ڪجهه سوچيو
انهيءَ تي مون کي اسان جو مائٽ ڊاڪٽر ياد آيو جنهن پنج لک روپيا ڏيئي پنهنجي پٽ کي ايريگيشن ۾ ايس ڊي او ڪرايو هو. پوسٽنگ پوءِ به ڪانه ٿي مليس، تان جو حڪومت ويئي. مون ڏي آيا ۽ مون نئين وزير کي عرض ڪيو جنهن مهرباني ڪري کيس پوسٽنگ ڏني. هاڻ اهو ايس ڊي او صاحب منهنجي ئي واٽر تي مون کان ڀتو وٺندو آهي. ”دودو ڌوڙ چنيسر ڇائي“....
نذير جو هڪ دوست ويٺو هيو. ان چيو ته سائين! منهنجي ڀاءُ انجنيئرنگ ڪئي آهي. پنج سال ٿيا، جو هڪ جاءِ تي نوڪريءَ جي لاءِ درخواستون گهرايون ويون. منهنجي ڀاءُ به درخواست ڏني. هوشيار ڇوڪرو هيو. 75 سيڪڙو مارڪون هيون. انٽرويو کانپوءِ جي لسٽون ٺهيون تنهن ۾ ڇهون نمبر هيو. نوڪريءَ جو آرڊر نه مليو سو نه مليو، تان جو خبر پئي ته جيڪي ڏهاڪو جايون هيون تن تي وزيراعليٰ صاحب جي حڪمن تحت ”سي“ ۽ ”ڊي“ گريڊ وارن کي به رکيو ويو جن انٽرويو به ڪونه ڏنو هو. ڇا ٻڌايان ته مون انهيءَ کان به وڌ ويڌن ڏٺي آهي. منهنجو ڀاءُ ميٽرڪ 84 سيڪڙو انٽر 83 سيڪڙو انجنيئرنگ 82 سيڪڙو. بهترين شاگرد. 1993ع ۾ سائيٽ لميٽيڊ ۾ انجنيئرن جون جايون آيون. هن به درخواست ڏني. انٽرويو ٿيو. بورڊ جن ٽن ڄڻن جا نالا زير غور آندا، تن ۾ هي ڇوڪرو به هيو. ٽي جايون هيون، پر پنجن ڄڻن کي نوڪري ملي. چيو ويو ته وزيراعظم صاحب يا مٿان جا حڪم هئا. انهن پنجن مان ڪنهن به درخواست نه ڏني هئي نه ئي انٽرويو ۾ ويٺا ۽ نه ئي انٽرويو بورڊ سندن سفارش ڪئي. ٻڌڻ ۾ آيو ته ٽن کان پنجن لکن جي رشوت جي عيوض ڀرتيون ٿيون هيون. منهنجو ڀاءُ هڪ بهترين شاگرد ۽ سٺو انجنيئر هوندي به نوڪريءَ کان محروم رهيو. تان جو وڃي هڪ خانگي ڪمپنيءَ ۾ نوڪري ڪيائين ۽ اڄ سوڌو اُتي ئي آهي. لک دفعا چيو اٿمانس ته سي ايس ايس جي تياري ڪري. هو اهو مڃڻ لاءِ تيار ئي ڪونهي ته جيسين توهان رشوت نه ڏيندو يا جي اوهين ڪنهن وزير، امير جا ناٺي نه آهيو تيسين اوهان لاءِ ڪا سرڪاري نوڪري ممڪن آهي.
هي هڪ اڌ واقعا آهن جي حقيقت آهن. پر جي ڏسندؤ ته انهيءَ کان به مٿي ظلم آهي. منهنجي هڪ مائٽياڻي ڇوڪري آئي. چيائين ته اسان پنجويهه هزار ڏنا آهن، بدلي لاءِ. صرف بدلي لاءِ سو به هڪ ماسترياڻيءَ جي. وڌيڪ ٻڌايائين ته اڃان هفتو ئي ڪونه ٿيو ته ٻيءَ ڪنهن ماسترياڻي ٽيهه هزار رپيا ڏنا. منهنجو آرڊر رد ڪري ٻيءَ جو آرڊر ڪري ڇڏيو اٿن. هاڻ وڃون ٿا ته نه پئسا ٿو موٽائي نه ئي آرڊر ٿو ڪري. رهندو دڙڪا ٿو ڏي. مون چيومان ته بابا پئسا مون کان پڇي ڪونه ڏنا اٿوَ سو منهنجو واسطو ڪونهي. باقي بدليءَ لاءِ آءٌ ڪنهن کي عرض ڪندس ۽ انهيءَ ”نواب صاحب“ جون جڏهن گهڻيون شڪايتون ٿيون ته کيس هڪ بهتر جاءِ تي رکيو ويو. جتان هڪ سنڌي آفيسر کي هٽائڻ گورنر صاحب لاءِ باعث خوشي هيو. ڪيترين ڳالهين تي روئون؟ اهڙو اچي رواج پيو آهي سفارش، رشوت، ناانصافي جو .جيتري وڏي ڪرسيءَ تي ويهڻ وارو آهي اوترا ٿو وڏا انڌير ڪري.
پر نه، مسئلو اهو به ڪونهي. مسئلو هي آهي ته هي جي ڏتڙيل آهن، جي مايوسيءَ جو عذاب ڀوڳين ٿا تن جو ويساهه کڄي ويو انصاف تان، حق تان. هاڻ انهن هزارن لکن جو رويو ۽ ورتاءُ ٻين سان ڪهڙو ٿيندو. ڇا صحتمند هوندو؟ نه! هرگز نه!! هي جي ٻي طرح اهل آهن، لائق آهن تن جي حقن تي جڏهين ڌاڙو لڳي ٿو ته هنن جي دل ۽ دماغ جي آنڌ مانڌ هڪ ٻئي ماڻهوءَ کي جنم ڏئي ٿي. ان ماڻهوءَ کي جنهن ۾ هڪ ڏينهن ماڻهپ جو احساس ئي متان ختم ٿي وڃي. ماڻهو ڪيترو سَهي سگهي ٿو. ڪيترو برداشت ڪري سگهي ٿو. ڏونگر به ڏريو وڃن . ماڻهو ته ڪمزور آهي. پوءِ هي ڪمزور ڇو نه ڪلاشنڪوف کڻي ڌاڙا هڻي. ڪجهه ته سوچيو. خدارا.... ڪجهه ته سوچيو...
(سيپٽمبر 1999ع)