بدتهذيب نانگ
هڪ ٻه مزيدار واقعا ياد آيا اٿم . مسز عطيه عنايت الله جنهن جو گهر وارو عنايت الله صاحب هينئر هڪ 22 گريڊ تان رٽائر ٿيل آفيسر آهي. تنهن هڪ دفعو سول سروسز اڪيڊمي ۾ بطور مشير صدر پاڪستان تقرير ڪندي چيو ته....
They are neither Civil nor Servants…….
اصل ۾ اهو شايد ڪياني صاحب مرحوم (جسٽس ڪياني) چيو آهي جو پاڻ به سول سرونٽ هيو.
وري هڪ انتهائي ذهينCivil Servant جي طرفان... خالد حسن صاحب پراڻو سي ايس پي آهي. ويانا ۾ هوندو هو. اتان ڊان لاءِ لکندو هيو. اهو اڪثر سول سروسز يا ڪامورا شاهي جا ڌاڻا ڪڍندو هيو. اڪثر Civil Servants لاءِ Un civil serpents جو لفظ ڪم آڻيندو هو. کيس مون پڙهيو هوندو. يعني ڪامورو معنيٰ ”بدتهذيب نانگ“ جنهن کي خبر نه هجي ته ڪنهن کي ڪنهن وقت ڏنگڻو آهي.
مون به اهو ئي محسوس ڪيو آهي. واقعي ڪامورو نهايت ئي ”بدتهذيب نانگ“ آهي. پر هو اڪيلو ئي ”بدتهذيب نانگ“ نه آهي يا ائين چئجي ته هو ئي صرف ”بدتهذيب نانگ“ نه آهي پر سندس برادري ۽ ماڪوڙي ماسات قبيلي ۾ سياستدان، وڏيرو ۽ پورهئي جو استحصالي سرمايه دار به آهي، جو ڪٿي ڪٿي ته موقعي پرستي، ظلم، استحصال، چوربازاري ۽ رشوت ۾ ڪاموري کان مٿڀرو ٿيو وڃي.
مڃان ٿو ته سڀ برابر نه آهن. هر ڪامورو، وڏيرو، سياستدان يا سرمايه ڪاري واري معاشري ۾ رهندڙ سرمايه ڪار ظالم ۽ استحصالي نه آهي. جي ائين هجي ته نه ڪو موني سنگهه پيدا ٿئي نه ڪو ڪائونٽ ليو ٽالسٽائي پيدا ٿئي. نه ڪو حيدربخش جتوئي ٿئي نه ئي ڪو مهاڪوي رابيندر ناٿ ٽيگور پيدا ٿئي. اڃا ڪي آهين ڪُلجڳ ۾ ڪاپڙي.... جنين جي ڪري هي رنگ و بُو جي حسين دنيا قائم آهي.
افسوس صرف انهيءَ ڳالهه جو آهي ته رشوت، اقربا پروري، موقعي پرستي ۽ ظلم جي وسيع ميدانن ۾ ڪامورو، وڏيرو ۽ سنڌ جو سياستدان هڪ ٻئي کان اُتر لَهڻي. ائين ڪونهي ته ڪو پنجابي، پٺاڻ يا بلوچ اسان سنڌين کان وڌيڪ ايماندار آهن. اُهي اسان کان به شايد وڌيڪ ڀاڙ جا ترا آهن. پر انهن وٽ نه شاهه لطيف آهي نه شاهه عنايت شهيد آهي، نه ئي هو وري ڪي اهڙين روايتن جا پاسبان يا اَسيرآهن ۽ جي هجن به ته به اسان کي ته پنهنجو گهر ڏسڻو آهي.
مون ڏٺو آهي ته اهڙا به سياستدان آهن جن جي هر لينڊ ريفارم کان پوءِ زمين وڌندي ويئي آهي. اهڙا به آهن جي هر حڪومت سان پورا آهن.
حڪومت ڇا آهي؟
Will of people
ماڻهن جي حق خودارادي! ۽ ماڻهو ڪير آهن. اُهي، جن جي خواهشن سان حڪومتون بدلبيون آهن، واعدا وعيد ٿيندا آهن. پر سندس حال اهو ئي آهي. پشتها پشت جو وڏيري جو غلام. اڄ نوري آباد ۾ ڪو ماڻهو ڪارخانو لڳائڻ لاءِ تيار نه آهي. ائين ته نه آهي جو سنڌ جو وڏيرو نٿو چاهي ته سنڌ ۾ ڪارخانا لڳن. جي ڪارخانا لڳندا ته وڏيرن کي زور ڪير ڏيندو، سندن اڱڻ ڪير ٻهاريندو ۽ مفت جو پورهيت ڪٿان ايندو. ائين ڀلا ڪيئن ٿي سگهي ٿو ته اُٻاؤڙي کان وٺي ڪيٽي بندر تائين هر پاسي يعني دريا جي ٻنهي پاسي ايڏا ته ناميارا جدي پشتي پير مير ۽ وڏيرا ويٺا آهن. ناممڪن آهي جو هو نه چاهين ۽ ڌاڙا لڳن يا ماڻهو اغوا ٿين. صوبيدار، تپيدار کان وٺي ڪمشنر ۽ سيڪريٽري سندن مرضيءَ تي لڳن ٿا يا سندن مرضيءَ کان سواءِ نٿا لڳي سگهن. جرم ڪيئن ممڪن آهي.
مڃان ٿو ته Corruption آهي پر اک ٻوٽ ڇو! هيڪر سڀ سندرو ٻڌو. رشوت ظلم، ڏاڍ ۽ جبر جي خلاف. پوءِ ڏسو.
سو ادا، آءٌ ڪيئن نه Politicize ڪيان، ڇو نه ڪيان هن ڌرتيءَ جو مون تي قرض آهي. مس مس ته مون کي موقعو مليو آهي. قرض لاهڻ جو.
آءٌ لاهيندس، چاهي ڪجهه به ٿي وڃي.
(سيپٽمبر، 1989ع)