پنھنجي پاران
ڪايو ڪمايوم ، موتي مون نہ وڻجيا،
شيھي جو سيد چئي وکر وهايوم،
ھھڙو حال سندوم، تون تنھنجي اُبھان.
شاھہ رح
”مون شيشي جو (ڪوڙ جو وڻج/واپار ڪيو) ۽ مون موتين جو ڪاروبار نہ ڪيو، شيھي (ڪوڙين ۽ خصيص شين) جي وکر جو سودو ڪيم. ان ڪري منھنجو حال اهڙو ئي آهي، پر مان تنھنجي ئي رحم ڪرم /مھر تي پيو تڳان/جيئان.“
هن کان اڳ ۾ دبئي جو سفرنامو ”دادوءَ کان دبئي“ سال 2019ع ڇپيو هو. هيءُ مُلڪ مان پنھنجن پيارن دوستن محترم اعجاز سيف پنھور، جاني منصور چارڻ سان گڏ گهمي آيو هيم. بعد ۾ ڪرونا ڪم کي ٺپي ڇڏيو هيو. وري سال 2022ع ۾ هڪ دفعو ٻيھر قسمت ٻين نون دوستن سان ملائڻ لاءِ نيپال وٺي آئي. انھن پرين پيارن ۾ مختيار سمون، پرتاب راءِ شيواڻي، ڊاڪٽر سنتوش مل، مظفر کوکر، جنيد ڏهر، عبدالرسول چنہ، اعجاز سيف پنھور، جاني منصور ۽ راقم الحروف اچي وڃن ٿا. توهان جي هٿن ۾ ”دادوءَ کان دبئي“ ۽ ”نيپالي نينھن“ جھڙا خوبصورت سفرناما اڳ ۾ ئي پيش ڪري چڪو آهيان. جن کي توهان تمام گهڻو ساراهيو. ان ڪري مان توهان جو شڪرگذار آهيان. ان کان پوءِ سال 2023ع جي جولاءِ مھيني ۾ ٽن ملڪن کي گهمڻ جو هڪڙو ٻيو موقعو مليو، هنن ملڪن ۾ انڊونيشيا، ملائيشيا ۽ ٿائيلينڊ اچي وڃن ٿا.
اهو سچ آهي تہ انھن ٽنھي ملڪن کي گهمائڻ ۾ سڀ کان وڏو هٿ منھنجي پياري دوست جاني منصور جو آهي. جيڪڏهن جاني سچائي سان منھنجو ساٿ نہ ڏيئي ها تہ شايد مان مٿيان ٽيئي خوبصورت ملڪ نہ گهمي سگهان هان. سو ٽنھي ملڪن جا الڳ الڳ سفرناما توهان جي خدمت ۾ پيش پيش آهن.
توهان جي مبارڪن هٿن ۾ هن وقت جيڪو سفرنامو آهي اهو ”انڊونيشيا جو عشق“ آهي ۽ هي انڊونيشيا جي ملڪ بابت آهي. انڊونيشيا تمام سٺو، خوبصورت ۽ ڪيترن ئي ڳالھين جي ڪري پنھنجي اردگرد جي ملڪن کان گهڻو اڳتي نڪري ويو آهي. توهان جيڪڏهن گهمڻ جو شوق رکو ٿا تہ پنھنجي گهمڻ واري شيڊول ۾ هن ملڪ جو نالو ضرور لکجو. ڇو تہ ڀلي کڻي توهان دنيا جا مختلف ملڪ گهمي اچو پر جيڪڏهن انڊونيشيا نہ گهميو تہ مون کي پڪ آهي تہ توهان هڪڙي سٺي ملڪ جي درشن کان محروم ٿي ويندوَ. ۽ توهان کي هن ملڪ جي گهمڻ جي تشنگي رهجي ويندي. هن خوبصورت ملڪ جي باري ۾ اچو تہ توهان سان ڪچھري ڪيون؛
انڊونيشيا ڏکڻ اوڀر ايشيا ۽ انڊيا جي وچ ۾ بحرالھند کان بحرالڪاحل جي وچ ۾ ، دنيا ۾ سڀ کان وڏو جزيري وارو مسلمان ملڪ آهي. هن جو مڪمل نالو ريپلبڪ آف انڊونيشيا آهي. هن جو نالو ٻن ٻولين لاتين ۽ گريڪ جي سنگم آهي. انڊوس Indos جو مطلب آهي ”انڊين“، نيساس nesos مطلب جزيرو ؛ يعني انڊين ماڻھن جو جزيرو Indian islands.
هن جا 34 صوبا ۽ پنج رياستون آهن. جيتوڻيڪ هتان جي قومي ۽ سرڪاري ٻولي انڊونيشين پر هتي 700 مختلف ٻوليون ڳالھايون وڃن ٿيون ۽ گهڻي کان گهڻي ڳالھائي ويندڙ ٻولي Javanese آهي. پر 18000 هزار جزيرن ۾ ٽي سو مختلف قبيلن جا ماڻھو رهن ٿا. هتي آثار قديمہ جا ادارا ڪافي هزار سال اڳ ۾ جي زندگيءَ جي پراڻن آثارن جو ڏس پتو ڏين ٿا. انڊونيشيا ۾ جديد زندگي جو ظھور 2000 قبل مسيح ۾ ٿي هئي. جنھن کان پوءِ اوڙي پاڙي جي علائقن /ملڪن جا ماڻھو هتي اچي آباد ٿيڻ شروع ٿيا.
ٻين صدي عيسوي ۾ ٻڌمت ۽ هندن هتي پنھنجون پنھنجون الڳ الڳ رياستون قائم ڪري ڇڏيون. پوءِ اهي سلطنتون ڪڏهن ٺھنديون رهيون تہ ڪڏهن وري ڊهنديون بہ رهيون. اهو ھميشہ تاريخ جو حصو رهيو آهي تہ اقتدار جا بکيا ماڻھو ڪڏهن نہ ڪڏهن رياست جا غدار نڪري پوندا آهن. ان ڪري انڊونيشيا ۾ اڀري ايندڙ رياستون گهڻي عرصي تائين پنھنجو تاءُ ڄمائي /بيھاري نہ سگهيون ۽ جٽاءُ نہ ڪري سگهيون.
12 صديءَ تائين ٻڌ مت ۽ هندن جو حڪومتون ٺھنديون ۽ ڊهي زوال پذير ٿينديون رهيون. جڏهن تہ 9 صدي کان اڳ ۾ ئي اسلام جو پکي تاجرن/واپارين جي روپ ۾ هتي پنھنجا پرَ پکيڙي چڪو هو.
12 صديءَ تائين انڊونيشيا جي ڪيترن ئي رياستن ۾ مسلمان رياستون قائم ٿي چڪيون هيون. هڪڙي سروي مطابق تہ هتي ننڍيون وڏيون 7,40,000 مسجدون آهن. ان ڪري هندن ۽ ٻڌمتن جي جيڪا ٿوري گهڻي حڪمراني هئي، سا بہ 15سو عيسوي ۾ مڪمل طور تي ختم ٿي چڪي هئي ۽ انڊونيشيا ۾ اسلام مڪمل طور ٿي پکڙجي ويو هو.
20 مارچ 1602ع ۾ نيدرلينڊس جي حڪومت ڊچ ايسٽ انڊيز Cvereningk oastindische compagnie orvac. ڪمپني جو قيام عمل ۾ آيو. ۽ 1610ع تائين پنھنجو تسلط قائم ڪري چڪي هئي.
انڊونيشيا انھن ڏينھن ۾ يورپي ماڻھن لاءِ سڀ کان وڏو قيمتي علائقو هيو جتان زراعت ۽ صنعت ڪاري جي ڌنڌن کان علاوہ مصالحن جو تمام گهڻو مقدار يورپ منتقل ٿيندو رهيو. 18 صدي جي دوران برطانوي ۽ نيدرلينڊي بہ پنھنجيون پنھنجيون آباديون انڊونيشيا ۾ قائم ڪري چڪا هئا. ساڳي صدي دوران ئي برطانيه انڊونيشيا کان ٻاهر نڪري ويو هو. اسلام جي جاءِ حڪومتي مذهب عيسائيت ٿي چڪو هيو. 20 صدي تائين ”ڊچ“ جو تسلط موجودہ ملڪي بائونڊري تائين هليو ويو.
9 مارچ 1942ع جو ٻي مھاڀاري جنگ جي دوران جاپان انڊونيشيا جي ڪجهہ علائقن تي قبضو ڪري ڇڏيو هو ۽ پنھنجون جڙون اتي مضبوط ڪندي جاپانين 17 آگسٽ 1945ع جو نيدرلينڊ کي هتان نڪرڻ تي مجبور ڪيو هو. ۽ هتان جو قومي ليڊر Sukarno آزاديءَ جو نعرو هڻي، صدر ٿي بيھي رهيو. انھي سال آمريڪا ائٽمي حملا ڪندي جاپان کي ڪمزور ڪري وڌو هيو. جنھن کان پوءِ جاپان کي بہ انڊونيشيا کان نڪرڻو پئجي ويو هو.
جيتوڻيڪ 27 ڊسمبر 1949ع جو نيدرلينڊس جي حڪومت پڄاڻي تي پهتي ۽ انڊونيشيا وجود ۾ اچي چڪو هو پر ۽ حقيقي معنيٰ ۾ انڊونيشيا کي 1945 ع ۾ ئي آزادي ملي هئي جڏهن تہ ان کانپوءِ 1949ع ۾ ٻيھر قائم ٿيندڙ هن رياست انڊونيشيا کي مڪمل طور خودمختياري کان محروم ڪري ڇڏيو. ڇو تہ عوام ۾ اڳ ۾ ئي خوداري جو عنصر جنم وٺي چڪو هيو. اهڙين حالتن ۾ هي متحده رياست گهڻو عرصو پاڻ کي نہ سنڀالي سگهي ۽ 17 آگسٽ 1950ع جو اصلي ۽ حقيقي معنيٰ ۾ انڊونيشيا جو وجود دنيا جي نقشي تي نمودار ٿيو. انڊونيشيا آزادي سان گڏ دنيا ۾ وڏي مسلمان ملڪ جي حيثيت سان سڃاتو وڃي ٿو. انڊونيشيا آبادي جي لحاظ کان سڀني ملسلمان ملڪن کان وڏي ۾ وڏو ملڪ آهي ۽ پوري دنيا ۾ هي چوٿين نمبر تي اچي ٿو.
انڊونيشيا 17508 ننڍن توڙي وڏن جزيرن تي مشتمل بيحد سرسبز ۽ خوبصورت ملڪ آهي جيڪو ڪيترن ئي سببن جي ڪري دنيا ۾ پنھنجي الڳ سڃاڻپ رکي ٿو. 1910931 چورس ميل جي ايراضي تي ڦھليل هي ملڪ پنھنجي ايراضيءَ جي اعتبار سان دنيا جو 14 هين نمبر تي اچي ٿو. 2017 ع جي سروي مطابق انڊونيشيا جي ڪل آبادي 26 ڪروڙ 19 لک ماڻھن تي مشتمل آهي. هن جي ڪل 272 ملين جي آبادي ۾ 87.2 مسلمان، 9.9 مسيحي ماڻھو، 1.7 هندو، 0.7 ٻڌ مت جا پوئلڳ ۽ باقي ننڍڙو تعداد ٻين مذهبن کي مڃڻ وارن جو آهي.
هن ملڪ جي گادي جو هنڌ ”جڪارتا“ آهي. هي ملڪي دارالحڪومت کان علاوہ هڪڙو عظيم تاريخي شھر پڻ آهي. ڪنھن دور ۾ هي هندن جي ”سلطنت ِسنڊا“ جي اهم بندرگاھہ هوندي هئي ۽ تمام وڏي اهميت وارو شھر هيو. جڏهن تہ هڪڙي مسلمان مردِ مجاهد فتاح الله جي قيادت ۾ مسلمانن 15 صدي ۾ هن شھر کي فتح ڪيو هو. ان ڪري هن شھر جو نالو ”سنڊا ڪلاپا“ کان مٽائي ”جڪارتا“ رکيو ويو هو، جنھن جو مطلب ”مڪمل فتح ڪرڻ“ آهي. جڪارتا ايراضي جي حساب سان دنيا جو 13 هون سڀ کان وڏو شھر آهي ، ان ڪري هي شھر دنيا جي وڏن وڏن شھرن ۾ شمار ٿئي ٿو ۽ گنجان آبادي وارن شھرن ۾ هن جو نالو نائين نمبر تي اچي ٿو.
انڊونيشيا جي ڪرنسي کي ”انڊونيشين روپيا“ چيو وڃي ٿو. هن جي ڪرنسي بہ ايران جيان ڏاڍي ڪمزور ۽ ڪريل آهي. هنن وٽ هڪ لک جو وڏي ۾ وڏو نوٽ آهي. پاڪستان هڪ روپئي جي بدلي ۾ توهان کي49.20 روپيا ملندا. يعني توهان جا هڪ هزار هتي توهان کي49200 روپيا ملندا. انڊونيشيا وقت جي لحاظ کان پاڪستان کان 3 ڪلاڪ اڳتي آهي. هتان جي سرڪاري ٻولي ”ڀاشا يا ڀاسا“ آهي جڏهن تہ انگريزي جديد ۽ ٻي زبان جي حيثيت ۾ ڳالھائي ويندڙ ٻولي آهي.
انڊونيشيا ۾ ڳالھايون ويندڙ ٻولين جو انگ 300 کان مٿي آهي. جن ۾ سندانيز Sundanese، جوائنز، ساسڪ Sask، ماليMalay ۽ منھاسا اهم ۽ نمايان ٻوليون آهن. انڊونيشيا ۾ غير ملڪين ۾ سڀ کان گهڻو تعداد، پاڪستانين، بنگالديشين ۽ انڊين جي آهي، جيڪي اتي پنھنجي ملڪي ٻولين ۾ ڳالھائيندا آهن. جوانز، مادوري، ڀٽڪ ۽ سنديز ماڻھو هتان جا اهم قبيلا سمجهيا ويندا آهن، ان کان علاوہ هتي ٻيا بہ ڪيترائي اهم قبيلا آهن. هتان جو قومي گل ”Puspa Bangsa يا Raffesia“ بہ هتان ئي ڦٽي نڪري ٿو. ڪوموڊو ڊريگن Komodo dragon انڊونيشيا ۾ ٿئي ٿو، جيڪا دنيا جي وڏي ۾ وڏي ڪرڙي آهي. هن جو سائيز ٽي ميٽر (9.8ft) ٿئي ٿو. انڊونيشيا جي ڪيپٽل ۾ واقع ”گلورابنگسGelora Bung Karno“ اسٽيڊيم هتان جو وڏو اسٽيڊيم آهي. جتي هڪ ئي وقت 1,20,800 ماڻھو/تماشائي راند ڏسي سگهن ٿا.
54716 ڪلو ميٽر جي ساحلي پٽي جو هي ملڪ ڪيناڊا کان پوءِ، سڄي دنيا ۾ سامونڊي ڪناري جي حوالي سان ٻيو نمبر ملڪ آهي. ڪو دؤر هو جو هي ملڪ ”ريڊ لائيٽ“ علائقي جي حوالي سان سڄي دنيا ۾ مشھور هيو. جتي هڪ ئي وقت 2000 کان مٿي عورتون Sex لاءِ پيش ڪيون وينديون هيون. پر جڏهن کان مذهبي تنظيمن هن عمل جي خلاف آواز اٿاريو تہ ان کان پوءِ، 2014ع ۾ هن مخصوص ايريا کي مڪمل طور تي بند ڪيو ويو هو.
انڊونيشيا ۾ پونڪاڪ جييا Puncak Jaya جي ويجهو ”گراس برگ کاڻ Grasberg mine“ سون جي دنيا ۾ وڏي ۾ وڏي کاڻ آهي ۽ ٽامي جي هي ٽين نمبر وڏي کاڻ پڻ آهي. هن کاڻ جو ترو/کڏو ايڏو وسيع ۽ گهرو آهي جو چون ٿا تہ اهو خلا کان بہ نظر ايندو آهي. سينٽرل جاوا ۾ واقع ”بوروبودر مندر Borobudur“ دنيا ۾ ٻڌمت جي پيروڪارن جو سڀني کان وڏو مندر آهي. دنيا جو ٻيون، ٽيون ۽ ڇھون سڀ کان وڏو جزيرو بہ انڊونيشيا ۾ ئي واقع آهي. دنيا جي وڏن وڏن جزيرن ۾ 13 وڏا جزيرا بہ انڊونيشيا ۾ ئي اچي وڃن ٿا. انڊونيشيا جو جزيرو جاووا سڀني کان گهڻو ڳتيل آبادي وارو جزيرو آهي.
هن جزيري ۾ انڊونيشيا جي اڌ آبادي رهائش پذير آهي. گينيز ورلڊ بوڪ جي رڪارڊ مطابق، دنيا جو سڀ کان وڏو پائيٿن Python نانگ 1912ع ۾ ”سلاويسي“ کان ئي پڪتو ويو هو، جنھن جي سائيز 9.75 (32 ft) ميٽر ڊگهي ٻڌائي ويئي آهي. هن جو وزن 182.76 ڪلو هيو. هن ملڪ ۾ قدرتي آفتن جي ڪري سڀ کان گهڻي موت 26 ڊسمبر 2004ع ۾ 7.58 ريڪٽر اسڪيل جي سونامي Tsunami جي ڪري ٿي. جنھن ۾ ٻہ لک ٽيھہ هزار ماڻھو اجل جو شڪار ٿيا. انڊونيشيا جو جهنڊو بلڪل مناڪو جي جهنڊي جھڙو آهي. فقط سائيز ۾ انڊونيشيا جو جهنڊو ٿورو وڏو آهي. البتہ پولينڊ جو جهنڊو انڊونيشيا جي جهنڊي جي سائيز ۾ وڏو آهي. بس ان ۾ فرق صرف ايترو آهي تہ ڳاڙهو رنگ هيٺين پاسي رکيل آهي. جڏهن تہ مناڪو ۽ انڊونيشيا جي جهنڊن جو ڳاڙهو رنگ مٿان ۽ سفيد رنگ هيٺان آهي.
انڊونيشيا معيشيت جي حوالي سان دنيا جو ستون نمبر ملڪ آهي ۽ هي جي G-20 تنظيم جو ميمبر ملڪ آهي. انڊونيشيا جي معيشيت ۾ سون، ٽامي، زراعت کان علاوہ رٻڙ جي ايڪسپورٽ تمام نمايان آهي. رٻڙ جي ايڪسپورٽ ۾ هي دنيا جو ٻيون نمبر ملڪ شمار ٿئي ٿو. ”جئسون رينو“ بہ انڊونيشيا جو ئي هڪڙو جانور آهي، جيڪو انڊونيشيا کان علاوہ توهان کي دنيا ۾ ڪٿي بہ ڏسڻ ۾ نہ ايندو. هي هاڻي فقط پنجاھہ کن وڃي بچيا آهن. جيڪڏهن توهان ڍنڍن جي پاڻي جو رنگ بدلجندي ڏسڻ چاهيو ٿا تہ ان لاءِ بہ توهان کي انڊونيشيا اچڻو پوندو ۽ انڊونيشيا ۾ آتش فشان جبل ڪيلوڊ Kelud مووٽو تي چڙهڻ کان پوءِ ئي هن قسم جون ڍنڍون توهان کي نظر اينديون. جيڪي مختلف گيسن جي خارج ٿيڻ جي ڪري ئي پنھنجو رنگ، ڳاڙهو، سائو، ڪارو، نيرو ۽ ٻين ڪيترن ئي رنگن ۾ پنھنجي پاڻي کي مٽائي ڇڏين ٿيون. انڊونيشيا ۾ تقريبن 147 آتش فشان پھاڙ آهن. جن مان 76 زندہ آهن.
توهان جي ڄاڻ ۾ اضافو ڪندو هلان تہ سينگاپور جو قومي ترانو بہ انڊونيشيا جي تخليقار ”اينڪ زبير سعيد Enick Zubair Saeed“ لکيو هو. انڊونيشيا ۾ ئي ٽي ٽائيم زون آهن. جڏهن تہ فرانس ۾ ٽائيم زون جو انگ 12 آهي. انڊونيشيا ڏکڻ اوڀر ايشيا ۾ سڀني کان وڏي معاشي طاقت وارو ملڪ سمجهيو وڃي ٿو. ”جاون هاڪ ايگل Javan Hawk eagle (اينگ جاوا)“ هتان جو قومي پکي آهي. انڊونيشيا پنھنجي قوموڊو ڊريگن، بيچز، چيتن، ميوزڪ ۽ آثار قديم جي ڪري دنيا جي سياحت جو مرڪز بڻيل آهي. جن کي ڏسڻ لاءِ 2016ع ۾ سياحن جو تعداد هڪ ڪروڙ ويھہ لک تائين پھچي چڪو هيو. سياحت جو شعبو بہ هن ملڪ جي آمدني ۾ گهڻي اضافي جو ڪارڻ آهي.
هتان جا ماڻھو ننڍي قد جي ڪري سڄي دنيا ۾ مشھور آهن. جڏهن تہ نيدرلينڊ جا ماڻھو ڊگهي قد جي ڪري پھرئين نمبر تي آهن. 2011ع جي رپورٽ جي مطابق انڊونيشيا ۾ 3 لکن کان وڌيڪ جانور ۽ پکي آهن. دنيا جون 45 قسمن جون مڇيون انڊونيشيا ۾ ملن ٿيون. انڊونيشيا ڏيڏر جا ليگ پيس فرانس کي سپلا ڪرڻ وارو سڀ کان وڏو ملڪ آهي. انڊونيشيا پام آئل جي پيداوار جي ڪري بہ دنيا جو پھريون ملڪ ٿئي ٿو. جڏهن بہ اسان وٽ گيھہ يا تيل جون قيمتون وڌي وينديون آهن تہ اسان چوندا آهيون تہ پام آئل جا اگهہ چڙهي ويا آهن. ڇو تہ 50 سيڪڙو آئل دنيا انڊونيشيا کان گهرائيندي آهي.
انڊونيشيا جي کاڌن ۾ چائينيز، انڊين، پاڪستاني، مشرق وسطہ Middle East ۽ يورپي کاڌا شامل آهن. برازيل کان پوءِ دنيا جو سڀ کان وڏو جهنگل بہ انڊونيشيا ۾ ئي آهي. جتي اڄ بہ ٿوري تعداد ۾ جهنگلي قبيلا رهائش پذير آهن، جن جو جديد دؤر جي ماڻھن سان ڪو بہ واسطو ڪونھي. راندين ۾ بيڊ منٽن ۽ فُٽ بال سڀ کان گهڻو پسند ڪيون ويندڙ ۽ کيڏيون ويندڙ رانديون آهن. جڏهن تہ باسڪٽ بال ۽ باڪسنگ مارشل آرٽ کيڏيون ويندڙ رانديون پڻ مشھور آهن. انڊونيشيا ۾ تعليم تي اڳ جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ توجھہ ڏنو وڃي ٿو. ان ڪري هتان جي تعليمي شرع 95.38 في صد ٿي چڪي آهي. ان جو سڀ کان وڏو سبب اهو آهي تہ شروعاتي ٻن سالن تائين ٻارن کي پنھنجي ئي مادري ٻولي ۾ تعليم ڏني ويندي آهي. ان کان پوءِ ئي انڊونيشيا جي ٻولي ”ڀاشا“ ۾ ئي تعليم ڏني ويندي آهي.
ان کان علاوہ ڪجهہ دلچسپ ڳالھيون اهي بہ آهن تہ آگسٽ 2021ع هن کان اڳ ۾ فوج ۾ ڀرتي ٿيڻ لاءِ عورتن کان ڪنواري پڻ واري ٽيسٽ پاس ڪرائي ويندي هئي. ان کان پوءِ ئي انھن کي فوج ۾ ڀرتي ڪيو ويندو هو. پر هاڻي ائين نہ آهي. جنرل آنديڪا پرڪاسا General Andika Perkasa چيف آف آرمي اسٽاف اها شرط ختم ڪري ڇڏي هئي.
هي سڄو ملڪ فطري طور تي سونھن، سوڀيا ۾ انتھائي خوبصورت آهي. سو هن ملڪ جي خوبصورت يادون کڻي پاڪستان ورياسين تہ سهي پر پنھنجو روح اتي ڇڏي آياسين. زندگي موقعو ڏنو تہ ٻيھر انڊونيشيا ضرور وڃبو ۽ بالي سان ملاقات ڪرڻ جو شرف ٻيھر حاصل ڪندس. بالي جون خوبصورت يادون هن سفرنامي جو حصو آهن، جيڪي توهان کي هن سفرنامي ۾ قدم قدم تي پڙهڻ لاءِ ملنديون.
ڀٽائي گهوٽ جو بيت آهي ته؛
اُڀر چنڊ! پس پرين، تو اوڏا، مون ڏور،
سڄڻ سُتا ولھہ ۾، چوٽا ڀري ڪپور،
پيرين آءُ نہ پڄڻي، ٻاٻل ڏئي نہ ٻور،
جنھن تي چڙهي اسور، سنجهي سڄڻ سيٽيان.
(اي چنڊ! تون اُڀري پئہ، نڪري ٿي نروار، ۽ اٿي پرين جو درشن ڪر، ڇو تہ هو تو کي ويجهو آهي، ۽ مان هن کان ڪوهون ڏور آهيان. منھنجي محبوب اڄ پنھنجن وارن کي چندن سان واسي، کلي آسمان هيٺ ٿڌ ۾ سمھڻ کي ترجيح ڏني آهي. جيتوڻيڪ مان پيرين پنڌ ڪري، هن وٽ پڄڻ جھڙي نہ آهيان، ۽ منھنجو بابل ڪو اٺ بہ نہ ٿو ڏيئي، جنھن تي سوار ٿي، اسور جو سوير ئي پرينءَ جي پار ڏي ڪاهيان).
آخر ۾ سنڌ ۽ سنڌي ٻوليءَ جي تمام وڏي سفرناما نگار محترم سائين الطاف شيخ صاحب جو دل سان ٿورائتو آهيان، جنھن ٽنھي سفرنامن جو بيڪ ٽائٽل پيج فون تي لکرايو. جيتوڻيڪ سائين جي طبيعت ۾ مزو ناهي پر پوءِ هن مون تي وڏا وڙ ڪيا. مان الطاف شيخ صاحب کان هون بہ گهڻو متاثر آهيان ۽ سائين جا مون تي اڳ تمام گهڻا ٿورا بہ آهن. ڇو تہ الطاف شيخ ھميشہ منھنجي همت افزائي ڪندي مون کي سفرنامن لکڻ لاءِ تمام اتساهيو آهي. هن جي ڪري ئي هي سفرنامو توهان جي هٿن ۾ آهي.
مان ٿورائتو آهيان پنھنجن پيارن وڪيل ڀائرن ۽ دوستن جو ، جن ۾ محترم سائين سڀاڳچند متلاڻي ايڊووڪيٽ، اندرجيت لھاڻو ايڊُووڪيٽ، غلام سرور بلوچ ايڊووڪيِٽ، غلام علي ٽالپر ايڊووڪيِٽ، رضوان علي سومرو ايڊووڪيٽ، راشد حسين گهلو ايڊووڪيِٽ، عاقب راڄپر ايڊُووڪيٽ، شفيع محمد ميمڻ ايڊووڪيٽ، ڪوڙا خان ميمڻ ايڊووڪيٽ، غلام شبير گوپانگ، اعجاز سيف پنھور، رياض نور پنھور، ڊاڪٽر منير احمد عباسي، ڊاڪٽر راڻو مل پرياڻي، ڊاڪٽر زاهد علي بلوچ، ڊاڪٽر عابد علي لغاري، اعجاز سولنگي، الطاف پلھہ ، امداد حسين ميمڻ(A-COC Session Court Dadu)، منير احمد سولنگي (ميونسيپل ڪميٽي دادو)، امجد اقبال ميمڻ (نادراآفيس دادو) ۽ حاجي محمد اسماعيل چارڻ صاحب جن ھميشہ منھنجي حوصلا افزائي ڪري مون کي لکڻ تي همٿايو. شال سدائين سکيا هجن.
ان کان علاوہ مان پنھنجن جونئير ساٿين ۽ پنھنجي آفيس اسٽاف جو پڻ ٿورائتو آهيان، جنھن جي تعاون سان ئي مان پنھنجا ٽيئي سفرنامو پايہ تڪميل تائين پھچائڻ ۾ ڪامياب ويس. انھن دوستن ۾ محترم افتخار حسين سانوڻاڻي (اسٽينوگرافر سيشن ڪورٽ دادو)، رميش ڪمار متلاڻي ايڊووڪيٽ، شاهزيب، شبير گوپانگ، عاشق علي لنڊ، عمران علي گوپانگ ۽ غلام ياسين لنڊ اچي وڃن ٿا جن منھنجي پروفيشنل ڪم ۾ منھنجو هٿ ونڊرايو.
دادو بار جي سال 2024 ع جي چونڊجي آيل نئين باڊي جي دوستن محترم علي انور ساهڙ (صدر)، مفيد احمد ناريجو (جنرل سيڪريٽري)، محبوب علي اوڍاڻو ( جوائنٽ سيڪريٽري)، مس مومل جويو (خزانچي)، غلام مصطفيٰ پنھور (لائبريرين) ۽ ٻين ڪاروباري ڪميٽي جي ميمبرن کي مبارڪباد پيش ڪيان ٿو ۽ اها اميد رکان ٿو تہ هي باڊي بار جي مفاد ۾ پنھنجي وسان ڪين گهٽائيندي.
جيڪڏهن مان هتي پنھنجي محسن، همدرد، يارن جي يار ۽ پياري شخصيت سائين پير معظم الحق صاحب جو ذڪر نہ ڪيان تہ مان گنھگار ٿي وڃان. معظم صاحب عزت ڏيڻ بہ ڄاڻي تہ وٺڻ بہ. هن جو ننڍن سان پيار، انھن سان شفقت وارو ورتاءَ انتھائي مانائتو آهي. وڏن کي عزت، احترام ۽ مان مرتبو ڏيئي سدائين پنھنجي محبتن جو اعليٰ مثال قائم ڪندي نظر ايندا آهن.
اوهان جو اهو ئي ساڳيو ناچيز
بلوچ صحبت علي
وڪيل هاءِ ڪورٽ
دادو-سنڌ