪا شرير مڇي تڙٻي کائي، مون کي چٻرا ڏيئي وئي. پري لھرن مٿان پرواز ڪندڙ تاڙو منھنجي نظرن کان پري ٿي ويو، هن جي ٽي ...... ٽي جو پر درد آواز، اڃا بہ منھنجي ڪنن ۾ گونجي رهيو هو. مان، ڇا اداس ٿي ويو هئس، ساري ڪائنات اداس ٿي وئي هئي. شام جي رنگيني ڦڪي پئجي وئي هئي، تنھن ڪري منھنجا قدم گهر ڏانھن کڄڻ لڳا!
رات جو جڏهن يارن دوستن وٽان ٿيندو، ڏهين بجي گهر پھتس تہ پنھنجي زال جو ڪوماڻيل ۽ اداس چھرو ڏسي، دل کي لوڏو اچي ويم – ڪجهہ بہ ٿي پوي، اها حقيقت هئي تہ، مون کي هن سان بي انتھا پيار هو – هن جون ٻئي وڏيون وڏيون خمار ڀريل اکيون، سڄيل سجيل ۽ ڳاڙهيون هيون، ڄڻ هوءَ ڪيتري دير کان روئندي رهي هجي، مون دل ئي دل ۾ پاڻ کي ملامت ڪئي تہ، مان بہ ڪيترو نہ ردي ماڻھو آهيان، جو نڪا ڳالھہ نہ مھاڙ، اجايو ٿو سندس دل کي رنجايان – ڀلا هوءَ پنھنجي دل ۾ ڇا سوچيندي هوندي، مون کي پنھنجي پاڻ تي ڪاوڙ هئي. هوءَ مون کي ڏسي اٿي.
”تون ماني ڇو نہ ٿو کائين – توکي ڇا ٿي ويو آهي – توکي منھنجي صورت نہ ٿي وڻي؟“ هن جي آواز ۾ درد هو.
شڪوه شڪايت هئي. هن جي ڍنڍ جهڙين گهرين اکين ۾، پاڻي چمڪي رهيو هو. ”تون ايترو ڪٺور ڇو ٿي ويو آهين – ٻڌاءِ تہ توکي ڇا ٿي ويو آهي؟“ مون کان ڪو بہ جواب ٺھي نہ سگهيو – مان هڪ مجرم وانگر خاموش بيٺو هئس، بلڪل پٿر وانگر، پوءِ هن پيار سان پنھنجون ٻئي ٻانھون منھنجي گلي ۾ حائل ڪري ڇڏيون. ”مان ڄاڻان ٿي تہ تون ڇو ڪاوڙيو آهين – انھيءَ لاءِ نہ، تہ مان برقعي کان سواءِ توسان ٻاهر نہ ٿي نڪران؟ اڄ کان پوءِ، تہ مان ڪڏهن برقعو نہ پائينديس – تون بہ ڇا سمجهندو هوندين، تہ مان تنھنجي لاءِ ايترو بہ نہ ٿي ڪري سگهان.“
مون کي ائين محسوس ٿي رهيو هو، ڄڻ مان خواب ڏسي رهيو هجان. منھنجي زال منھنجي لاءِ سڀ ڪجهہ ڪري سگهي ٿي، پر برقعو نہ ٿي ڇڏي سگهي! ڪن کي اعتبار نہ ٿي آيو تہ اهي منھنجي زال جا الفاظ ٿي سگهن ٿا. مون سندس اک جهلي، پاڻ کي زور سان چھنڊي لڳائي، تہ ڪٿي مان خواب تہ ڪو نہ ڏسي رهيو آهيان، پر اها حقيقت هئي. مان خوشيءَ کان پاڳل ٿي، کيس زور زور سان ڦيرائڻ لڳس. هوءَ ڇڏائڻ جي ڪوشش ۾ منھنجي ٻانھن ۾ ڦٿڪي ٽھڪ ڏيڻ لڳي.
”هاڻ هلي ماني کاءُ – ڏس تہ مون تنھنجي لاءِ ڇا ڇا پچايو آهي.“ خوشيءَ کان تہ منھنجي بک ئي مري ويئي هئي، پر هوءَ زوريءَ مون کي کاڌي جي ڪمري ۾ وٺي آئي.
انھيءَ رات ساري رات مون کي ننڊ نہ آئي. ايندڙ صبح جو منھنجي زندگيءَ جي سڀ کان وڏي حسرت پوري ٿيڻ جو ڏينھن هو. مان سڄي رات، ڏينھن جا خواب ڏسندو رهيس.
صبح جو پنھنجي زال کي سنبرندو ڏسي، منھنجي دل پئي بھار ٿي، خوشقسمتيءَ سان، اڄ آچر هو. اسان پروگرام ٺاهيو هو تہ اڄ سڄو ڏينھن سير تفريح ۾ گذارينداسين. اڄ هن ڪپڙا بہ منھنجي پسند جا پھريا هئا. هلڪي سائي جمپر ۽ سلوار ۽ ڳاڙهي سينڊل ۾ هوءَ ڏاڍي مٺڙي لڳي رهي هئي. دل ۾ آيو تہ چوانس تہ لپس – اسٽڪ بہ لڳائي، پر ڊنس تہ ڪٿي سڄو پروگرام نہ ڳڙٻڙ ٿي وڃي.
جڏهن پاسي واري فليٽ وارن اسان کي گهر کان ٻاهر نڪرندي ڏٺو تہ، ڏسندا ئي رهجي ويا. انھن پھرين ڪڏهن بہ منھنجي زال کي برقعي کان سواءِ نہ ڏٺو هو. ۽ هوءَ سامھون فليٽ واري ٽيڊي ڇوڪري، جا مون کي لفٽ ئي نہ ڏيندي هئي، سا بہ اکيون ٺپي ٺپي مون ڏانھن نھاري رهي هئي. مون کيس نظر انداز ڪري پنھنجي سھڻيءَ زال ڏانھن نھاريو. هوءَ برقعي کان سواءِ ڪنھن بہ قسم جو شرم يا جهجهڪ محسوس نہ ڪري رهي هئي، ڄڻ برقعي سان ڪڏهن سندس واسطو ئي نہ رهيو هو. مون کي سندس انھيءَ تبديليءَ تي خوشيءَ سان گڏوگڏ، حيرت بہ ٿي رهي هئي. سچ انھيءَ مھل هن کان مون کي هڪ عجيب اجنبيت محسوس ٿي رهي هئي.
اسان ٻئي جڏهن پنھنجي خوبصورت فورڊ ۾ اچي ويٺاسين، تہ هڪٻئي کي ڏسي، بار بار اسان جي چھرن تي مرڪ ڊوڙي ٿي وئي! مون هن ڏانھن نھاري، مسڪرائي سيلف دٻايو – ڪار هڪ فراٽي سان اسٽارٽ ٿي وئي.
ساڳيو شھر – ساڳيون گهٽيون – انھيءَ کان پيشتر بہ مان ڪار ۾، ناز سان سوين دفعا انھن سڙڪن تان گذريو هئس، پر اڄ هر چيز پھرين کان مختلف نظر اچي رهي هئي. اڄ پھريون ڀيرو مون کي احساس ٿيو تہ، حيدرآباد جي تلڪ چاڙهي جھڙو سھڻو، ڪراچي ۽ لاهور ۾ هڪ روڊ بہ ڪونھي. مون مسڪرائي پنھنجي زال ڏانھن نھاريو. هوءَ هڪ عجيب دلرباني انداز سان ڪار جي دريءَ تي ٺونٺ ٽيڪيو ويٺي هئي – دل چاهيو تہ بس ڏسندو ئي رهان، انھيءَ کان پھرين برقعي ۾ هوءَ ڪيتري نہ بور لڳندي هئي. خوامخواھہ موڊ آف ٿي ويندو هو. اڄ هن برقعو ڇا لاٿو هو، هر شيءِ جو حسن بي نقاب ٿي ويو هو.
”ڀئي، مون ڏانھن ڇا ٿو نھارين – ٽرئفڪ تي ڌيان رک. ڪٿي ايڪسينڊينٽ نہ ٿي پوي“، هن جملو ڪسيو ۽ اسان ٻئي ٽھڪ ڏئي کلڻ لڳاسين.
ٿورو ئي اڳتي اچي مون اسٽرنگ ڪاٽيو ۽ اسان جي ڪار ٺنڊي سڙڪ تي، ڪشتي وانگر ترڻ لڳي. انھيءَ مھل دل چاهيو تہ اسان جي ڪار ائين وهندي وڃي – اهو سلسلو ڪڏهن نہ ٽٽي. اسان ٻئي گم سم هڪ ٻئي کي ڏسي رهيا هئاسين.
”اڄ موسم ڪيتري نہ خوشگوار آهي! راڻي باغ جو چڪر هڻجي؟“ ها...... ها...... ڇو نہ – ٻئي هتي تفريح گاھہ ئي ڪھڙي.“ ناز وراڻيو، راڻي باغ پھچي، مون ڪار وڃي وڻن جي جهنڊ ۾ بھاري ۽ لھي هن لاءِ در کولي، کيس هٿ جو سھارو ڏنم تہ انھيءَ مھل من کي ائين محسوس ٿي رهيو هو، ڄڻ هوءَ مون کي پھرين وار ملي هجي. هوءَ پھرين کان ڪيترو نہ مختلف نظر اچي رهي هئي – اڄ هن جي چال ۾ ڪيتري نہ لچڪ، ڪيتري نہ تمڪنت هئي. ڄڻ ڊيل ٽلي رهي هجي! منھنجي دل خوشيءَ کان اڇلون کائي رهي هئي، انھيءَ البيلي نوجوان وانگي، جنھن کي ورهين جي وڇوڙي کان پوءِ يار جو ديدار نصيب ٿيو هجي. هن سان گڏ راني باغ جي خوبصورت ڦلواڙن جي ٻارن مان هلندي، مون کي ائين محسوس ٿي رهيو هو، ڄڻ منھنجي ٻوٽن جي تري ۾ اسپرنگ لڳل هجن. مان انتھائي جهومي جهومي هلي رهيو هئس.
جهڙالو هئڻ ڪري، راڻي باغ ۾ ڪافي هجوم هو – ڪئين نوجوان برقع پوش عورتون، ٽيڊي ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون، پوڙها ٽھلجي رهيا هئا. هڪ نوجوان، جنھن سان گڏ هڪ برقع پوش ساٿي هئي، گهڙيءَ گهڙيءَ گوراکون وجهي فلم ايڪٽرن وانگي، ايڪشن ڏئي، ناز ڏانھن نھاري رهيو هو. مون کي مٿس ايتري ڪاوڙ آئي، جو وس پڄيم تہ ٻئي آڱريون تير ڪري دوڏا ڪڍي ڇڏيانس. گڏھہ جو پٽ، پرايون زالون ٿو تڪي بيوقوف کي ڪپڙن جي ڳوٿري کڻي گهمڻ ۾ ڇا خاڪ مزو ايندو هوندو. ايڊيٽ – سوئر – پاجي .... مان دل ئي دل ۾ مٿس ڦٽڪار ڪئي.
ڪافي دير تائين راڻي باغ ۾ ٽھلجڻ کان پوءِ، اسان وري اچي پنھنجي ڪار ۾ ويٺاسين. اسان جي ڪار وري، راڻي باغ جي وڏي ويڪري سڙڪ تان ڊوڙڻ لڳي.
”هون..... آه“ ناز، هڪ وڏو ساھہ کنيو. ”ڪھڙي نہ ڀنل ڀنل خوشبوءِ آهي سرھہ جي وڻن جي – ڇا ڄامشوري هلي رهيوآهين؟“
”نہ پياري! ڄامشوري ۾ تہ شام جو رونق لڳندي آهي، جڏهن پل جا رنگين قمقما، ستارن وانگي ٽم ٽم ڪري جهرڪڻ لڳندا آهن.“
”اڄ تہ مون کي تنھنجين ڳالھين مان شاعريءَ جو واس ٿو اچي.“ ”تنھنجي نوازش آهي.“ اسان ٻئي کلڻ لڳاسين.
ٿوريءَ ئي دير ۾، اسان جي ڪار ڪوٽڙيءَ جي پل مان گذري رهي هئي، اسان جي پٺيان ٻي ڪا بہ گاڏي نہ هئي، تنھن ڪري مون ٿوريءَ دير لاءِ ڪار پل ۾ بيھاري ڇڏي.
”هو ڏس ناز! ڪيترو نہ سھڻو منظر آهي.“
”اوھہ! ڪيترو نہ عجيب منظر آهي – درياءَ جي گولائي تہ ڏس، جھڙو ٻن ٻن سڱن وارو چنڊ. هل نہ: ٿورو مھراڻ جي ڪناري ٽھلجنداسين.“ ناز للچائجي وئي. ايتري ۾ مون محسوس ڪيو تہ پٺيان ٽرڪ وارو، هارن جي ڌم مچايو بيٺو آهي. مون جلدي ڪار اسٽارٽ ڪئي، ۽ پل جو پورو چڪر ڪاٽي، هيٺ ڪناري جي حفاظتي بند تي بيھاري. مون تصويرون ڇڪڻ لاءِ ڪئميرا بہ کنئي هئي. ڪئميرا ڳچيءَ ۾ لڙڪائي، اسين ٻئي، هٿ ۾ هٿ ڏئي ڪناري ڏانھن وڌڻ لڳاسين.
”اوه! ڪيتري نہ همگوار گولائي آهي درياءَ جي – وري هي واريءَ جا دڙا تہ ڏس، ڪھڙو نہ سھڻو منظر آهي – جھڙو ڪوھہ مريءَ جي سبز شاداب پھاڙين تي وڇايل نرم نرم برف.“
”ها ناز! واقعي اهي واريءَ جا دڙا ڏاڍا خوبصورت لڳي رهيا آهن – پر هڪ انجنيئر جي حيثيت سان. مون کي اهي دڙا بلڪل نہ ٿا وڻن، مان ڪي قدر سنجيدہ ٿي ويو هئس ۽ ناز حيرت سان مون ڏانھن نھارڻ لڳي!
”ڇا مطلب،“ مون چيو:
”ڏس ناز! تون آسانيءَ سان سمجهين سگهين ٿي تہ جڏهن درياءَ موج ۾ اچي ٿو تہ انھن دڙن سان وڃيو ڌڪ هڻي ۽ انھن دڙن جي سڄي واري پاڻ ڏانھن ڇڪيو اچي – ڏس تہ ائين هوريان هوريان هي ڪنڌ ڪيتري نہ مٿاهين تي ٿي وئي آهي ۽ انھيءَ جي مد مقابل ڪوٽڙيءَ جو شھر ڪيترو نہ هيٺاهينءَ تي زور ڀريندوآهي – سوچڻ جي ڳالھہ آهي تہ آخر هيءُ ويچارو معمولي بند، ڪيستائين درياءَ جو منھن موڙيندو رهندو.“
”اوه ....... سمجهي ويس – پوءِ توهان ڪجهہ ڪيو ڇو نہ ٿا؟“
مون هڪ ٿڌو ساھہ ڀري چيو: ”ناز! منھنجو تعلق روڊ سب ڊويزن سان آهي – دريائن ۽ واهن سان منھنجو ڪو تعلق ڪونھي.“
”پر انساني زندگين سان تہ توهان جو تعلق آهي.“
مون کلي چيو: ”تون تہ ايترو ڊڄي وئي آهين، ڄڻ تنھنجو گهر بہ ڪوٽڙيءَ ۾ هجي.“
”ڇو نہ! ڪوٽڙيءَ ۾ تہ مون جھڙا هزارين جيو رهن ٿا.“ مون کان ٽھڪ نڪري ويو. ناز ڪاوڙجي ويو:
”انھيءَ ۾ کلڻ جي ڪھڙي ڳالھہ آهي!“ مون بمشڪل پنھنجيءَ کل تي قابو پاتو ۽ چيومانس: ”ٽڪي باسيئي؟“
ناز بہ شايد منھنجي شرارت سمجهي وئي هئي، چيائين:
”ها! ٻڌاءِ ڇا ڳالھہ آهي؟،
مون چيو: ”ڏس ناز! درياءَ جڏهن چڙهندو آهي نہ تہ انھن دڙن جي واري، پاڻ ڏانھن ڇڪي ايندوآهي ۽ وري جڏهن درياءَ لھندوآهي، تہ هوا، وري انھيءَ کي اڏائي، انھن دڙن تي اڇلائيندي آهي – هي دڙا اتي وقادن کان قائم آهن.“
”اوه!..... تون تہ ڏاڍو هوشيار آهين.“ اسان ٻئي کلڻ لڳاسين.
”چڱو هاڻي اچ تہ تصوير ڪڍانءِ“ مان پنھنجي ڪئميرا، ڳچيءَ مان لاهي، تصوير ڪڍڻ لاءِ، سھڻو منظر جاچڻ لڳس – مون ٻہ ٽي دفعا ڪئميرا کي اک تي لڳائي ڏٺو ۽ پوءِ ناز کي هڪ هنڌ بيھاري چيم:
”ٺيڪ، اتان ڏاڍي سٺي تصوير ايندي – کاٻي ٻانھن ٿورو مٿي ڪر ۽ اسٽائيل ۾ هن جو انداز رک، ٺيڪ!“ انھيءَ مھل مون کي ڪئميرا جي فوڪس مان، هڪ ٻيو سايو بہ پاڻ ڏانھن ايندو نظر آيو پر تنھن هوندي بہ مون تصوير ڇڪي ورتي، ۽ جڏهن ڪئميرا اک تان لاٿم تہ، هلڻ جي لوڏ مان سڃاتم تہ منھنجو گھرو بي تڪلف دوست، گوهر اچي رهيو هو – نہ ڄاڻي ڇو، انھيءَ مھل هن جو اتي هئڻ، مون کي ناگوار گذريو. هن پري کان ئي مون کي ڏسي، رڙ ڪئي. ”هلو انجنيئر“ ”هلو شاعر“، مون مسڪرائي، ساڻس هٿ ملايو ۽ سندس تعارف ناز سان ڪرايو.
”ناز! هيءُ آهي منھنجو گھرو دوست ۽ سنڌ جو مايه ناز شاعر مسٽر علي گوهر ۽ هيءُ آهي توهان جي ڀاڄائي ناز.“
”واه، توهان سان ملي مون کي ڏاڍي خوي ٿي آهي گوهر صاحب.“ ناز، ڏاڍي گرم جوشيءَ سان منھنجي شاعر دوست سان هٿ ملايو – وري مون ڏانھن نھاري چيائين. ”توهان مون کي پھرين ڇو نہ ٻڌايو تہ، گوهر صاحب توهان جو دوست آهي، نہ تہ هوند مون کي ساڻن ملاقات جو شرف پھرين ئي حاصل ٿي چڪو هجي ها؟“
”سچ پچ توهان سان ملي مان فخر محسوس ڪري رهي آهيان.“ منھنجي زال جي واتان، پنھنجي ساراھہ ٻڌي، منھنجي شاعر دوست جو ڪنڌ فخر کان آڪڙجي ويو هو ۽ مون کي پنھنجي زال تي حيرت لڳي رهي هئي – هن جو هٿ اڃا تائين شاعر جي هٿ ۾ هو – حالانڪہ مان آزاد خيالن جو ماڻھو آهيان، پر تنھن هوندي بہ منھنجي حالت ئي عجيب ٿي رهي هئي.
منھنجي زال، جا بنھہ ٿورو ڳالھائڪ ۽ سنجيدہ قسم جي هئي، وري چهچها ڪرڻ لڳي:
توهان جا گيت، جنھن بہ رسالي ۾ ڏسندي آهيان – مان اهو ضرور خريد ڪندي آهيان. توهان جا اشعار پڙهي، دل چاهيندي آهي تہ ڪاش مان بہ ڪا شاعرہ هجان ها – مھراڻ جي موجن تي ڪو مڌر گيت ڇيڙيان ها ۽ سدائين قدرت جي حسين مناظرن سان هم ڪلام رهان ها!“
منھنجو دوست، جنھن جا هينئر ٻئي هٿ پينٽ جي کيسن ۾ هئا، چوڻ لڳو:
”توهان جھڙي باذوق خاتون لاءِ شاعري ڪرڻ تہ ڪا مشڪل ڳالھہ تہ نہ آهي. توهان کي رڳو فعولن فعولن فعولن جي جدول ياد ڪرڻي پوندي.
انھيءَ مھل مون کي پنھنجي دوست تي، ڏاڍي ڪاوڙ اچي رهي هئي. منھنجي زال کي ٿو شاعري ڪرڻ سيکارين.
وڏو آيو آهي شاعر جو پٽ – فعولن فعولن جي جدول – عورتن سان ڳالھائڻ جي تميز بہ ڪانھيس – ڇا! هڪ دوست جي زال سان ائين اکيون اکين ۾ وجهي هٿ هٿ ۾ملائي ڳالھائبو آهي – گڏھہ ڪٿي جو، شاعري ڪرڻ هليو آ پٽ – وري مون کي ڪاوڙ تہ پنھنجي زال تي اچي رهي هئي، جا خواهخمواه سندس مٿان ساراھہ جون پليون ٻڌي رهي هئي. هن جي شاعري هئي ڇا، ڪاغذن تي ٻوڙ هاريندو هو.
”ڊارلنگ! گوهر صاحب جي پھرين ملاقات جي يادگار لاءِ مان ساڻن فوٽو ضرور ڇڪائينديس!“ ”ڇو نہ، ها ها“ منھنجو تہ اندر ئي سڙي ويو هو. پر نيٺ اخلاق بہ تہ ڪا شيءَ آهي. مان فوٽو ڪڍڻ لاءِ تيار ٿي ويس. جڏهن تصوير ڇڪڻ لاءِ مون ڪئميرا جي اک مان ڏٺو تہ، دل ۾ آيم تہ ڪئميرا کڻي درياءَ ۾ اڇلايان، منھنجو تہ دماغ چڪر کائي ويو! اف..... منھنجي زال جي بيھڻ جي اسٽائيل تہ پاڪستاني ايڪسٽريس کي بہ مات ڪري ڇڏيو هو. ڪير چوندو تہ هيءَ ڪا اهائي ساڳي ناز هئي، جا برقعي کان سواءِ هڪ قدم بہ گهر کان ٻاهر نہ ٿي ڪڍي سگهي! دل ۾ آيو تہ سٽ ڏئي، سندس هوا ۾ لھرائيندڙ آوارہ وار پٽي کيس گِھليندو وڃان – پر اهو فقط مان سوچي سگهيس ٿي – مون کي تصوير ڪڍڻي ئي پئي.
جڏهن مون ڪئميرا اک تان لاٿي تہ منھنجي زال مون ڏانھن نھاري چيو:
”ڇو پيارا! توهان جي طبيعت تہ ٺيڪ آهي نہ – ھھڙي ٿڌي هوا ۾ بہ توهان کي پگهر اچي رهيو آهي!“
مون گهٻرائجي چيو تہ ”نہ، مان بلڪل ٺيڪ آهيان.“
۽ جڏهن پيشاني تان هٿ ڦيرايم تہ پگهر جا ڪئين سنھڙا سنھڙا قطرہ، منھنجي آڱرين تان ترڪندا، ڪناري جي چمڪيلي واريءَ ۾ چوهجي ويا.
ٿوري ئي دير ۾ منھنجو شاعر دوست، اسان کان موڪلائي وڃڻ لڳو. ناز بہ مون کان ڪئميرا وٺي، هٿ سان لوڏيندي ڪار ڏانھن وڃڻ لڳي.
مون کي نہ ڄاڻي ڇا ٿي ويو هو. مان ڪجهہ دير ڪناري تي بيٺو هو، هڪ ٽڪ نظرن ان لھرن ۾ نھاري رهيو هئس. هر لھر ڇلڪندي وٽ کائيندي، ڪناري جي ڀڪ سان ٽڪرائجي، منھنجو منھن چيڙائي ٿي وئي – مون ڪاوڙ ۾ اچي، ڪناري تان گپ کڻي پاڻيءَ ۾ اڇلائي – هڪ آواز سان گڏ پاڻي ۾ گول دائرو پيدا ٿي ويو. انھيءَ کان پھرين تہ اهو گول دائرو تحليل ٿي وڃي مان ڪار ڏانھن موٽڻ لڳس.
مان جڏهن ڪار جي در وٽ پھتس تہ، منھنجون اکيون حيرت کان کلي ويون. منھنجي زال ڪار ۾ برقعو پائي، بٽڻ بند ڪري رهي هئي. هن مون کي ڏسي، هڪ ادا اسان برقعي جي پلئو مٿي ڪري، مون ڏانھن نھاريو – هن جي شرير نظر مان، مان سڀ ڪجهہ سمجهي ويو هئس.
”اوه! شرير ڪٿي جي – تو تہ منھنجا لاھہ ڪڍي ڇڏيا هئا!“
”هي ....... هي....... هي.....“ هوءَ کلڻ لڳي. پوءِ تہ اسان ٻئي اچي کلڻ ۾ ڇٽاسين، ايستائين جو منھنجو دم گهٽجڻ لڳو هو ۽ ناز بہ، اونڌي سڌي ٿي رهي هئي.
”ٽڪي باسيئي؟“
”ها“ مون هاڪار ڪئي - ۽ ناز سنجيدہ ٿي چوڻ لڳي: ”مشرقي عورت جي سندرتا لاءِ، برقعو سڀ کان قيمتي زيور آهي، هي مارئيءَ جو ديس آهي، ۽ هن جي سونھن لوئيءَ ۾ ئي ساراهي ويئي آهي، جيڪڏهن هن جي ڪھاڻي مان لوئي ڪڍي ڇڏجي تہ باقي سندس ڪھاڻيءَ ۾ ڇا رهندو.“
مان نٿو چئي سگهان تہ انھيءَ مھل پنھنجي زال جي اڳيان، منھنجيون نظرون عقيدت سان جهڪي ويون هيون يا شرم کان منھنجي زال وري چيو:
”ٽڪي باسيئي؟“ ۽ مون ڪنڌ ڌوڻي، ها ڪئي ۽ اسان ٻئي پاڻ ۾ نھاري وري کلڻ لڳاسين.
ٻئي ڏينھن دفتر مان واپسيءَ مھل جڏهن مان گهر پھتس تہ منھنجي هٿ ۾ ڏھہ وال 16000 لٽي جا هئا. هاڻي منھنجي زال گول اڇو برقعو پائيندي آهي - ۽ هوءَ انھيءَ برقعي ۾ مون کي ڏاڍي پياري لڳندي آهي.
هاڻي ڪنھن بہ آزاد جوڙي کي ڏسي، منھنجي دل ۾ رشڪ نہ پيدا ٿيندو آهي. هاڻي جڏهن بہ ڪو نوجوان جوڙو منھنجي نظرن اڳيان گذرندو آهي تہ، مان دل ئي دل ۾ چوندوآهيان.
”اي منھنجي جيجل مھراڻ جا ٿڃ شريڪ ڀاءُ – تون زماني جي وهڪري تي چاهي، منھنجي پراڻي تھذيب ۾ ڪيتري ڦير گهير ڇو نہ آڻين! چاهي تون منھنجي مارئيءَ ڀيڻ کان سندس لوئي ڇو نہ ڇڏائي ڇڏين! پر ياد رک، منھنجي پراڻي تھذيب هر دم تنھنجو گلو دٻائيندي رهندي. تون هر جاءِ هر هنڌ ڌٻڻ محسوس ڪندين!“
(مھراڻ، 3 – 1962ع)