سمجهوتو
”اوهان کي مردن لاءِ ايتري ڌڪار ۽ نفرت ڇو آهي.........؟“
هن پل کن لاءِ مون ڏانهن نهاريو ۽ چيائين.
”منهنجي ڪنهن سان به ذاتي دشمني ڪانهي هي سڀني عورتن جي بقا جو گڏيل مسئلو آهي ۽ هر پڙهيل ڳڙهيل باشعور عورت کي پنهنجن گڏيل مسئلن تي ڳالهائڻ جو پورو حق آهي“
”ڇامان غلط چيو.....؟“
هوءَ مرڪندي اڳتي وڌي وئي ۽ مان هن جي باوقار چال کي ڏسندو رهجي ويس ان ڏينهن کان پوءِ هر روز هن سان ملاقات ٿيندي هئي هوءَ ڏاڍي بولڊ ڇوڪري هئي ڪلاڪن جا ڪلاڪ بحٿ ڪندي هئي هر موضوع تي ڀرپور دليل ڏئي مقصد جي ڇنڊ ڇاڻ ڪندي هئي اسان ٻئي هڪ ئي رستي جا مسافر هياسين پر منزل الڳ الڳ هئي اسان ٻئي هڪ ٻئي جي ذهنن جي تمام ويجهو هئاسين پر دلين کان اوترو ئي پري هئاسين اسان جي اندر ۾ پيار جا رابيل ته ٽڙيل هئا پر ان جي خوشبوءَ کان ٻئي محروم هئاسين اسان هڪ بئي کي ڏسي خوش ته ٿيندا هئا سين پر پنهنجي اکين ۾ هڪبئي لاءِ سپنا ۽ خواب سجائڻ گناهه سمجهيوسين. اسان جي وچ ۾ فاصلن جي جيڪا حد لڪير موجود هئي ان کي اورانگهڻ جي ڪڏهن به ڪوشش ڪونه ڪئي سين ان جي باوجود اسان هڪٻئي جا ڏک سک جا ساٿي هئاسين پر ايتري انڊر اسٽينڊنگ جي باوجود اسان هڪٻئي کان تمام گهڻو پري هئاسين، شايد ان لاءِ به ته ڪوئل کي هميشه کان مردن کان نفرت هوندي هئي ۽ مان ڪوئل جي ذات ۾ ڪوبه مطلب رکي پاڻ کي خود غرض ۽ نفرت لائق بنائڻ نه ٿي چاهيو، پر جڏهن هڪ ڏينهن ڪجھ دوستن اها خبر ٻڌائي ته ڪوئل جو مڱڻو ٿي ويو آهي ته مون ان خبر کي رد ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پهريون ڀيرو پنهنجي اندر ۾ ڪجھ ڀرندو محسوس ڪيم ڄڻ منهنجو قيمتي اثاثو ۽ خزانو ڪنهن ڦري ورتو هجي. منهنجا خيال ، منهنجا سپنا، منهنجا آدرش ڪنهن جھٽي ورتا هجن ان ڏينهن ڪوئل تي ڌاڍي ڪاوڙ آيم ۽ ڪوئل سان ملي بغير يونيورسٽيءَ مان واپس گهر هليو آيس ۽ ٻه ٽي ڏينهن ڪوئل جي جي سامهون ٿيڻ کان لنوائيندو رهيس شايد پهريون ڀيرو پنهنجي اکين جي گنهگار ٿيڻ جو احساس ٿي ويو هيم. چوٿين ڏينهن يونيورسٽيءَ ويس ته هوءَ سامهون ئي ملي وئي ڄڻ منهنجي انتظار ۾ صدين کان اتي ئي بيٺي هجي هُن کي ڏسي ڪاوڙ اڄان به وڌي وئي مون هن کي نظر اندزا ڪري قدم اڳتي وڌايو هن پويان سڏ ڪندي چيو
”ناراض آهين ڇا......؟“
شايد هن منهنجي چهري تي پکڙيل رنگن کي پڙهي ورتو هو.
”مون کي ناراض ٿيڻ جو ڪهڙو حق آهي تنهنجو منهنجو رشتو ئي ڪهڙو آهي“
”تون مون کي غلط سمجهي رهيو آهين رشتا ۽ حوالا ڪنهن به نالي جا محتاج نه هوندا آهن اسان هڪٻئي لاءِ جيڪي ڪجھ محسوس ڪيون ٿا اُها ئي هن رشتي جي سڃاڻ آهي ۽ اهو احساس ئي هن خوبصورت رشتي جو نالو آهي، انهيءَ احساس جي حوالي سان اسان هڪٻئي تي پورو حق رکون ٿا“
”پر ڪوئل تو هيڏي وڏي ڳالهه مون کان ڇو لڪائي ڇا مون تي ايترو ڀروسو به ڪونه هو“ مون سندس ڳالهه ڪٽيندي چيو
هن شڪي نظرن سان مون ڏانهن نهاريو،
”پر مون ڪهڙي ڳالهه لڪائي آهي..........؟“
”پنهنجي مڱڻي جي“.......... مون هڪدم چئي ڏنو ۽ من جي سموري اوٻر کي ٻاهر ڪڍيو.
”پر توکي ڪهڙي خبر ته مون کي خود ان ڳالهه جي خبر ڪجھ ڏينهن پهرين پئي آهي مان پاڻ ڏک جي انهيءَ احساس ۾ ڪجھ ڏينهن کان مري ۽ جي رهي آهيان ته مون کي منهنجي زندگيءَ جي فيصلي کان ايترو بي خبر ڇو رکيو ويو ڪجھ ڏينهن پهرين مامي وارا شاديءَ جي تاريخ وٺڻ آيا هئا تڏهن مون کي خبر پئي ته منهنجي قسمت جو فيصلو ڄمڻ وقت ئي ڪيو ويو آهي ۽ مان ننڍپڻ کان ئي ان اڻ ڄاڻ رشتي جي ڦندي ۾ ڦاٿل آهيان منهنجون سوچون، منهنجا خواب، منهنجا جذبا ننڍپڻ ۾ ئي گروي رکيل آهن ۽ هاڻي وڏن جي عزت ۽ ناموس خاطر مون کي ان فيصلي جو وياج سميت قرض چڪائڻو آهي“
ڳالهائيندي ڳالهائيندي ڏک هن جي چهري تي پکڙجي ويو ۽ هوءَ ماٺ جي پاتار ۾ لهي وئي مون سندس ماٺ کي ٽوڙيندي چيو.
”پر ڪوئل تو ته هميشه اهڙين ريتن رسمن جي مخالفت ڪئي آهي مون کي خبر ڪونه هئي تو تون ايترو جلدي پنهنجي ارادن ۾ هار کائي ويندينءَ......؟ مون سندس ئي ڳالهه ورجائيندي چيو.
ڪوئل ياد اٿئي هڪ ڏينهن بحث ڪندي مون توکي چيو هو ته فرض ڪر اگر تنهنجي شادي ڪنهن اهڙي شخص سان ٿي وڃي جنهن کي تون پسند نه ڪندي هجين ته پوءِ ڇاڪندينءَ.....؟ ۽ تو جواب ڏنو هو .
”ناممڪن ائين ٿي نه ٿو سگهي“ ۽ مون رڙ ڪئي هئي آخر ڇو......؟؟ مان پنهنجو پاڻ تي وقت ۽ مجبورين جو استحصال ڪڏهن به برداشت ڪونه ڪندس مان هڪ باشعور عورت آهيان مان پنهنجو پاڻ تي مڙهيل ڪوڙي عزت داري ۽ هٿ ٺوڪيل رسمن جي نوڙيءَ کي پنهنجي ڳچيءَ ۾ ڪڏهن به نه وجهنددس“
مون تنهنجو جواب ٻڌي ڦڪي مُرڪ سان تو ڏي نهاري چيو هو. ”هون!........ جيڪو اڄ تائين بدلجي نه سگهيو آهي ان کي تو جهڙي نازڪ ڇوڪري ڪڏهن به تبديل ڪري نه سگهندي ۽ تو منهنجي ڳالهه ٻڌي عزم وچان چيو هو...
”اهو توکي وقت ٻڌائيندو“....
ٻڌائءِ ڪوئل ڪيڏانهن ويا تنهنجا آدرش.....؟ ٻڌاءِ تنهنجو عزم ڇو ڀور ڀور ٿي ويو ٻڌاءِ ڪوئل جواب ڏي صرف اسٽيج تي بيهي رڙيون ۽ ڪوڪون ڪري عورتن جي حقن جو ڍنڍورو پٽڻ وڏين وڏين ڪانفرنسن ۾ ويهي ڪوڙين دستاويزن تي صحيحون ڪرڻ ....... ڇا اهي سڀ آهن تنهنجا آدرش...... تو جهڙي پڙهيل عورت جڏهن ائين ئي موت جي صليب تي چپ چاپ ٽنگي ويندي ته پوءِ هزارين مظلوم عورتن جي هياڻائپ جو مذاق اڏاري انهن کي معاشري کان باغي ڪرڻ جو حق اوهان کي ڪنهن ڏنو آ......“
”خدا جي واسطي بند ڪ اها پنهنجي تقرير“ تو رڙ ڪري ڪاوڙ ۾ چيو ۽ تون سڏڪن ۾ پئجي وئينءَ ۽ مون ۾ ايتري همت ڪونه هئي جو تنهنجن لڙڪن کي پنهنجي آڱرين ۾ جذب ڪري سگهان....
ان ڏينهن کان پوءِ تون ۽ مان ملندا به هياسين ته اجنبين وانگر....... اسان جي وچ ۾ خاموشيءَ جي ڊگهي ليڪ ديوار بڻجي بيهي رهي هئي جنهن کي اورانگهڻ اسان ٻنهي جي وس ۾ ڪون هو هاڻي ته الائي ڇو هڪ بئي کي پنهنجو مجرم سمجهندا هياسين اهي بحث اهي ادبي ڪچهريون اهو ٻارن وانگر وڙهي پوڻ ۽ وري پرچي پوڻ سڀ ڪجھه يادن جو حصو بڻجي ويو هو يونيورسٽيءَ جا آخري ڏينهن ڏاڍي بي چس ۽ بي رنگ گذري ويا ۽ اهو ڏينهن به آيو جڏهن آخري ڀيرو يونيورسٽيءَ جي گيٽ تي بيهي هڪٻئي کي خدا حافظ چئي پنهنجي منزل ڏانهن روانا ٿي ويا سين مان آخري گهڙيءَ تائين توکي اهو ٻڌائي نه سگهين ته منهنجي چاهتن جي آخري منزل تون آهين منهنجي جيئڻ جي آخري وٿ تون آهين اگر تون اڄ به بغاوت ڪرين ته مان تنهنجو آهيان پر مان هن کي ڪجھ به چئي نه سگهيس، وقت ڏاڍي تيزيءَ سان گذري ويو لمحا وقت جي وير ۾ لٽبا ويا صرف درد جو احساس ساڻ رهيو.
ڪجھ عرصي کان پوءِ ڪوئل جي شاديءَ جي خبر پئي هيم ۽ مون ان خبر کي به چپ چاپ سيني سان لائي دفن ڪري ڇڏيو..... هن کان وڇڙي ورهه گذري ويا، زندگيءَ جا ڪيترائي تلخ ۽ سندر پل بهارن ۽ خزائن جا ڳاڙها پيلا ويس اوڍي تن تي پنهنجا نقش چٽي ڍار ٿي ويا پر اڄ به ائين لڳي ٿو ڄڻ ڪالهه جو ئي ڪوئي گذريل پل هو جنهن جو هر عڪس اڄ به ائين ئي چٽو ۽ واضع آهي شايد يادن جا زخم ڪڏهن به ڀرجي نه سگهندا آهن منهنجي اندر جا زخم به ناسور بڻجي چڪندا رهيا آهن ۽ مان يادن جي ٻيٽ ۾ تنها هلندي هلندي جيون جو هر رستو وساري چڪو آهيان پنبڻين تان لڙڪ چونڊيندي آڱريون به چچرجي ويون آهن هر خواهش بيبسيءَ جو ٻور هاري مجبورين جو احساس ڏياريندي آهي ، ڪاش! تون ۽ مان هڪ دفعو ئي سهي، پيار جي فلسفي تي بحث ڪيون ها هڪٻئي کي سمجهائي سگهون ها هڪٻئي کي چاهتن جي زندهه هجڻ جو احساس ڏياري سگهون ها. پر شايد چاهتن جي شدت جو احساس وڇڙي وڃڻ کان پوءِ ٿينديو آهي اڄ ورهين جي وڇوڙي کان پوءِ تنهنجو گمشده وجود منهنجي پاڇي جي پويان خاموشيءَ جي چادر اوڍي بيٺو هو، اچانڪ نظر پيم منهننجا قدم هڪدم رڪجي ويا ڄڻ سج جي چوڌاري ڊوڙيندڙ ڌرتي ٽي سو پنجهٺ ڏينهن جو سفر پورو ڪري وري ان نقطي تي بيهجي وئي هجي جتان پنهنجو سفر شروع ڪيو هيائين. مون کي لڳو پوري ڪائنات ان هڪڙي پل جي سرحد تي رڪجي وئي هجي اکين تي چڙهيل موٽن شيشن جي فريم تي ورهين جا گذريل ڌنڌلا عڪس چٽا ٿيندا ويا پر فرق صرف ايترو هو جو اُها ڪوئل ڪٿي ڏکن جي جهنگل ۾ وڃائجي وئي هئي روح کان خالي هن جو زندهه لاش منهنجي سامهون بيٺو هو اڄ ان ڪوئل جو ٽهڪ خبر ناهي ڪٿي وڄائجي ويا هئا هن جي چهري جي تازگي لڙڪن جي ڪلراٺي پاڻيءَ ۾ سينور جي وئي هئي هن جون روشن اکيون روشني وڃائي چڪيون هيون ۽ سندس جسم صدين کان رُڃ ۾ سفر ڪندو غمن جي گهاڙيٽي ۾ پيڙجي هڏائون ڍانچو ٿي ويو هو هن جي اها حالت ڏسي مان پاڻ کي روڪي نه سگهيس ۽ مون کان رڙ نڪري وئي ۽ مون ڪوئل کي جهنجهوڙيندي پڇيو.
”ڪوئل تو پنهنجي ڇا حالت ڪري ڇڏي آهي ڪٿي منهنجون اکيون ڀليون ته ناهن تون اُها ڪوئل ناهين جنهن کي ڏهه سال اڳ مون يونيورسٽيءَ جي گيٽ تي خداحافظ چيو هو“ منهنجي سوال تي هن جون اکيون ڀرجي آيون اڄ هوءَ ورهين جو زهر اوڳاڇڻ چاهي پئي پر لفظ هن جو ساٿ ڏيڻ کانڪيٻائي رهيا هئا هو ءَ گهڻو ڪجھ چوڻ چاهي پئي پر چئي نه سگهي گهڻو ڪجھ ٻڌڻ چاهي پئي پر ٻڌي نه سگهي، لڙڪن جو سيلاب اکين ۾ لڪائي هوءَ دوائن جو پيڪٽ جلديءَ ۾ کڻي اسٽور تان هيٺ لهي وئي ڄڻ ڪو گرم هوا جو جهوٽو آيو ۽ گذري ويو ۽ منهنجي اندر ۾ درد جي طوفان کي گهلي آيو ۽ اندر جو موسم هڪدم تلخ ٿي ويو....... مان اهو ته ڪڏهن به نه چاهيو هو ته ڪوئل کي اهڙي هيڻي روپ ڏسندس ڪوئل جي ان روپ ۾ هن ۾من ۾ هورا کورا مچائي ڇڏي ڪوئل جي حالت ڄاڻڻ لاءِ دل بيچين هئي آخرڪار ڪوئل جي هڪ سهيليءَ کان خبر پيم ته ڪوئل ڌاڍي ڏکي زندگي گذاري رهي آهي. ڪوئل جو مڙس ڏاڍو بددماغ بخيل ۽ شڪي مرد آهي. ڪيڏانهن به ڪوئل کي ڪونه ڇڏيندو آهي آفيس ويندو آهي تڏهن به گهر کي ٻاهران تالو ڏيئي ڪوئل کي اندر بند ڪري ويندو آهي گار گند مارڪٽ ته سندس روز جي زندگي ءَ جو معمول اٿس وڌيڪ اذيت ڏيڻ لاءِ طلاق جي ڌمڪي اُٿي ويٺي ڏيندو اٿس ۽ اڪثر مارڪٽ ڪري ٻار کسي ماءَ جي در تي اڇلائي ويندو اٿس اهو سڀ ڪجھ ٻڌي هينئون ڇڄي پيو ۽ مان سوچڻ لڳس ڇا هر عورت ائين ئي وقت ۽ حالات سان سمجهوتو ڪري زندگيءَ جو انت آڻيندي رهندي ڪڏهن وڏن جي عزت ۽ ناموس خاطر سمجهوتو...... ڪڏهن سماجي پاسداري ڪرڻ لاءِ سمجهوتو...... ڪڏهن طلاق جي بدنام داغ کان بچڻ لاءِ سمجهوتو....... ۽ ڪڏهن اولاد جي کسجي وڃڻ جي خوف کان سمجهوتو..... ڇا زنندگي واقعي سمجهوتي جو نالو آهي جنهن کي وک وک تي سمجهوتي جي ٽيڪ سهاري بيهاريو وڄي ٿو. پر سمجهوتي جي سهاري بيٺل عمارت جهٽ ۾ ڊهي پٽ اچي پوي ٿي، منهنجي ڪنن ۾ ڪوئل جي اُها تقرير گونجڻ لڳي جيڪا مون پهريون ڀيرو ٻڌي هئي جنهن ۾ مردن لاءِ ڌڪار ۽ نفرت جي باهه ٻري رهي هئي پر هاڻي انهن لفظن جي تپش منهنجي وجود کي به ساڙي رهي هئي........