سُنيتا راٺوڙ ڏانهن لکيل خط
تون جيڪا باغي به آھين ته انقلابي به آھين!
تنهنجي بادام چشم بينيءَ جي نيرڙي نڀ ۾ بي خوفي جا بادل هر وقت ڇانيل آھن. تون وقت جي ڪنهن به دِلوراءِ جي ڊپ ۾ دَلخيم ناهين ٿي ڇاڪاڻ ته تون دلهِير نه پر دلباز آھين.
تون جيڪا راٺوڙ آھين. راٺوڙ جن کي رڻ بانڪا چوندا آھن. اُھي حياتيءَ جي ڪنهن به ھاڃي کان هٻڪائيندا ناهن. اُھي پنهنجي اڌيڪارن لئه رت جي آخري ڦُڙي تائين رڻ ڀوميءَ ۾ پنهنجي ڀوميڪا نڀائيندي، تاريخ جي ڪنوار جي ڪن ۾ طومان جا انوکا تُگل وجهي ڇڏيندا آھن. ڌرتي انهن جي اڊمبر ڪردارن کي ڪڏھن به وساريندي ناهي. تون جيڪا سنڌ جي اصلي وارث راءِ گهراڻي جي رت جي رهجي ويل نشاني آھين. توکي جيون جي سفر ۾ ڪڏھن به ستيا هاري اُداس ٿيڻ نه کپي.
اُداس اُھي هوندا آھن جيڪي بنهه بُزدل هوندا آھن. جن لئه حياتيءَ جي هر مصيبت کي منهن ڏيڻ ڏُکيو هوندو آھي. اُھي صرف سُکن جا ساٿي هوندا آھن ڏُکن سان انهن جو ڏُور کان به رشتو ناهي هوندو. اُهي گلابن جا راهي ڪنڊاون پيچرن تي هلي ناهن سگهندا.
سُنيتا! تون ته دلير آھين.! تون عورتاڻي اتهاس ۾ دليريءَ جو اهڙو سبق آموز داستان آھين، جنهن کي پڙھي ڪيئي پيڙھيون ڪربن جا ڪارا پاڻي پار لنگهي سگهن ٿيون. تنهنجي همت واري نقش ِ قدم تي هلي هن سنڌ جي هر اُها نردوش نياڻي پنهنجا ڇنل هڙئي حق واپس وٺي سگهي ٿي، جنهن سان وقت وڏا ناحق ڪيا آھن. توکي مايوس نه ٿيڻ گهرجي ڇاڪاڻ ته تنهنجي وسيع سيني جي سمنڊ ۾ دڙڪندڙ دل ڪنهن هرڻيءَ جو هانوَ ناهي، نه ئي ڪنهن ڊڄندڙ ڊيل جو هردو آھي. تنهنجي سيني ۾ ساھ کڻندڙ دل ڪنهن شينهڻ جي گونج آھي. اهڙي گونج جنهن جا پڙاڏا سمورو ڏيهه سُڻي ٿو. عرض و سمان لوڏي ڇڏيندڙ تنهنجي للڪار جو هر وار ويرين لئه ترڌاري تلوار جي ڌار آھي. تڏھن ته تو مقدر ۾ مليل هر مصيبت کي کلي کيڪاريو آھي. تون ته سسئي جو ٻيو روپ سروپ آھين. تون جهانسيءَ جي راڻيءَ وانگي اٽل ارادو رکندڙ سنڌڙي جي اُھا سورٺ آھين جيڪا پنهنجي سهاڳ لئه ڏُکن جي ڏاگهه تي چڙھي به پنهنجي عزت جو جهوناڳڙھ جهَڪو ٿيڻ نه ڏيندي. تون روپا جي رڻ ڀوميءَ ۾ ٻاگهل جي چيلهه تي سندرو ٻَڌل اُها چُنري آھين جنهن کي وقت جو ڪو به خلجي ڪنهن به فريب سان ڦاڙي نه ٿو سگهي. تون ته ڪنهن سارس جو پنهنجي سرتيءَ لئه سڪندي رڻن ۾ رهجي ويل اھڙو روح آھين جنهن لئه پريتم جي جسم جو پڃرو ئي سموري جهان جي سرهائي هوندو آھي. تڏھن ته تو پنهنجي محبت سان محبت ٿي نڀايو آھي. پنهنجي پيار جي هر پيڙا کي ونڊي ورڇيو آھي. تو پنهنجي سچي محبت لئه سڀ ڪجهه قربان ڪري هڪ نئون اتهاس رچيو آھي.
تنهنجي شاديءَ تي سڀئي ريتون هن ديس مان رُسي ويون هيون. تنهنجي ڀاڳ ۾ هٿن تي لپ ميندي به لکيل ڪونه هُئي. تو ته اباڻي اجهي مان دعائن جي ابوڇڻي اوڍي الوداعي ڪرڻ بدران روئندي رُخصتي به ڏُکن جي ڏوليءَ تي چڙھي ڪئي هُئي. تنهنجي پويان ڪنهن به ڏنجهه ۾ ڏورو نه ڳايو هو. پنهنجي پريه سجن سان پيار جا پلا ٻڌي چونئريءَ جا چار ڦيرا ڦرڻ وارو حق به مالڪ کي منظور ڪونه هو. تنهنجو ڏوھ صرف اهو هو ته تو پنهنجي رت جي رشتي سان اٽوٽ پريم ڪيو هو جيڪو پنهنجي ڌرم ۾ جائز ناهي. اِها الڳ ڳالهه آھي ته پنهنجي ڌرم کي وڏو ڪتاب ڏيندڙ ڪرشن سندس ڀيڻ رت جي رشتي ۾ ڏني هئي. هُو ڀڳوان هو تون انسان آھين.
ٽنڊي غلام علي کان سنجر چانگ ويندي تو جيڪي لُڙڪ وهايا هئا، اُهي اڄ به هن ڌرتيءَ جي دل تي دردن جو بوجهه بڻيل آھن. پنهنجي اباڻي اجهي کان سُڏڪندي الوداعي جا هٿ لوڏڻ مهل تو به موهن ڪلپنا وانگي ڪا ڪلپنا ڪئي هوندي، ته هڪ وار ئي سهي منهنجا مارو مون سان پرچي پون، پر قسمت جي ريک ۾ ڪو اهڙو ليک لکيل ئي نه هو، جو تو لئه ڪو پل سکن جو ڇانورو ٿئي ها. تون نه ڄاڻ ته ڪهڙي ڪيفيت مان گُذري هوندينءَ تڏھن، جڏھن وداعي مهل تنهنجي مٿي تي مائٽن شفقت وارو هٿ به نه رکيو هوندو.الا..اُن ڏنجهه ۾ تنهنجو ڏيل ڪُٺل پکيءَ وانگي ڦٿڪيو هوندو. تو روئڻ چاهيو هوندو، پر روئي نه سگهي هوندينءَ. تنهنجي وڇوڙي جي وِماس ۾ وِماسجڻ کان پوءِ تنهنجين سرتين ۽ سهيلين سڀئي سينگار ڇڏي ڏنا ھُئا. تنهنجي جدائي ۾ جلندڙ تنهنجي ڪنهن به جيڏي پنهنجي وَلڀ سان ولا ۾ اچي ولاس نه ڪيو هو. توکي خبر آھي اُن ڏينهن تو لئه تنهنجي ڳوٺ جي گهاٽ مٿي بيٺل وڻ پار ڪڍي رُنا هئا. پکي احتجاجن ڳوٺ خالي ڪري ويا هُئا. چوپائي مال چارو چرڻ ڇڏي ڏنو هو. تنهنجي چهري تي چنتائن جي ريک ڏسي فطرت چتا تي چڙھي ويئي هُئي ۽ ٽنڊي غلام علي جي ڊيل سنجر چانگ جي مور وٽ پنهنجي جيون جا هڙئي حق واسطا محفوظ ڪرائي ڇڏيا هئا. بغاوت بُلند آواز سان ڌرم جا ديبل لوڏي رهي هئي. ڌرم سنڪنٽ ۾ اچي ويو هو. محبت انقلاب جي فتح تي ننڊاکي ٻار وانگي مُرڪي رهي هُئي. ملول من سان تون ۽ تنهنجو ديپڪ موريڙي مير بحر جي شھر ڪراچي ڏي هميشه لئه هليا ويا هئا. سمنڊ جيڏي هن اجگر شھر جي ڪنهن ڪنڊ ۾ پکين وانگي اڀري سڀري آکيري ۾ سڪون سان سڪونت پذير ٿي پيا هئا. ماڻھن جي جهنگ ۾ اڪيلا اويلا پنهنجي ننڍڙي دُنيا ۾ بنهه سک سان زندگي گُذاري رهيا هئا. اهو شايد وقت کي مناسب نه پئي لڳو يا الئه ڪنهن ناظرو جي نظر لڳي ويئي، جو هڪ ئي جهٽڪي ۾ اوهان جي ڪُل ڪائنات ئي اُجڙي ويئي. ٽانڊاڻن جهڙا ٽھڪ چهڪ بنجي اُماس جهڙي انڌيري ۾ مبتلا ٿي ويا. پنکڙين تي پرھ ويلي ماڪ جهڙيون مُرڪون، لٿي سج سورج مُکي جهڙن سُڏڪن ۾ سمائجي ويون ۽ اُداس اکين جي ماڻڪين ۾ رهجي ويا بس ايذائن ۽ عقوبتن جي المين جا اُلڪا..ڳوڙھا غمن جي طوفان ۾ اُڏامي ويا. خوشين جا سڀئي پل موڪلائي ويا ۽ ڏُک اڻ چيا اٿتي ٿي ويهي رهيا. اسپتال ۾ ماڻھو هڪ پل به مشڪل سان گُذاري سگهندو آھي، پر تو ته سال گُذاريا آھن. تنهنجي حوصلي کي سلام آھي. تنهنجو طور سينه جيڏو سُور اهو ئي ڄاڻي سگهي ٿو، جنهن اسپتالن جي بدبوءَ ۽ مکين جي گندگيءَ ۾ پريشان حال ڪي سال گُذاريا هوندا. چوندا آهن ته ” گهايل ڪي گتي گهايل جاني“ سو تنهنجي ڳڻتين ۾ گهاريل اذيتناڪ ڏينهَن جو ڏُک گهڻن جي محسوس ڪرڻ کان مٿي آھي. سالن جا سال اسپتالن جا عذاب سهندي پنهنجي پتيءَ جي شيوا ڪندي رهينءَ ان آس تي ته ڪڏھن هُو پنهنجي پيرن تي هلي تنهنجا ھڙئي دُک دُور ڪندو. آشا تي هي جڳ جهان قائم آھي، پر تنهنجي ته آس به نراس ئي رهجي ويئي. ديپڪ جي هڪ ٽنگ هميشه لئه هلي ويئي آھي. باقي هڪ ٽنگ جو به ڪو آسرو اسمڀوَ ٿو لڳي، پر تون همت نه هارجانءِ. ڪڏھن مالڪ تنهنجي دردن جو به درمان ڪندو. مڃون ٿا ته هي ڏُک ڀوڳڻ کان ڏاڍو ڪٺن آھي. هن ناگهاني ناحق تي نه رڳو تون رُني آھين، پر سموري سنڌ جون اکيون آليون آھن. بنا ڪنهن ڏوھ جي، بنا ڪنهن ڪن جن جي اچانڪ ڏُکن جا ڏونگر اچي ڪڙڪن ته ماڻھو جا حواس ئي خطا ٿي وڃن ٿا. توسان به سڀ ڪجهه ائين ئي ته ٿيو هو. تنهنجو محبوب پتي جيڪو مسيحا هو.
جنهن جو نالو ئي ديپڪ هو. ديپڪ جيڪي روشني جي علامت هوندا آھن. اُھي ڀلا ڏوهن جي اونڌاهي جو ڪارڻ ڪئين ٿا ٿي سگهن؟
هلندڙ ڦرندڙ ديپڪ هڪ بهادر ايس پي جي غلطي جو ٻليدان ٿيندي پٿر بڻجي بستري تي بيوسي جو عالم ٿي ويو ۽ تون يڪ ٽڪ ڏسندي ئي رهجي وئينءَ. چاهيندي به ڪجهه ڪري نه سگهينءَ، سواءِ روئڻ جي. هوائن جي شھر جون ٿڌيون هوائون تو لئه دوزخ جو دئار بڻجي ويون. سنڌو جي ساحل تي بيهه تون سنڌ کي سُڏڪندي سَڏ ڪندي رهينءَ…!!
سُنيتا تون مايوس نه ٿي…!
سنڌ اڃان بگهڙن ناهي کاڌي. هيڏي وڏي وطن مان ڪو ته اهڙو مسيحا هوندو جيڪو اچي تنهنجي در تي دستڪ ڏيندو ۽ مٿي تي هٿ رکي چوندو، پُتري! تنهنجا سڀئي لُڙ لاهيون ٿا. هٿ ناٽ ڪري هاف فرائي ڪيل تنهنجي ور ديپڪ جو علاج ڪرايون ٿا. تنهنجون سڀئي ڇنل خوشيون وياج سميت واپس وٺي ڏيون ٿا ۽ اهو به چوندو ته سموري سنڌ توسان گڏ آھي.! اُھا سنڌ جيڪا نياز همايوني جي ٻولي ۾ ڪنهن ڪنوار جي من ۾ مچڪندڙ پرولي جهڙي روح پرور آھي. اُها سنڌ جنهن جي، بقول حيلم باغي جي سينڌ لُٽيل ئي رهي ٿي. جنهن جي ڪمزور ڪُلهن تي آميءَ ۽ ڦاپيءَ جا لاش اڄ به سورن جو بار بڻيل آھن. اُها سنڌ جيڪا ڀٽائيءَ جي بيت ۾ پوري عالم لئه دعاڳو آھي. اُها سنڌ جيڪا ذوالفقار قادريءَ جي ذھن ۾ هڪ انسانيت ڀريو احساس ٿي جاڳي ٿي. اُها سنڌ جيڪا ابراهيم ڪنڀار جي قلم ڪُميت ۾ سراڙا ڏي ٿي. اُها سنڌ جيڪا نٻڪيءَ جي ننگ حاجي محمد ڪنڀر جي ڪالمن ۾ چرمي وانگي ڳاڙھي ڪنوار آھي. اُھا سنڌ جيڪا امر ساھڙ جي نظمن تي نرت ڪري ٿي. اُھا سنڌ جيڪا شيخ اياز جي تراني ۾ مٽي جو تلڪ لڳائي امرتا پائي ٿي. اُھا سنڌ جيڪا حسن درس جي تمنائن ۾ ڪولهين سان گڏ ڪولهي ٿي هوليءَ جا رنگ هاري ٿي. اُھا سنڌ جيڪا عمر تيوڻي جي شاعري ۾ دراوڙن جي دردن تي اوڇنگارون ڏيئي روز جيئي ۽ روز مري ٿي. اُھا سنڌ جيڪا دسرت ٿري جي تحرين ۾ غُربت جا گاڏا ڌڪيندي آھيڙي هٿان اُڏايل تترن وانگي تڙپي ٿي. اُها سنڌ جيڪا سارنگ جويي جي سوچ ۾ لوچ پوچ ڪندي تو سان ٿيل ناحق تي نوحاگري ڪري ٿي. اُها سنڌ جيڪا نواز شاھ ڀاڏائي ۽ امير آزاد پنهنور جي تقريرن ۾ تنهنجي انصاف لئه تڙپي ٿي. تو سان هر پل گڏ آھي اُھا سنڌ جنهن جي سنڌُو ۾ پاڻي بدران واري اُڏي پيئي. تو سان گڏ آھي اُها هارياڻيءَ سنڌ جنهن جي حقن کي زميندارن ائين چٻاڙيا آھن جيئن ڪپڙ چٻو گابو ڪپڙي کي چٻاڙيندو آھي. اُها سنڌ جيڪا خانه بندوشن جي خيمن ۾ ٻار ڄمڻ تي ٻھڪي پوندي آھي. تو تان هر درد دور ڪرڻ لئه دعاگو آھي اُها سنڌ جيڪا لاهيارن جي روپ ۾ ڪاڙھن ۾ ڪڙھي هن ديس جي اڪانامي وڌائڻ ۾ وڏو ڪردار ادا ڪري ٿي. تو لئه هر ويل سوچي ۽ لوچي ٿي اُھا مزدور سنڌ جنهن کي شام جو ڏھاڙي ملڻ کان پوءِ ڏھ ڀيرا سوچڻو پوي ٿو ته اٽو وٺي يا لٽو وٺي يا ڀاڄي وٺي يا ٻارن جي من ڀاونا جو ڪو بلو ڪري. مري جيئڻ واري ان ڪيفيت ۾ ڪاري چانهه وانگي ڪڙھندڙ اُھا معصوم ۽ مجبور سنڌ تو سان هر گهڙي گڏ آھي. اُھا سنڌ جيڪا ٻنن تان گاھ جون ڀريون ڪري پنهنجو ۽ پنهنجي مال جو پيٽ پاري ٿي. تنهنجي درد تي ڊيل وانگي دانهون ڪري ٿي اُها سنڌ جنهن جي هنج مورن کان محروم ٿي ويئي آھي. تو سان ٿيل هن ڪٺور ڪلور تي پل پل پڄري ٿي اُھا جيجل سنڌ جنهن جي اکين اڳيان سندس لخت جگر باھ ۾ سڙي ڪوئلو ٿي ويو. جنهن کي بچائڻ لئه ڪا به فائر برگيڊ گاڏي نه پهتي. اُن بد نصيب ماءُ جي مري ويل دنيا جي ارٿيءَ کي ڪنهن به آٿت جو ڪُلهو نصيب نه ٿيو. اُھا سنڌ جيڪا ٻه ويلا ماني نه ملڻ جي ڏيل ڏاريندڙ ڏُک تي پنهنجا پيٽ ڄايا ٻچا وڪڻي وڏو پاپ ڪري ٿي. اُھا سنڌ جيڪا پيئڻ جي پاڻي لئه تتي ٿڌي ترسي ٿي. اُھا سنڌ جنهن جا ٻار پڙھڻ جي عمر ۾ پورهيو ڪرڻ تي مجبور آھن. اُھا سنڌ جنهن جون نيلم جهڙيون ناريون ڪوئلي وانگي ڪاريون ڪري ڪارو ڪاريءَ جي ڀينٽ چاڙھيون وڃن ٿيون. اُها سنڌ جنهن جا ڳاڙھا ڳڀرو بيروزگاري جو بوج نه سهندي وڻن جي ڪلهن تي زندگي جو بار اڇليو اچن ٿا. تنهنجي سورن ۾ ڀاڱي ڀائيوار آھي اڇي ڪبوتر جهڙي اُھا امن پسند سنڌ جيڪا سارا شگفته جي لفظن ۾ ”ٻُڪ مان ڪريل دُعا“ وانگي اُٻاڻڪي آھي. جيڪا تو وانگي مجبور، مايوس ۽ جهُورين جي جهوريل آھي. اُھا سنڌ جيڪا امير هوندي به غريب ۽ بيوس آھي.
اُھا سنڌ توکي فقط دعا ڪري سگهي ٿي. اهڙي دعا جنهن جي هر پُڪار ۾ هڪڙي ماءُ جهڙي ممتا ملندي، هڪڙو پيءُ جهڙو پيار محسوس ٿيندو، هڪڙو ڀاءُ جهڙو ڀرم لڀندو. اهڙي دعا جنهن کي پڙھي ڏُکايل دل کي ڪجهه پل لئه ڏڍ اچي ويندو.
سُنيتا اُھا سنڌ هر پل توکي هيئن چوي ٿي…!!
تنهنجي مانگ جو موتي ڪڏھن به ميرو نه ٿئي. تنهنجي نرڙ جي نيري آڪاش تي چمڪندڙ بنديا جو ڳاڙھو چنڊُ ڪڏھن به نه ڳرهڻجي. تنهنجي ٻاجهر ڪانن جهڙين ٻانهن ۾ چوڙين جا چنگ ڪڏھن به ماٺا نه ٿين. تنهنجي ڪنن جي مندر ۾ جهومڪن جا گهنڊ سدائين شل وڄندا ئي رهن. تنهنجي ڪينجهر نيڻن ۾ ٽڙيل سُرمي جا ڪارا ڪنول ڪڏھن به نه مرجهائجن. تنهنجي پيرن ۾ جهلملائيندڙ جهانجهر جي جمنا جي ڇولين کي ڪڏھن به ڇاٻ نه اچي. تنهنجي ڳچيءَ جو گورک سدائين شل اوچو رهي. تنهنجي ڪارونجهر جيڏي ڪنڌ ۾ تنهنجي محبت جي نالي جي منگل سُوتر جو هر مڻيو با سلامت رهي. تنهنجي گود ۾ کيڏندڙ تنهنجا گُلن جهڙا ٻارڙا سدائين تولئه باعث مسرت بڻجن. تنهنجي ننڍڙي دُنيا جي مندر ۾ تو لئه ڪُل ڪائنات جو درجو رکندڙ تنهنجو پريه پتي ديپڪ شل سدائين جڳمڳائيندو رهي....!!
قلم تازه:
سُنيتا تون دُکيارڻ آھين.! تنهنجو گهرائتو گهر اُجڙي چڪو آھي. تنهنجي گهر جي چشم چراگ ديپڪ جو مستقبل سواليه نشان بڻيل آھي. تنهنجي اولاد جون هڙئي حسرتون حياتيءَ جي هٿيليءَ مان ڪرڪ واري جيان هارجي ويون آھن. اُهو جيون جيڪو ڪڏھن تولئه جبل تي جهوپڙي ٻاهران وڄندڙ جهانجهر جهڙو جهرڻو هو اُهو اڄ ڏُھاڳڻ جي سينڌ جهڙو اجاڙ لڳي رهيو آھي. مور ٽھوڪي جهڙي زندگي تولئه بوج بڻجي ويئي آھي. ديپڪ جو درد هاڻي توکان ڏسڻ نه ٿو ٿئي. پل پل پيڙا ۾ ڪٽندڙ ديپڪ جي دُک جي اگني توکي جيئري جلائي ڇڏيو آھي. پنهنجي ٻار جي اکين واتان پڇيل سوالن اڳيان تون لاجواب آھين. تنهنجي اکين مان ڳوڙھا گُم ٿي ويا آھن. بنا ڪنهن ڏوھ جي مليل سزا واري ڀوڳنا جا ڀُرٽ هر پل تنهنجي روح کي چُڀن ٿا. ”جي ڏاتار ڏنا سي مون جهولي پائي جهليا“ واري سٽ تي سهمت ٿيندي تو جيڪا صبر ڪئي آھي سا واقعي قابل تعريف آھي، پر چوندا آھن ته ”ڌونيا ڌونيا لوھ به تپن“ سو هاڻ تون به سورن مان تنگ ٿي، مايوس ٿي چُڪي آھين، پر زندگي کان ناراض قطعي ناهين. بقول ڪوي:
تُجهه سي ناراض نهين زندگيءَ حيران هون مين،
تيري معصوم سوالون سي پريشان هون مين.
فقط سنڌ جو شعور