ثقافت جي ڏھاڙي سنڌ امڙ ڏي خط
تون اسان جي عظيم سُڃاڻپ آهين…!
تون جيڪا صدين جي صدا آهين. تون هن ديدآور دنيا جي وشال نقشي تي بادل جيان بانوري آهين، تون موهن ڪلپنا جي خواب ۾ ايندڙ اها مبهم ۽ ڌنڌلي سنڌ آهين، جنهن جي گهٽين کي ٻهارڻ لاءِ هن ڀنگي ٿيڻ چاهيو هو. تون حسن درس جي خيالن ۾ ايندڙ ”پرين جي پاڇي“ جهڙي اها حسين نگري آهين، جنهن جي لاجواب لينڊ اسڪيپ تان لهندڙ سج هن کي مهاڻي ٻار وانگي موهي ماريندو هو. تون عرفان لنڊ جي نئين ڪويتا ۾ گُد ڏيندڙ اها سنڌ آهين جنهن جي مٽي اڃا مڪمل طور ڪلمو ناهي ڀريو. جنهن جون سمبارائون اڄ به محو رقص آهن. تون مصري شاھ جي اها شاعري آهين، جنهن ۾ هن عشق کي امام بڻائيندي محبت کي ئي مذهب ڪوٺيو آهي. تون قدم کان عدم تائين پهتل روبينه ابڙو جو اهو فلسفو آهين، جنهن ۾ مذهب کان انسان وڏو آهي. تون دوستي جو ڌرم نڀائي ڀومي جو ڀرم رکندڙ ، هانسي سوڍي جي اها حب الوطني آهين، جنهن جا ڳيچ ڳائي ننگر جون ناريون پنهنجن پتي پرميشورن کي محاذ تي موڪلينديون آهن. تون شيخ اياز جي شاعري ۾ شوخ ڇوليون بڻجي ڇلڪندڙ اها ڪينجهر آهين، جنهن ۾ ڪيئي نماڻيون نوريون لهرون لهرون بڻجي نچن ٿيون. تون سرمد ۽ صادق جو اهو آواز آهين، جيڪو ڳڀروئن جي روح کي گرمائي تو سان عشق ڪرڻ تي اُڪساهي ٿو. تون باغي جو اهو گيت آهين، جنهن کي ٻڌي اسين تنهنجو نصيب ٺاهڻ ۽ پنهنجو قرض لاهڻ لاءِ سندرا ٻڌي بيٺل آهيون.
اي تعصب کان مٿاهين سنڌ! توکي مذهبي ماڻھو ڀلي کڻي انتهاپسندي جي ”ابوڇڻي“ اوڍائڻ جي ڪوشش ڪن پر تنهنجي ملوڪ مک تان صوفي ازم جا موڙ ڪڏهن به لاهي نه سگهندا، ڇاڪاڻ ته اهي موڙ انهن مڻهيارن جا مڙهيل آهن، جن جي درويش دلين جي ديبلن ۾ انسانيت جا ديپ سدا جڳ مڳائيندا هئا. تون تعصب ۽ نفرت جهڙن ناپاڪ نظرين کان مٿاهين آهين. تون اڄ به ان ابهم ٻار جيان ڀولي ڀولي آهين، جيڪو دنيا جي ڪنهن به قيمتي راندڪي تي راضي ناهي ٿيندو، پر پيار جا ٻه ٻول هن کي پاڻي ڪري ڇڏيندا آهن. تو ۾ اڄ به هوليون ڏياريون عيدون گڏجي ملهايون وڃن ٿيون. تون مذهبي ايڪتا جو دنيا لاءِ مثال آهين. تو ۾ رام، رحيم عيسيٰ، موسيٰ، نانڪ ۽ گوتم سڀ ميٺ محبت سان رهن ٿا. تو مذهبي متڀيد کان مٿاهين آهين. تنهنجي صوفياڻي سر زمين ۾ اڄ به رام جي گام ۾ ملهائجندڙ هولي جا هڙئي رنگ رحيم جي اڱڻ تي به هارجن ٿا ته ڏونگر مل جي گهر ۾ ٻرندڙ ڏياري جي ڏيئن جي روشني تريل طعامن جي روپ ۾ گل محمد جي گهر به پهچي ٿي. عيدالفطر جو فطرو گهنشام کي به ملي ٿو ته ٻاڪري عيد وارو ”تيوڻ “ تنو مل به ڍؤ تي کائي ٿو. پير پٿوري جي ماڙي تي سردار شاھ سر جُهڪائي ٿو ته لجپال لطيف جي درگاھ تي موهن لعل به مٿو ٽيڪي ٿو.
اي جيجل! تنهنجي ثقافتي رنگن ۾ به محبت جو سڏ سمايل آهي اهو سڏ ورنائڻ لئه اسين هر سال ڊسمبر ۾ تو سان اظهار محبت جو وچن ورجائيدا آهيون. هن مابعد جديديت واري دور ۾ دنيا ڀلي کڻي نوان نوان ثقافتي رنگ ۽ ڍنگ اپنائي ۽ چنڊ کي چُهنڊڙي هڻڻ جي ڪوشش ڪري پر اسين اڄ به تنهنجي اجرڪ ڦلن جي ڪهڪشان ۾ پنهنجي شان جا ستارا جگ مڳائيندي ڏسو ٿا. اسين سنڌي ٽوپي جي جرڪندڙ ڪاون ۾ سڀيتا جي سونهن سمجهي سِر تي سَجايون ٿا. اسين ڪکاون گهرن ۽ پٽڪي جي ورن ۾ تنهنجي عزت محفوظ سمجهون ٿا. اسين ڇيڻي سان ليپيل اوٽلن ۽ جهوپڙا هوٽلن تي، ڪانب ڪڍي ويهي کيرپتي چانهه پيئندي تنهنجي ساراھ جون سرڪيون ڀريون ٿا. نئين دور جي هي دنيا ترقي جي ڊوڙ ۾ ڀلي کڻي پنهنجي ماضي کي وساري پر اسين تنهنجي قديم سونهن کي ڪڏهن به نه وساريندا سين. اسين تنهنجي دل ۾ دفن ٿيل درويشن جي درگاهن تي ميلا مچائي، تنهنجي مور کيڙي جهڙي ثقافت کي جئدان ڏيندا رهينداسين. اسين اُٺن ۽ گهوڙن کي ڪنوار جيان سينگاري تنهنجي.سرزمين تي سدا ڊوڙايندا رهنداسين.
اي جيجل! اسين تنهنجا سٻاجهڙا مارُو اڄ به صحرا کي ستر سمجهون ٿا. اسان پاٻوڙا پائڻ ناهي وساريو. اسين ڪرڙن جا ڏينا کائي ڏُلي ۽ رُلي به ٻاٻاڻي وطن سان ٻٽيهه دليون لڳائي ويٺا آهيون. اسين تنهنجي صدين پراڻي ثقافت مهمان نوازي جو مان رکي مهمانن کي مهان سمجهون ٿا. چانورن جي ماني ڪڪڙ جو ٻوڙ، مکڻ ماکي ۽ گهاٽي لسي اڄ به مهمان نوازي جي دسترخوان جو دستور بڻيل آهي.
اي سنڌ! تنهنجي سيني تي حرس مان هلندڙ سادڙيون سنڌياڻيون اڃان جديد دور جون ”ڪسيون ڪُڙيون“ ناهن ٿيون ۽ نه ئي وري لالي يا بالي ووڊ جي ڪنهن واهيات گاني تي ڊسڪو ڊانس ڪن ٿيون. اڄ سنڌ! تنهنجون سادڙيون سنڌياڻيون وڏي کڙيءَ واري جُتي پائڻ ۾ به صفا شرم ٻُوٽڙيون آهن. جينس پينٽ وارا ريڊي ميڊ ڪپڙا پائڻ ته پري جي ڳالهه آهي، پر اُهي ته وارن ۾ شيمپو لڳائيندي به شرم محسوس ڪن ٿيون. سٻاجهڙيون سنڌ ناريون گج پڙا ۽ ڪنجرا پائي، وارن ۾ مروو (نازبوءَ) لڳائي، ڏندن کي مساڪ هڻي پنهنجي محبوبن سان ملن ٿيون. هنسلي هار ڪندڙ سنڌ ناريون نڪلس جي نالي کان به واقف ناهن. اهي ميڪ اپ واري مصنوعي فيشن کان وڌيڪ فطرت تي ويساھ رکنديون آهن. پنهنجي ثقافتي سونهن دهريءَ کي دل تي سجائي هلن ٿيون. جهانجهر ،جهومڪ ۽ جهيلن سان پيار ڪندڙ سنڌياڻين جا هٿ اڄ به ٽُڪ تي رليون ٺاهڻ ۽ چادرن تي ٽونئر ٽانڪڻ ناهن وساري سگهيا. اُهي هنر مند هٿ مور کنڀن مان وينڃڻا ٺاهي، هر مچ ڪچو ۽ پڪو ڀرت ڀري تنهنجي ثقافتي قدرن ۽ معيارن کي زنده رکندا اچن.
اي جيجل! جاگرافيائي حدن، ثقافتي اهڃاڻن ۽ صوفي ازم واري نظريي جي حفاظت ڪرڻ اسان جو اولين فرض آهي، ڇاڪاڻ ته اسان ” الست به ربڪُم “ واري ازلي ڏينهن تو سان ويڙهيچاڻو وچن ڪيو هو. تنهنجي خوبصورت کيٽن ۽ دلربا ٻيٽن جو قسم تنهنجي نانءَ تان نثار ٿيڻ جو جنون اڄ به اسان جي رت ۾ ست بڻجي ساھ کڻي ٿو. تنهنجي سرير جي سر زمين ۾ جيستائين سنڌو جهڙو شهنشاھ ۽ ديومالائي درياءِ روان ۽ دوان آهي. ايستائين تنهنجي وجود جي وڻ کي وقت جو ڪو به واءَ لوڏي نه ٿو سگهي. ڪُنڍي مينهن جي سڱن جهڙا ڏانٽا جيستائين هنر مند هارين جي محنت ڪش هٿن ۾ موجود آهن. ايستائين تنهنجي زمين کي زرخيز ٿيڻ کان ڪير به روڪي نه ٿو سگهي. ڀلاري ڀٽ ڌڻيءَ جو هي بابرڪت بيت جيستائين سينڍن ۾ مارئي ڳائي سگهندڙ ديس جي ڌراڙن جي دلين ۾ محبوب جي ياد وانگي گونجي پيو ايستائين تنهنجي ٻهگڻ ٻولي کي ڪوبه وساري نٿو سگهي.
سائينم سدائين ڪرين مٿي سنڌ سڪار
دوست مٺا دلدار عالم سڀ آباد ڪرين
فقط ڀومي پُتر