ڊائريءَ جا ورق / نثري ٽڪرا

خوابن جي ڊائري

هي ڪتاب محترم فهيم نوناري صاحب جي آمريڪا، يورپ، ايشيا ۽ عرب دنيا جو کليل اکين سان ڏٺل خوابن جو احوال آهي. هو لکي ٿو:”منهنجي لکيل هي ڊائري لنڊن، اسڪاٽ لينڊ، آمريڪا، دبئي (UAE)، سعودي عرب، بيلجم، هالينڊ ۽ سئزرلينڊ ملڪن ۾ مختصر قيام ۽ سالن جا سال پورا چار سال آمريڪا جي گهڻن شهرن ۽ هنڌن تي گهاريل گهڙين دوران جيڪو مانڊاڻ، ماحول، عمارت سازي، سياست جا انداز، شهري خدمتون، سائنس، آرٽ، تعليم، ميوزم، فن، علم وادب، ۽ موسيقي جي دنيا سميت جيڪو ڪجهه ڏٺم ۽ پَسيم، ان کي انهي وقت بغير ڪنهن ٺاهه ٺوهه ۽ چاشني جي اصل صورت ۾ پني تي اُتاري ڇڏيو، گهڻن دوستن بعد ۾ اها صلاح ڏني ته انهي ۾ واڌارو ۽ سڌارو ڪري لِکُ ۽ کاڌن وغيره جا نالا ڪڍي ڇڏ، پر مان سمجهان ٿو ته اهي عام ۽ ننڍڙيون ڳالهيون آمريڪا ۽ انهن ملڪن وڃڻ وارن لاءِ رهبري (Guide - Line) جو ڪم ڏينديون، خاص طرح نوجوانن لاءِ ڪارائتيون ثابت ٿينديون.“
Title Cover of book خوابن جي ڊائري

ليموئن ندي ۽ سون واهه

فهيم اسان جي ٺل جو اهو ڏاهو آهي جيڪو اسان مان آهي يعني مڊل ڪلاس جو، جنهن ۾ اسان سڀ هڪ ڪٽنب جا فرد آهيون،فهيم پرائمري استاد کان وٺي هن وقت تائين پنهنجي ڏاهپ ۽ محنت سان منزلون پار ڪندو پيو وڃي، ٺل کان آمريڪا جهڙي ملڪ پهچڻ اتي ويهي جيڪا ڊائري، لکي آهي اها عام نه آهي، هن آمريڪا جي تهذيب، سماجي ماحول ۽ اتان جي ماڻهن جي سوچ ۽ سنڌ جي سوچ جي به ڀيٽ ڪئي آهي. هن جي ڊائري روز جي وهنوار تي ٻڌل آهي پر ٻولي ۽ ان ۾ جيڪي شاهه صاحب جي شعرن ۽ محاورن مان جيڪو سبق حاصل ٿي ٿو يقينن ڏاهو ئي ڏئي سگهي ٿو. فهيم صآحب جيڪو ذڪر اسڪولن ۽ استادن جو ڪيو آهي ۽ ڀيٽ ڪئي آهي اها ايتري ته حقيقت تي ٻڌل آهي جو اسان يونيورسٽي کي به هڪ عام اسڪول جي مقابلي ۾ سهوليت حاصل نه آهي. فهيم صاحب کي اهڙي ڊائري لکڻ لاءِ پليجي صاحب جي سختي سان هدايت ته ڪنهن به حالت ۾ ڪجهه ٽائيم ڪڍي آمريڪي حالتن ۽ پيش ايندڙ واقعن تي ضرور لک، فهيم صاحب پنهنجي انهن لکيل ورقن ۾ پليجي صاحب جو اثر محسوس ڪرايو آهي ته سندن دل ۽ دماغ تي هن جو ڪيترو اثر آهي. فهيم صاحب اڳتي هلي استادن جي حوالي سان ٻڌائي ٿو ته هو هڪ وئڪيشن ۾ پگهار نه ٿا کڻن ڇو ته هو پڙهائن نه ٿا، ادا سائين اسان جا استاد ته وئڪيشن ڇا ٻارنهن مهينا نه وڃن نه پڙهائين پوءِ به پگهار تي صرف بئنڪ ۾ حاضر ضرور نظر ايندا. استاد جي عزت لاءِ فهيم صاحب جهڙي نموني ذڪر ڪيو آهي اهو آمريڪا ۾ به آهي اهو اڳ اسان وٽ به هو سائين جي شروعاتي دور کان اڳ ته وڌيڪ هو پر هاڻي شاگرد کي جي نه پڙهائبو ته استاد جي عزت ڪيئن ڪندو. فهيم صاحب پنهنجي ڊائري ۾ استاد جي قابليت جو ڪمال بيان ڪيو آهي ته “اهي مُئي مٽي ۾ به ساهه وجهيو ڇڏين” سائين وڌيڪ فرمائي ٿو ته سيکارڻ وارو هنر مون کي آمريڪي استادن جي سکيا واري عمل ۾ وڌيڪ نظر آيو جو سڪا پن به ساوا ڪري ڇڏين. سائين سچ ٿا چئو پر اسان وٽ به سٺا استاد ٿي گذريا آهن جن پڻ اهڙو ئي نڀايو ۽ سنڌ ۾ تعليم جو معيار اوچي درجي تي پهچايو. هاڻ ته اسان ساون کي به ساڙي رک ڪري ڇڏيو آهي. انهن لاءِ هاڻِ سوچڻ گهرجي ته استاد آخر استاد ڪڏهن ٿيندو ۽ عام اسڪولن ۾ سنڌ جي غريب ٻارن کي تعليم ڏيندو، جي اها حالت رهي ته 20 سالن ۾ سنڌ ۾ 90 سيڪڙو ماڻهون “پڙهيل” نه اڻپڙهيل هوندا. صرف ڪاغذ جي ڊگري هوندي، اهو وقت ڏکائي ٿو فهيم صاحب انهي لاءِ به ڪجهه ڪجي. اوهان خود پاڻ ڊائري ۾ لکيو آهي ته نوجوان نسل سنڌ جو مستقبل آهي، سو جن جي تعليم ۽ تربيت ۾ا سان سڀني کي دل کولي مدد ۽ معاونت ڪرڻ گهرجي. جيئن سنڌ پنهنجي روشن منزل ڏانهن صحيح رخ ۾ اڳتي وڌي سگهي، ادا فهيم مون کي توهان جي انهي خواب ڏاڍو فڪرمند ڪيو آهي ڇو ته سنڌ جي 90 سيڪڙو غريب ٻار جيڪي سرڪاري اسڪولن ۾ پڙهن ٿا، انهن کي تعليم کان وانجهيل رکيو پيو وڃي، ڏاڍو دل ۽ دماغ تي اهو دٻاءُ آهي ته ڪجهه ڪرڻ گهرجي.
سائين اوهان جي انهي جذبي جنهن جو اوهان اظهار ڊائري م ڪيو آهي “سنڌ جي خوشبوءِ سنڌين جي ذهن ۾ گلاب جي گل جي خوشبوءِ جيان تازي رهي ٿي اهو وطن سان وچن ۽ محبت جوعظيم جذبو اهي، جيڪو وطن کان ڏور سنڌين جي ذهن ۾ رهي ٿو.” يقينن اوهان جو اعليٰ ذهن ڪنهن به قيمت ۾ سنڌ ۽ سنڌين جي محبت کان خالي نه هوندو. اوهان جي شخصيت انهي فڪر ۾ رهندي آهي ته ڪهڙي نموني پنهنجي سنڌ جي حقن جي حاصلات لاءِ جدوجهد ڪجي. فهيم صاحب اوهان کي به ياد هوندو ته ٺل شهر جي وچ مان هڪ واهه وهندو هو جنهن کي “سون واهه” چيو ويندو هو. جيڪو 1800ع ۾ کوٽيو ويو ان جي مٿان هڪ ڪاٺ جي پل پيل هئي جيئن ليموئن ندي تي ڪاٺ جي پل کان پوءِ نظارا هئا، اڄ اهو “سون واهه” گند واهه جو نظارو ٿو ڏيئي ۽ اهو ظاهر ٿو ڪري ته اسان جو سماج ترقي جي بجاءِ تنزل طرف پيو وڃي. اهي ڳالهيون دل کي جهوري وجهن ٿيون. سائين اڄ جي دور ۾ اهي ڳالهيون اندر تائين ٿيون جن سان پنهنجي سماج کي ڏاڍو تباهه ٿيندي ڏسون ٿا. تعليم جي تباهي کي اکيون ڏسن ٿيون، سياسي ڪلچر اڳ کان گندو پيو ٿيندو وڃي نه ان ۾ ويجهڙائي ۾ ڪا چڱائي جي اميد آهي سو پنهنجي حالتن تي اوهان جهڙا ذهن ئي سوچي ۽ ان ۾ ڪا ڪوشش وٺي سگهن ٿا.
[b]- محبوب علي سومرو
ٺل، سنڌ[/b]