مها ڪوي

آفاقي ۽ لاثاني گيتانجليءَ جو خالق مها ڪوي رابيندر ناٿ ٽيگور 1913ع ۾ گيتانجليءَ جي حوالي سان ادب جو ”نوبل انعام“ حاصل ڪري چڪو هيو. انگريزي ٻوليءَ جا مشهور اديب شاعر ۽ دانشور سندس محفل ۾ ويهڻ پنهنجي لاءِ اعزاز سمجهندا هئا. گيتانجليءَ پهريون دفعوW.B. Yeats (انگريزي ادب ۽ شاعريءَ جي حوالي سان هڪ وڏو نالو آهي) ترتيب ڏيئي انگريزي زبان ۾ ڇپرائي. ”نوبل انعام“ ملڻ کان پوءِ گيتانجليءَ جي شهرت آسمان سان لڳي. ترت ئي پهرين جنگ عظيم لڳي. لکين انسان قتل ٿيا. توسيع پسند، انا پرست، بي مقصد نعرن جي مقتل تي قربان ٿيا. انسان هر طرف پناهه جي تلاش ۾ هئو، جسماني ۽ ذهني طور! جتي ملڪ ۽ حڪمران ملي نغمن ۽ بينڊ جي پرشور آوازن ۾ گُم پنهنجي عظمت ۽ وجود کي برقرار رکڻ جي سعي ۾ هئا ته يورپ جو پڙهيل لکيل عام ماڻهو جنگ جي بي مقصديت کان فرار حاصل ڪرڻ ۾ پورو هيو. گيتانجليءَ جا مَڌَرَ سُر انهيءَ زماني ۾ دلين ۽ دردمند انسانن لاءِ آٿت ٿي پيا. 23-1922ع تائين اٺ سال لڳاتار گيتانجلي يورپ جي سمورين مُکيه ٻولين ۾ بهترين وڪرو ٿيندڙ ڪتاب رهيو. انهيءَ وقت هڪ نوجوان آدرش وادي، جنهن جو حسب نسب ته شاهي هيو پر دل، دماغ ۽ ڪمزور ڏٻري جسم تي لاٽ جيان ٻرندڙ روشن اکيون عام ماڻهن جي درد سان ڀريل هيون. سندس نالو لارڊ برٽرانڊ رسل. ابن ڏاڏن کان لارڊ، پر رسم و رواج جو باغي! ارڏو! آڻ نه مڃيندڙ انسان! ٻيو (Sysiphus). پيو ازل کان ٻوجهه ڪلهي تي کڻي پر آڻ نه مڃي. ۽ هر وار ديوتائن ڏي ڪِروڌ ڀرين نظرن سان ڏسي سندس ڪيئي تصنيفون ايستائين ڇپجي چڪيون هيون ۽ علم و ادب جي شائقين لاءِ بحث جو موضوع هونديون هيون. جو رسل جو هر شيءِ جي باري ۾ انوکو نڪته نظر هوندو هيو. رسل هر شيءِ کي، هر مظهر فطرت کي، هر قدرِ انساني کي نه صرف سندس مادي ۽ تاريخي پس منظر ۾ ڏسندو هيو پر گڏ سندس هڪ تقابلي ۽ (Objective) ڇنڊ ڇاڻ به شامل هوندي هئي. هو رنگ، نسل، مذهب، قوم، جاگرافيائي ۽ تاريخي حوالن کان بالا هيو ۽ ائين ئي هر مظهر، حرڪت ۽ آدرش جي ڇنڊ ڇاڻ ڪندو هيو.
ڳالهه وڃي پهتي رسل جي علم و فضيلت تي، اصل مقصد ٻيو هيو. رسل پنهنجي وقت جو، بلڪه هن صديءَ جو وڏو ماڻهو هيو. انهن ڏينهن ۾ ٽئگور هڪ دفعو پيرس ويو. رسل جي ساڻس ملاقات نه ٿيل هئي. جڏهن مهاڪوي پيرس پهتو ته لارڊ رسل کانئس ملاقات لاءِ وقت گهريو. چون ٿا ته مهاڪوي صبح بلڪه فجر ويلي هڪ باغيچي ۾، جتي پاڻ چَهل قدمي ڪندا هيا اتي ملاقات جو وقت ڏنو. ويهين صديءَ جي ٻن عظيم هم عصرن جي ملاقات ٿي. لارڊ رسل نوڙت ڪري عرض ڪيو ته کيس سدائين مهاڪوي جي زيارت جو شوق رهيو آهي. آداب، القاب ۽ تڪلفات کان پوءِ چهل قدمي ڪندي ويهين صديءَ جي عظيم ڏاهي لارڊ رسل، مهاڪويءَ کان پڇيو ”مهاڪوي! مون کي ٻڌايو ته خوبصورتي ڇا آهي؟“ مهاڪوي پل کن لاءِ خاموش رهيو. سندس قدمن جي حرڪت رڪجي ويئي. سدائين پرسُڪون رهندڙ چهري تي ڳنڀيرتا ڇانئجي ويئي. چيائين: ”خوبصورتي ڇا آهي؟“ اهو لفظن ۾ ٻڌائڻ ڏاڍو ڏکيو آهي...... پر آئون ڪوشش ڪندس......“
۽، پوءِ ڏيڍ ڪلاڪ مهاڪوي، علم و دانش جي گهر، خوبصورتيءَ جي معنيٰ تي گوهر افشاني ڪئي ۽ لارڊ رسل جهڙي عالم خاموشي، سڪون ۽ ڌيان سان ٻڌي..

(جون، 2002ع)

ڪالم / مضمون

نيٺ ته ڊهندي