تنهنجي ذلف جي بند ڪمند وڌا
اخبارون هڪڙو وسيع ميڊياآهن جن ۾ پيشي وراڻه صحافين سان گڏوگڏ سيکڙاٽ لکندڙ به لکن ٿا ته ناليوارااديب به پنهنجي لکڻين کي عوام تائين اخباروسيلي پهچائين ٿا. شروع ۾ اخبار۾ لکڻ صحافين تائين محدود هو يا وري انهن جا خاطو پنهنجا مراسلا ڇپائينداهئا. اخبارن جي سموري وايو منڊل ۾ اسان وٽ جيڪا تبديلي آئي تنهن پويان مزاحمتي ادب جي پٺڀرائي جهڪي ٿيڻ هو. ٿيو ڇا جو دنيا ۾ جيستائين ٻه ڌُڙا هئا ته هڪڙو سرمائيواد جو سرواڻ هو ته ٻي ڌر ان جي نقاد هئي جنهن کي کاٻي ڌُر جي حمايت حاصل هوندي هئي. بازارپنهنجي ڪارستاني ۽ ڌرين جي ڪرتوتن جي ڪيتي کي بنياد بنائي ساڄي کاٻي کي هڪ ڪري ڇڏيو ۽ مزاحمتي ڌر ميدان ۾ اڪيلي ٿي پيئي، جيئن ڀٽائيءَ چيو آهي ؛
جه سي لوڙائو ٿيا، جني ڀر رهن،
مارو منجهه ٿرن، رهي رهنداڪيترو
ايئن اهو سمورو لڏو ٻن رخن ۾ وهي ويو. ڪي ماڻهو اخباري دنياڏانهن هلياويا ته ڪي وري غيرسرڪاري تنظيمن ڏانهن هليا ويا جن ۾ خاص طور حقن لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ تنظيمون هيون. اهڙي طرح مزاحمت واروادب ادب مان ڦري صحافت جي دريءَ مان اچي نڪتو ۽ سنڌ ۾ 90 جي ڏهاڪي کان اخبارن به اچي زورورتو آهي. سڀئي مشهور ليکڪ به پنهنجي من جي ڳالهه کي اخبارن جي صفحن تائين کڻي آيا. اهو لاڙو ويراويروڌ آهي. ڪافي وڏانالا اخبارن جا ملازم به ٿيا. ان سموري قصي پويان مکيه محرڪ ادب جو اهو مزاحمتي لاڙو آهي جيڪو غريبن ۽ هيڻن طبقن جي نمائندگي ڪري ٿو يا وري سماج ۾ موجود ڏاڍاين تان پردو کڻي ٿو. اخبارن جو دائرو جيئن ته وسيع آهي ۽ هرڪا ڳالهه هزارين ماڻهن تائين پهچي ٿي تنهنڪري لکندڙن کي هڪڙو سڪون محسوس ٿو ٿئي ته سندن ڳالهه گهڻن ماڻهن تائين پهتي هوندي جن ۾ وس وارابه شامل هوندا. متان ڪنهنجي ڪن تي ڪا جون سُري ۽ ڪنهن غريب جو ڪم ٿي وڃي.
دليپ دوشيءَ کي به پنهنجي اندرجي بي چين انسان وهڻ نه ڏنو ۽ هن به جڏهن پنهنجي اڳيان سماج ۾ هڪڙو انياءَ وارو ماحول هرهنڌ ڏٺو، جابجا مومل جي ڪاڪ محل جهڙامنڊيل منڊ ڏٺا، معصوم حياتين کي هوس جو کاڄ ٿيندي ڏٺو، سماجي خدمتگاريءَ جي نالي ۾ سماجي ڦرلٽ ڏٺي ته سندس مضطرب دل کان ماٺ نه ٿي ۽ اها انهن سماجي انيائن ۽ انريتين خلاف قلم کڻي سينو سپرڪري ميدان ۾ لهي پيئي ۽ دليپ کان ههڙاڀلوڙ ڪالم لکرايائين. دليپ شاعرهئڻ جي ناتي سان ڏاڍو ٽاڪئين دل رکندڙ ماڻهو ۽ وري جڏهن هن پنهنجي زندگيءَ ۾ سماجي بيواجبين ۽ ننڍ وڏاين کي ويجهي کان ڏسي ٿو ته پوءِ سندس قلم مارو لوڪن جي درد جو علم ٿي بيهي رهي ٿو ۽ ڏاڍ کي اکيون ڏيکاريندي، ”تون چئو نه ڪُڇان“ جهڙي جرئت ڀري سٽ کي پنهنجي لکتن مٿان ڇپرڇانو طوررکي، پيارجو هي پورهيو ٿرکي ۽ هن کي ارپي ٿو.
هن ڪالم ڪتاب ۾ مختلف عنوانن سان ٽيهن کان وڌيڪ ليک آهن جن جا عنوان ته جداجداآهن پر سڀني جو محور درد آهي، درد ئي آهي جيڪو ماڻهوءَ کي ماڻهوءَ سان هڪڙي ڏوري ۾ پروئي ٿو. دردجو رشتو انسانيت جو رشتو آهي. اياز گل جي ٻولن ۾؛
ڏک جي نه پُڄاڻي آهي
هرشخص ڪهاڻي آهي
هنن ڪالمن ۾ ڪيئي ڪهاڻيون آهن جيڪي اندرجون واڻيون آهن ۽ عنوانن مان ئي ظاهر ٿئي ٿو ته اندرجو آواز ڀلي ڪچو ڦڪو نڪري پراهو اثرضرور ڇڏيندو. اهي عنوان ڪٿان کان کنيل به آهن ته ڪجهه سرناما ليکڪ جا پنهنجا گهڙيل آهن. ڪافي عنوان شاعراڻا به آهن يا شاعريءَ جون سٽون آهن. ڪالمن ۾ پيارڪرڻ، پيارڪندي نوجوانن جو ڀٽڪڻ، انسانن جو اشرف المخلوق هئڻ باوجود ڪاري ڪاريءَ جهڙا ڪُڌاڪم ڪرڻ، سنڌ ۽ پنجاب جي حڪمرانيءَ جي ڀيٽ، اين جي اوز، مائيڪروڪريڊ ٽ، تعليم صحت، سماج سُڌارڪ جي نالي ۾ عياشي، ٿرجي معدني دولت، مٺي شهر، ساحلي علائقو،معصوم ٻارن سان ٿيندڙ ڏاڍايون ۽ معصوم نياڻين جي درد ڪٿا، پاڻي، ڏڪار، آفت زدگي، سماجي ڏڻ ۽ برسات جو مختلف تناظرن ۾ ذڪر ڪيو ويو آهي. ليکڪ جي قلم هرهنڌ ڪوشش ڪئي آهي ته سماج جي اهڙن پاسن تي تنقيد ڪئي وڃي جيڪي نظرهڪڙي صورت ٿااچن ته اصليت ٻي اٿن. هو جڏهن تعليم ۽ صحت جي صورتحال خراب ڏسي ٿو ته مٺيءَ جي اسپتال تي به لکي ٿو ڇڏي. ڏڪار ۽ آفت زدگي لاءِ به تنقيدي نقطي نگاه سان لکندي تجويزون ڏئي ٿو. معصوم نياڻين جي ڳالهه ڪندي ليکڪ نسيما لٻاڻو، ڪستوري ڪولهڻ، ذليخان لغاري، پروين مڱڻهار، عاصمه کنڊ جا مثال ڏئي ٿو جيڪي ان دور جا وڏاواقعا هئا. پر جڏهن ساحلي پٽيءَ جي چاچي جي لڙڪن هاڻين اکين جو ذڪر ٿو ڪري ته لڳي ٿو ته قلم جهلڻ جي درست فرض ادائي ٿي رهي آهي يا ڀوڄاسرجي مجني جي ڪهاڻي جيڪا نانگ ڏنگئي جي انهن سڀني مريضن جي ڪهاڻي آهي جيڪي پن لڳڻ کانپوءِ غربت جي ڪري اسپتال تائين پهچي نٿا سگهن يا وري کين مهانگي سُئي ميسر نٿي ٿئي. انهن موضوعن کي ڇهندي هو غيرسرڪاري تنظيمن ۽ انهن جي بيوروڪريسيءَ بابت ڳالهائي ٿو ته انهن جي شاهاڻي ٺٽ ۽ انهن جي اڳواڻن پاران ماڻهن جي اکين ۾ ڌوڙ وجهي، سماجي تبديليءَ جي باري ۾ سهانا خواب ڏيکاري، قرض جي ڪوڙڪيءَ ۾ ڦاسائي مسڪين ماڻهن کي ٺڳڻ جي ڪاري ڪاروبار جي ڳالهه ڪري ٿو. ٿر جي معدنيات جي به ڳالهه ڪري ٿو. جتي به تنقيد ڪري ٿو ته اين جي او جو نالو کڻي، انهن جي اڳواڻن جي نشاندهي ڪندي، سندن پرڪارپڌراڪري ٿو.ڪن اين جي اوز جي انگن اکرن کي بنياد بنائي وري ٻارن سان ٿيندڙ زيادتين، جنسي طور هراسان ڪرڻ ۽ پاڻيءَ بابت قلم کڻي ٿو. قرض بابت ڳالهه ڪندي لکي ٿو ته ”اهڙو ڪوئي ڌنڌو ناهي جيڪو 10،000 مان 2500 رپيا بچائي سگهي.“
جهڙو ڪوئي سماج هوندو آهي، ان جا مونجهارابه اهڙائي هونداآهن. اسان جي سماج ۾ جيڪي بحران نظراچن ٿا، انهن سڀني بحرانن جا پير سيا ست جي اداري ڏانهن وڃن ٿا. سياست سماج جو موڀي پٽ آهي جنهن کي سماج جي سرواڻي ڪرڻي آهي ۽ ٻيااداراانهي رفتار سان هلندا ۽ سڀني ادارن ۾ اڳواڻ جواولڙو نظرايندو. سياست ۽ اڳواڻيءَ جو بحران سڄي دنيا ۾ آهي پر اسان جهڙن غريب ملڪن ۾ اهو بحران انتهائي پيچيده آهي. سياست جي ميدان ۾ خال ڏسي الائي ڪيترا، کمون، خانو به ورکنجي لهي پياآهن پر تريءَ تيل نه پيو چڙهي. اهڙي طرح سماج جا ادارا به اهائي تصويرپيش ڪنداآهن جيڪو اڳواڻن جو عڪس هوندو آهي. اسان جي ادارن ۾ ڪم ڪندڙ ماڻهن جي حالت ڪنهن کان لڪل ناهي. سرڪاري ادارن ۾ ته سفارش واري ڳالهه نئين ناهي پر انهن اين جي اوز به وسان گهٽايو ناهي. اتي وري سفارش کي ريفرنس جي نالي جي رومال ۾ ويڙهي ڪتب آندو وڃي ٿو. غريب ماڻهوءَ جي ته مٿاهن عهدن تي جاءِ ئي ناهي پر وچولي سطح جون جايون به تعلقات جي بنياد تي ڀريون وڃن ٿيون. ميڊيا به انهي سماج جو حصو آهي ۽ اهو پنهنجي ابتدائي ٻرانگهون ڀري، ڪنهن اداري جي صورت اختيارڪرڻ ڏانهن وڌي رهيو آهي. دليپ جا هي ڪالم اجهل جذبي لاءِ لکيل اخبارجو پيٽ ڀريندڙليک آهن تنهنڪري انهن جي زبان به اخباري آهي ۽ اخباري زبان اهڙو ڪاڪٽيل آهي جنهن ۾ زبان جا سموراچسڪا گڏجن ٿا ۽ انهن چسڪن تي جڏهن لکاري هري وڃي ٿو ته پوءِ هو انهي مان نڪري ئي نٿو. مٿان وري اسان اهڙي سماج ۾ رهون ٿا جتي اسان جي ٻولي نه ڄاڻ ڪيترن واڳن جي وچ ۾ آهي. لکت پنهنجي پاڻ ۾ به حسن تخليق آهي تنهنڪري اها سداملوڪ هئڻ گهرجي. پر دليپ هي سڀئي ڪالم اهڙي جذبي سان ۽ ننڍڙيءَ وهيءَ ۾ لکيا آهن، تنهنڪري هي سندس پيار جو پورهيو آهي.
هي دور جنهن ۾ چاپلوسي کي حڪمت عملي ۽ چالاڪي کي عقلمندي سمجهندي، ماڻهو ڪيترن ئي انساني قدرن جي ليڪن کي لتاڙين ٿا ۽ مفادن کي حاصل ڪرڻ لاءِ هرڪم کي دُرست سمجهيو وڃي ٿو، اتي ڪو پنهنجي من جي ڳالهه ڪري ٿو ۽ غلط جي نشاندهي ڪري ٿو ته اهو جس لهي. اميد ته من ۾ محبت پائي، دليپ پاران ڪيل رنڍاروڙ نه رڳو مقبوليت ماڻيندي پر سندس ”جيڏن“ ۽ ”سرتن“ ۾ لکڻ لاءِ هڪڙو ريچڪ پيداڪندي ۽ اهي به لکڻ لڳندا ته دليپ به لکندو رهندو ايئن اسان کي پڙهن لاءِ سُٺو مواد ملندو رهندو ۽ چٽاڀيٽيءَ جي انهي ماحول ۾ سنڌي صحافت، ادب، ٻولي ۽ سماج جي خدمت به ٿيندي رهندي.
- نوراحمد جنجهي
جنجهي هائوس،
ڌرماڻي ڪالوني، مٺي ٿرپارڪر