منهنجي ٿر جو حال جي پڇندين...
سنڌ جي هن برپٽ بياباني خطي ۾ معصوميت رهي ٿي، زماني جي لوڀ لالچ کان پاڪ ٿري مارو رهن ٿا، جيڪي پنهنجي ڌرتيءَ کي ماءُ سمجهي، ٻوليءَ ۽ پٽڪي کي لوئي ۽ لڄ سمجهي، مارئيءَ واري پريت نڀائي رهيا آهن. اهي ڏڪار توڙي سڪار ۾ پنهنجي خطي سان محبت ڪن ٿا. اهي هر حال ۾ پاڻ کي خوش رکڻ جي ڪوشش ڪندا آهن. پر جڏهن خوشيون سندن ساٿ نڀائڻ کان انڪار ڪري ويهن ته اهي مسڪين مارو ڇا ٿا ڪري سگهن؟
ٿر سنڌ جو هڪ اهڙو خطو جتي جي رهواسين جي نصيب ۾ شايد سک ۽ آرام ۽ چين نالي جو تصور به ناهي. هر شهري سهولت کان وانجهيل هي ٿري مارو پوءِ به پاڻ کي خوش رکڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪن ٿا. مگر قدرت اڳيان مجبور ڇا ٿا ڪري سگهن؟ مسلسل ڏڪارن سندن الهه تلهه ته اڳي ئي ڳهي ڇڏيو آهي، پر هاڻ ته سندن جسم جي ٺلهو ماس به نه بچيو آهي، اسان جهڙا اسان جي نگريءَ جي هڪڙي ڪنڊ ۾ بسيل هنن جي هڪ اهڙي دنيا، جنهن جو ڪو والي وارث به ناهي. سرڪار سڳوري وسيلن جي اڻهوند جو چئي پنهنجي جان آجي ٿي ڪرائي ته غير سرڪاري تنظيمون وري سندن غربت کي بين الاقوامي سطح تي پرڏيهي ڊونر ادارن وٽ ڪيش ڪرائي، صرف پنهنجا اڪائونٽ ڀرڻ کي ترجيح ڏين ٿيون.
ڏڪار ٿر ۾ راڱا ڪري ڇڏيا آهن. ٿري مارو ويچارا بک، بدحالي جي زندگي بسر پيا ڪن. سندن مال بک ۽ اڃ وگهي مري رهيا آهن. بلڪه 60 سيڪڙو کان وڌيڪ مال موت جو کاڄ بڻجي ويو آهي ۽ چاري جي اڻهوند هجڻ ڪري اڃا به وڌيڪ مال مرڻ جا چٽا اهڃاڻ نظر اچن پيا. غريبن جي والي وارث هجڻ جو ڍنڍرو پٽيندڙ اهي نام نهاد اين جي اوز صرف سندن غربت کي نيلام ڪرڻ، سندن معصوميت کي ڪيش ڪرائڻ ۽ غربت جي خاتمي جا سکڻا نعرا هڻڻ کان سواءِ ڇا ڪيو آهي؟
جڏهن اڪيلائي ۾ و يهي سوچيان ٿو ته پنهنجي ئي نگري ۾ رستن پيچرن تي پکڙيل جانورن جا هڏائون پڃرا معصوم ٿري ٻارڙن جون ماني لاءِ اڀ ڏاريندڙ ڪيهون، پنهنجي حال تي پريشان ٿري مارو، بيروزگاري جي باهه ۾ ٻرندڙ ٿري نوجوانن ۽ پنهنجي حال تي پريشان هنن معصومن کي بس ائين ئي بي يارومددگار ڇڏي ڏيڻ ڪيڏي نه خودغرضي آهي...؟؟؟پر پوءِ جڏهن پريالو جي پويتر ڌرتي تي بلبل سنڌ جي نوجوان مرحوم شاعر سرمد سنڌي جي ڳايل گيت جون هي سٽون ٿو ٻڌان:
ڪا آس نه رک هن دنيا ۾،
روشندل کي روئاڙيو ويندو آ،
دنيا جي ستايل ماڻهو ڏي،
نفرت سان نهاريو ويندو آ،
ٿر جي هڪ وڏي سماجي تنظيم، جيڪا مالي وسيلن کان هر طرح شاهوڪار آهي. 1987ع ڌاري اسلام ڪوٽ ۾ سيو دي چلڊرين فنڊ وارن ڏڪار سٽيل ٿر لاءِ امداد واسطي اتي هڪڙو پراجيڪٽ شروع ڪيو هو. جان بڪلرڪ، هڪ انگريز ان جو ڊائريڪٽر هيو، بدين جو مشهور اديب ڊاڪٽر عبدالرحمان نقاش ۽ ڊومنڪ اسٽيفن ان پراجيڪٽ ۾ هيا، ٿر جا نوجوان، انهن پنهنجي پراجيڪٽ ۾ آندا. پوءِ ان کي پهرين ٿرپارڪر رورل ڊيولپمينٽ، بعد ۾ ٿرديپ رورل ڊيولپمينٽ جو نالو ڏئي، اسلام ڪوٽ مان هيڊ آفيس مٺيءَ ۾ منتقل ڪئي وئي. ۽ اڳتي هلي، ان جي ايڪسٽرنل آڊٽ ۾ ڪجهه انتظامي ڪوتاهيون نظر آيون ته گوري جان بڪلرڪ پنهنجي ناڪاميءَ کي تسليم ڪندي رضاڪاراڻه طور تي ادارو ڇڏي، واپس ڪئناڊا هليو ويو هو. پوءِ تنظيم جون واڳون ’پنهنجن‘ جي ور چڙهي ويون. نه ته ان دور ۾ ان هڪڙي پروجيڪٽ جو ڪم، اڄ جي ڪيترين وڏين تنظيمن جي مجموعي ڪم کان ڪافي بهتر هيو. اڄ ان پراجيڪٽ جا رکيل نوجوان ٿرديپ ۽ ٻين ادارن جا سينيئر اڳواڻ بڻيل آهن. هاڻي اهي ٿر جي دردن کي پروپوزلن ۾ آڻي، فنڊ حاصل ڪرڻ جا گُر سکي چڪا آهن.
اها ين جي او، جيڪا صرف هڪڙي مئگزين ڇپرائڻ لاءِ هزارين روپيا خرچ ڪري، مفت ورهائي، پنهنجي ناموس ڪڍائڻ کي اولين فرض سمجهي ٿي، پر ڪو مسڪين ٿري مارو پنهنجي ڪنهن نانگ ڪکيل مائٽ کي شهر وٺي اچي ۽ کيس ويڪسين لڳائڻ لاءِ وٽس پئسا نه هجن ۽ هو انهي آفيس لنگهي وڃي چئي ته هڪ ويڪسين جي قيمت ٺلهي 500 روپيه آهي. اهي آهن انهن جا ٿر جي ڀلائيءَ لاءِ کڄندڙ قدم. کين اهو احساس ئي نه آهي ته سندن 500 رپين جي امداد جي ڪري ڪنهن گهر جو ڏيئو اجهامڻ کان بچي سگهي ٿو. ڪنهن ماءُ جو جگر کانئس وڇڙڻ کان بچي سگهي ٿو. سِڪن جا آواز ٻڌندڙ اهي اصل ۾ واپاري آهن، جيڪي هڪ ماءُ جي ورلاپن کي ڪٿي ٿا ٻڌي سگهن. اهي صرف اهي محسوس ڪري، پروپوزلن ۽ رپورٽن ۾ لکي، پنهنجي پگهار سجائي ڪري ڄاڻن.
اڃا ”مائڪرو ڪريڊٽ“ قرض جي بهاني انهي اين جي او جيڪو ٿرين کي ڦريو آهي سا اڃا به الڳ ڪٿا آهي، مائڪرو ڪريڊٽ تي قرض ڏيئي ٿرين کي پنهنجي پيرن تي بيهارڻ جا ڏٽا ڏيئي واڻين جي وياج وارو ڪاروبار کولي ٿرين کي پاڻ ڀرو ڪرڻ بدران سندن رهيو سَهيو ماس اگهي رهي آهي. پنهنجو ڪاروبار کولڻ لاءِ 10000 رپيا ڏين ٿا ۽ لڳ ڀڳ 950 روپين جي ماهوار قسط وٺن ٿا، هاڻي ٻڌايو ته ڏهن هزارن ۾ اهڙو ڪهڙو ڪاروبار کولي ٿو سگهجي! جو هڪ مهيني ۾ قسط جا پئسه ڪمائي ڏيئي ۽ پوءِ وري قرض کڻندڙ کي الڳ فائدو پهچائي، جيستائين منهنجو دماغ ڪم ڪري ٿو ته اهڙو ڪوئي به ڌنڌو ڪونهي، جو ڏهن هزارن تي هڪ مهيني ۾ 2500 روپيه بچائي سگهجن.
هاڻي ڏسو ان سان ٿرين جي معاشي حالت تي منفي اثر ڪهڙا ٿا پون جو ٿري مارو ويچارا هڪ اڻپڙهيل، ٻيو وري ڏڪار ۽ واڻين جي قرضن جا ماريل مٿان وري ٽاڻي تي لولي جي گهرج، سو اهي بنا سوچ سمجهڻ جي قرض ۾ پئسه وٺيو ڇڏين. جيڪي وري واڻيي کي ڏئي لوڻ وٺيو اچن. هاڻي جڏهن مهينوپورو ٿئي ته وري سونا ڳهه وائيڻي وٽ ڳري وياج تي گروي رکي قسط پيارين. ائين 950روپين جون ڏهه مهينا قسطون پيارڻ لاءِ وري ڏهن هنڌن تي نئون قرض کڻڻو پوي ٿو ۽ ٿري مارو انهي اين جي او وٽ الڳ ۽ وائڻي وٽ الڳ وياج ڀرين ٿا ۽ ايئن مٿن قرضن جا تهه چڙهيو وڃن، ايئن سندن معاشي حالت سڌرڻ بدران ڏينهون ڏينهن بدتر ٿيندي پئي وڃي. باقي اين جي او کي ڇاهي؟اهي ته پنهنجي قسط سان ٻڌل آهن. پوءِ ٿر مارو ان کي ڪٿان به آڻي ڏين، ان جو هنن سان واسطو ڪونهي. هڪ ٿري ٻڌايو ته بيماري جي ڪري دير ٿي ٿئي ته اين جي او جا ماڻهو سندن گهر پهچي تذليل ڪندي به دير نٿا ڪن.
ٿر ۾ ڏڪاري حالتون آهن. ماڻهن وٽ کائڻ لاءِ ويلي تي لولي لوڻ به ڪونهي، پر اها مقامي تنظيم پنهنجن قرضن جي وصولي جاري رکيو اچي. جڏهن هڪ صحافيءَ انهي اين جي او جي ڊائريڪٽر کان ڏڪار جي ڪري قرض جي وصولي معطل ڪرڻ بابت سوال پڇيو ته هن صاحب وصولي معطل ڪرڻ کان کتو جواب ڏيندي چيو ته ڇا به هجي، اسين پنهنجي وصولي جاري رکنداسين. سرڪار توڙي اين جي اوز کي جڳائي ٿو ته مسڪينن جي حالت تي رحم کائين. صرف پنهنجا پيٽ ڀرڻ بدران سندن مدد ڪن، جيڪا ئي سندن ادارن توڙي حڪمرانيءَ جو اصل متن آهي.