اڄ جي ميڊيا- آزاد يا ڇڙواڳ
ذرائع ابلاغ (ميڊيا) هر جهموري رياست جو هڪ اهم جُز هجي ٿي، جنهن جو ڪم هجي ٿو وقت جي حڪومت جي ڪاروهنوار تي ڪڙي نظر رکڻ ۽ سندن خامين ۽ خوبين کي بلڪل غير جانبداري سان عوام ڏاڍو پيش ڪرڻ. ميڊيا هميشه کان ئي غريب عوام جي دردن کي اقتدار جي ايوانن تائين پهچائڻ جو ذريعو رهي آهي. انهي ۾ ڪوئي شڪ ناهي ته انهي جي بدلي ۾ ميڊيا کي هميشه حڪمرانن جي ڏاڍ ۽ جبر جو نشانو بڻجڻو پيو آهي. وقت جي هر تحريڪ ۽ جدوجهد ۾ ميڊيا هميشه پيش پيش رهي آهي ۽ پوءِ ميڊيا کي ڪڏهن پابندين کي منهن ڏيڻو پيو آهي، ته ڪڏهن وري سينسر جو شڪار ٿيڻو پيو آهي، ڪڏهن وقت جي ظالم حڪمران پرنٽ ميڊيا تي وار ڪندي اخبارن جي بنڊلن جا بنڊل ساڙي مٿس غذاب نازل پئي ڪيو آهي، ته ڪڏهن وري اخبارن جي بنڊلن کي عوام تائين پهچڻ کان اڳ ئي گم ڪري پنهنجي حرڪتن ۾ پيش پيش رهيا آهن. هاڻي جڏهن دور اليڪٽرانڪ ميڊيا جو آيو آهي ته وري حڪمران پنهنجي ناپسنديده ٽاڪ شوز ۽ پروگرامن جي بندش جا حڪم سادر ڪندي اشتهارن جي بندش جو ڊپ ڏيئي ميڊيا کي ڊيڄاريندا رهيا آهن ته ڪڏهن وري اجگر جهڙا پيمرا قانون لاڳو ڪري ميڊيا کي هڪ ئي گرهه ۾ ڳَهي وڃڻ جا حربا پڻ استعمال ڪيا ويا آهن..
2007ع کان پهرين واري صورتحال ۾ ته اسان چوندا هئا سين ته ميڊيا ويچاري مجبور آهي، هڪ صحافي ويچاري جي هٿ ۾ ڪهڙي بندوق آهي جو ويهي حڪمرانن کي اکيون ڏيکاريندو يا حڪمران وري ڪهڙو صحافين کان ڊپ ڪندا هوندا. اهي صحافي ته ويچارا قلم جي ڏڍ تي پيا روزي روٽي ڪمائين ۽ عوام جي درد کي پنهنجي احساسن ۾ سموئي وقت جي ستل حڪمرانن کي ڄاڳائيندا ٿا وتن. سياستدان به ته هميشه کان ئي پنهنجي ساڳئي روش جاري ساري رکندا پئي آيا آهن، ووٽ وٺڻ کان پوءِ عوام جي در تي لنگهي وڃڻ ته پري رهيو پر اهي واهڻ، وستيون ۽ گليون ئي مٽائي ڇڏيندا آهن. اسلام آباد جي جادو نگري ۽ آرام کي ڇڏي ڪري کيس ڪهڙي ضرورت آهي جو وڃي اونهاري جي ٽاڪ منجهند جو اٻوجهه عوام جي دردن جو درمان ڪن، ڇو جو کين اها پڪ ئي ناهي ته جيڪو جهموري سيٽ اپ هلي پيو اهو هلندو ئي رهندو ۽ کيس وري ووٽ وٺڻ لاءِ واپس انهي عوام وٽ وڃڻو پوندو يا وري ڪو اچي انهي سموري بساط کي لپٽائي تخت بادشاهي تي براجمان ٿي ويهي رهندو. تنهنڪري هر سياستدان پاڻ کي هميشه عوام وٽ جوابده ڪڏهن به محسوس ڪرڻ جي زحمت نه ڪئي آهي ۽ کين جيترو به وقت مليو آهي هن عوام جو فڪر ڪرڻ بجاءِ ڪرسي کي چنبڙي حڪمراني کي انجواءِ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. انهي سڄي صورتحال ۾ ميڊيا ئي عوام جي اهنج کي اقتدار ڌڻين کي اڳيان پيش پئي ڪيو آهي ۽ پنهنجي وت ۽ وس آهر عوام جو آواز بڻجي حڪمرانن اڳيان رڙيون ڪندي رهي آهي.
پر اسان جڏهن ميڊيا جو ذڪر ڪيون ٿا ته اسان کي هڪڙي لائين ڪڍڻي پوندي جو ميڊيا جا هميشه کان ٻه حصا رهيا آهن هڪ قومي (اردو) ميڊيا ۽ هڪ وري علائقائي ميڊيا (جنهن ۾ سنڌي پرنٽ ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا اچي وڃن ٿا). قومي ميڊيا هميشه کان حڪمرانن جي ساٿاري رهندي ۽ قومي يڪجهتي جي نالي تي هميشه کان صوبائي اشوز ۽ معاملن کي نظر انداز ڪندي آئي آهي. پوءِ اهو وفاق پاران ننڍن صوبن سان مالي مسئلو هجي يا وري وڏي ڀاءُ پاران ارهه زورائي ڪري ننڍن صوبن جو پاڻي چوري ڪرڻ جو مسئلو هجي، پوءِ اهو وفاق پاران ماضي ۾ پنهنجي مرضي جو اين.ايف.سي ايوارڊ ننڍن صوبن مٿان ٿوپي سندن حق غذب ڪرڻ هجي يا وري وفاق پاران سنڌ جي قدرتي وسيلا ڦٻائڻ جي ڪوشش هجي قومي ميڊيا هميشه کان ئي ننڍن صوبن کي نظر انداز ڪري وفاق ۽ وڏي ڀاءُ جي جهولي ۾ ويهڻ پسند ڪيو آهي. انهي سڄي صورتحال ۾ سنڌي ميڊيا جو ڪردار سئو اختلافن باوجود بي شڪ بي داغ رهيو آهي ۽ سنڌي پرنٽ توڙي اليڪٽرانڪ ميڊيا عوامي مسئلن کي اجاگر ڪرڻ ۾ پيش پيش رهي آهي. پر وقت جا حڪمران هميشه قومي ميڊيا کي علائقائي ميڊيا تي فوقيت ڏيندي وڏي لاڏ ڪوڏ سان پاليندا رهيا آهن. سندن سمورا آرا انگل برداشت ڪندي مٿس سرڪاري اشتهارن جي برسات وسائيندا رهيا آهن ۽ اخبارن لاءِ ٿيندڙ سرڪاري پيپر جي ڪوٽا ۾ پڻ سندس حصو سڀني کان سرس رهيو آهي.
2007ع جي هليل عدليه تحريڪ ۽ حقيقي جهموري سيٽ اپ لاءِ ڪيل جدوجهد جي نتيجي ۾ ريٽارڊ جنرل مشرف پاران استيفاءَ ڏيڻ کان پوءِ شايد اسان جي قومي ميڊيا خاص ڪري هڪڙي ميڊيا گروپ جي ذهن ۾ اها خام خيالي گهر ڪري ويئي رهي آهي ته اهو سڀ سندس جي ڪري ٿيو آهي، مشرف جي استيفاءَ ۽ هي سمورو جهموري سيٽ سندن ئي بدولت آهي. سندن خيال آهي ته هُو جنهن کي چاهين اقتدار تان لاهي سگهن ٿا جنهن کي چاهي تخت تي ويهاري سگهن ٿا. پهرين چوندا هئا ته ميڊيا هيڻي آهي ۽ وقت جي حڪمرانن جي عتاب هيٺ آهي پر جڏهن کان عدليه تحريڪ ۽ هن جهموري حڪومت اچڻ کان پوءِ ميڊيا آزاد ٿي آهي ته لڳي ايئن ٿو ته آزادي جي نالي ۾ پنهنجون حدون به اورانگهيندي سڀئي ليڪا ئي لتاڙي رهي آهي. مختلف پروگرامن، ٽاڪ شوز جي ذريعي جڏهن مرضي ٿي پئي ڪنهن جي پٽڪي ڌوڙ ڪندي دير نه ٿا ڪن. جڏهن هر ڪنهن اداري جي لاءِ ضابطه اخلاق آهي ته پوءِ ميڊيا جي لاءِ ڇونه؟ پنهنجي ذاتي دشمني يا انا خاطر ڪنهن هڪڙي ڌر يا ماڻهو کي ئي ٽارگيٽ ڪرڻ، سندس ذاتي زندگي جا قصا ڪهاڻيون پيش ڪرڻ، مختلف تاريخون ڏيئي کيس گهر موڪلڻ جون ڌمڪيون ڏيڻ، هڪڙي هڪڙي ٽاپڪ تي ڪلاڪن جا ڪلاڪ پروگرام هلائي مسلسل هڪڙي ئي پهلو تي بحث ڪري صرف هڪڙي ئي ڌر کي برو ثابت ڪرڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪرڻ، ڪڏهن سندس لباس تي تنقيد ڪري دل جي باهه ڪڍڻ ته ڪڏهن وري سندس ٻولي ۽ تقرير جي لفظ لفظ تي بحث ڪري ڪنڊا ڪڍڻ، ڇا اهو سڀ ڪجهه ميڊيا جي آزادي آهي؟ اظهار جي آزادي جي نالي تي ڪنهن جهموري سيٽ اپ کي هر روز گهر ڀيڙو ڪرڻ جو دهل پٽڻ ڇا اهو جهموريت دشمني ناهي؟
غضب ڪرپشن جي ڪهاڻين تي سيريز هلائيندڙ هڪ ميڊيا گروپ بابت خبرون آهن ته انهي اداري خود حڪومت جو ڪروڙين روپين جو ٽيڪس به ادا نه ڪيو آهي ۽ جڏهن حڪومت اهو ادا ڪرڻ لاءِ نوٽس موڪليو ته سندس پاران اظهار جي آزادي تي پابندي جون تهمتون هڻي رڙيون ڪيو ويون. انهي جو مطلب ته اهو ئي وڃي ٿيو ته ”هم سڀ ڪا کائي، همارا جو کائي وه اندها هو جائي“ مطلب کين ٽيڪس ڦٻائڻ به معاف ته جانبداري ڪندي صرف هڪڙي ڌر کي نشانو بڻائڻ به اظهار جي آزادي پر ٻيو جيڪڏهن ڀلين جهموري طريقي سان چونڊجي به آيو هجي، انهي کي ڪرپٽ قرار ڏيڻ جي هر ممڪن ڪوشش ۾ وسان نه گهٽائڻ به جائز آهي. بس ڪنهن نه ڪنهن هيلي وسيلي بدنام ڪرڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪرڻ منهنجي خيال ۾ اها اظهار جي آزادي ته هرگز ئي ڪونهي. ڪنهن کي وڻي يا نه وڻي جيڪڏهن هڪڙي ڀاري اڪثريت سان اسيمبلين مان ووٽ وٺِي آصف علي زرداري جيڪڏهن صدر ٿيو آهي ته هن ڪو گناهه ته نه ڪيو آهي هو هڪ جهموري طريقي سان انهي منصب تي پهتو آهي ڪنهن چور دروازي مان ته نه آيو آهي، جو هڪ ميڊيا گروپ کين انهي عهدي تان هٽائڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪري رهيو آهي، تاريخون ڏيئي ٿڪا ته وري مزي جي ڳالهه ڏسو جو هڪڙو اينڪر صاحب ته جادوگر، قسمت جي حال ڏسندڙ ۽ طوطي جي فال وجهندڙ کي به پروگرام ۾ وٺي آيو ته من ڪنهن نه ڪنهن طريقي سان ڪو نئون شوشو مارڪيٽ ۾ ڇڏجي ته جيئن حڪمران ڌر پريشر ۾ اچي ڪري ڪو قدم کڻي ته جيئن جواز بڻائي ڳالهه مان ڳالهوڙو ٺاهجي، پر کين وريو وٽيو ڪين به ڪو نه.
هن حڪومت جون سوين غلطيون هونديون، ڪرپشن به شايد هجي، گڊگورننس جو به فقدان هوندو پر جنهن نموني هن حڪومت تنقيد برداشت ڪئي آهي شايد ئي ٻئي ڪنهن ۾ ايتري برداشت جي سگهه هوندي، خاص ڪري صدر آصف علي زرداري جنهن وسيع الفڪر ۽ وسيع سوچ جو مظاهرو ڪيو آهي، تنهن کي ڪنهن به صورت ۾ نظر انداز نه ٿو ڪري سگهجي. پهرين ڏينهن کان وٺي هن حڪومت کي مختلف موقعن تي هر جائز ۽ ناجائز تنقيد جو بي تهاشه نشانو بڻايو ويو پر بدلي ۾ هن حڪومت طرفان ميڊيا کي ڪنهن به قسم جي غلط ۽ ناجائز طريقي سان جواب اڃان تائين ته ناهي ڏنو ويو ۽ نه ڪنهن اخبار، چينل يا ميڊيا گروپ تي پابندي مڙهڻ يا ڪنهن پروگرام کي بند ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي آهي. جنهن وڏي دل سان اها حڪومت تنقيد برداشت ڪري رهي آهي تنهن وسيع سوچ جو مظاهرو اسان جي قومي ميڊيا کي به ڪرڻ گهرجي. وقت جي حڪومت تي تنقيد ضروري آهي جو تنقيد جهموريت جو حسن آهي پر اجائي آزادي جي آڙ ۾ ليڪا لتاڙڻ به چڱو قدم ناهي. سو هڪڙي ڳالهه سڀني کي سمجهڻ گهرجي ته جيڪڏهن جهموريت آهي ته پارليامينٽ به آهي، اهي ادارا به آهن ته ميڊيا به آهي ۽ سندس تنقيد به آهي. پر جيڪڏهن ڏسندي واسندي به هميشه جيان پنهنجي روش جاري رکندي هن دفعي به جهموري سيٽ اپ جي تڏا ويڙهه ڪئي ويئي ته شايد ڪجهه به نه بچندو.