ننگر ۽ ناڙيون پڳهه کڻي پنڌ پيا
هانگ ڪانگ جي بندرگاهه ۾ ڌڪا (Jetties) گهٽ هئڻ ڪري جهاز (Buoy) سان ٻڌا ويندا آهن، جيڪي لوهه جي پليٽن جا ٺهيل، اندران پورا، گول، چورس ۽ ٻين شڪلين جا ٿين ۽ سمنڊ جي مٿان هڪ ئي هنڌ ترندا رهندا آهن. کين هيڏانهن هوڏانهن سمنڊ ۾ لڙهي وڃڻ کان بچائڻ لاءِ ٿلهي زنجير ٻڌي سندس ٻيو ڇيڙو سمنڊ جي تري ۾ کوڙيو وڃي ٿو، هر جهاز جي اڳيان ٻه لنگر(ننگر) ٿين، جن مان هڪ لنگر سندس زنجير (Anchor-Chain) کان ڌار ڪري، اها زنجير (پڳهه) بئاءِ جي ڪُنڍي ۾ سوگهي ڪئي ويندي آهي يا ته سنئون سڌو لنگر هيٺ تري تائين ڪيرائي ڇڏبو آهي، جو زمين ۾ کُپي پوندو آهي ۽ جهاز کي لڙهڻ نه ڏيندو آهي. پوءِ اسرڻ وقت ڪئپسٽن مشين ذريعي (اڳئين زماني ۾ ننڍا ٻيڙا هئا، ته هٿ سان ئي) لنگر ۽ پڳهه ڇڪي وٺبي آهي. ان ئي نظاري بابت شاهه صاحب پڻ سر سامونڊي ۾ ذڪر ڪيو آهي ته:
”ننگر ۽ ناڙيون، پڳهه کڻي پنڌ ٿيا.“
اسان جو جهاز به هڪ بئاءُ (سمنڊ ۾ کڻي ڪِلو سمجهجي) سان پڳهه ذريعي ٻڌل هو.
هانگ ڪانگ جا دراصل ٻه حصا آهن (هڪ هانگ ٻيو ڪانگ نه) پر هڪ ڪولون، جيڪو چين جي سرزمين جي پڇڙيءَ جو حصو آهي ۽ ٻيو ننڍو ٻيٽ، جنهن کي وڪٽوريا سڏجي ٿو ۽ عام طرح ان کي هانگ ڪانگ سڏيو وڃي ٿو. ٻنهي جي وچ ۾ ٻه فرلانگ کن سمنڊ جو وهڪرو آهي ۽ ٻنهي حصن کي عام آمدرفت ذريعي ڳنڍڻ لاءِ تازو هن سال 1972ع ۾ سرنگ ٺاهي وئي آهي، جا سمنڊ هيٺان لنگهي ٿي. ان کانسواءِ ٻيڙين ۽ لانچن جو سلسلو ڏينهن رات ماڻهن ۽ موٽر ڪارن کي هانگ ڪانگ کان ڪولون ۽ ڪولون کان هانگ ڪانگ نيندو رهي ٿو.
اسان جي جهاز تان سامان لاهڻ ۽ چاڙهڻ لاءِ ٻنهي پاسن کان وڏيون ويڪريون ٻيڙيون (جهمٽيون) اچي بيٺيون. هانگ ڪانگ جي آدمشماري به ايتري گهڻي آهي، جو ماڻهو گهر ٻار سميت ٻيڙين تي رهن. انهن ٻيڙين (Barges) ۾ هر هڪ جي پٺيان، ان وقت عورتون نيرن تيار ڪري رهيون هيون. ڪا ڪپڙا ڌوئي رسيءَ تي سُڪائي رهي هئي. ڪا هٿ منهن ڌوئي وار ٺاهي رهي هئي. سندن مڙس ماڻهو جهاز جي ڪرينن (Derricks) ذريعي جهاز مان لهندڙ سامان پنهنجين ٻيڙين ۾ سٿي رهيا هئا.
اهي ٻيڙيون (Barges) ايڏيون وڏيون سمجهڻ گهرجن جو جيڪر ٻئي سامان بدران انهن ۾ موٽرون رکڻيون هجن ته ”ٽويوٽا“ يا ”واڪس وئگن“ جهڙيون ايڪيهه ڪارون (ست ست هڪ هڪ قطار جي حساب سان ٽن قطارن ۾) بيهي سگهن ۽ اونهي ايتري ٿئي، جو هڪ ٻئي مٿان چار قطارون موٽرن جون بيهي سگهن. يعني هڪ هڪ بارج ۾ اٽڪل چوراسي کن موٽرون اچي سگهن. سو ان مان پڙهندڙ اندازو لڳائي سگهندا ته ايڏي وڏي ٻيڙيءَ ۾ ٻه چار ڪمرا، بورچيخانو ۽ ورانڊو وغيره آساني سان نڪري سگهي ٿو.
هڪ ايڏي وڏي بارج جيڪا پنهنجي انجڻ جي زور تي هلي رهي هئي، سا ان وقت جهاز جي ڀرسان اچي بيٺي، ايڏي وڏي بارج کي فقط ٻه ڇوڪريون هلائي رهيون هيون. هڪ جهاز يا وڏي ٻيڙي بيهارڻ (Along side آڻڻ) موٽر يا لاريءَ جي (parallel Parking) کان گهڻو ڏکيو ڪم آهي. مون غور سان جانچي ڏٺو ته سڄي بارج ۾ انهن ٻن ڇوڪرين کانسواءِ ٻي ڪا پهر سندن مدد ڪرڻ واري نه هئي. هڪ ڳاڙهي بشرٽ ۽ ساڳي رنگ جي پتلون ۾ سورهن سالن کن جي مس ٿيندي ۽ ٻي اوڻيهن ويهن سالن جي، آسماني رنگ جي بشرٽ ۽ چڍيءَ ۾ هئي. ان عمر جي ڇوڪرين لاءِ اهو ڪم هڪ ڪرتب کان گهٽ نه هو. سامهون هيٺ عرشي (Deck) تي فورٿ انجنيئر باقر رضا تيل جي ٽانڪين جي ماپ (Sounding) وٺي رهيو هو ۽ اليڪٽريڪل انجنيئر سلطان، ونچ جا فيوز پئي ڏٺا. کين مون مٿي سڏ ڪيو ته تماشو اچي ڏسو. باقر چوڻ لڳو: اسان ڇا ڏسون، ڏسن سدورا ڊيڪ آفيسر، جيڪي پائلٽ هوندي به جهاز کي ”الانگ ـ سائيڊ“ آڻڻ ۾ ڪلاڪ ٿا وٺن. درٻيلي جو سيڪنڊ آفيسر احمد حسين مخدوم ان وقت لنگهي رهيو هو. تنهن کي پڻ اک ڀڃي ٽوڪڻ جي نموني سان اشارو ڪيم. مخدوم، هتي هانگ ڪانگ اڳ به اچي چڪو هو، تنهن نتيجي تائين پهچڻ بنا وراڻيو، ”منو، هنن چيني مهه لقائن جي ڳالهه ڇڏي ڏي. انهن جا اڃا به وڏا وڏا ڪرتب ۽ کيل ڏسندين. جتي سڄي دنيا جو ذهن ۽ پورهيو دنگ ٿئي ٿو اتان هنن جو شروع ٿئي ٿو.“
ٻيڙيءَ جو پاسو جهاز سان اچي ٽڪرائي، ان کان اڳ چڍيءَ واري ڇوڪريءَ چئمپل لاهي اگهاڙن پيرن سان ڊوڙي سندن ٻيڙيءَ جي ان پاسي قطار ۾ رکيل ست اٺ ڦاٽل ٽائر (ڦيٿا)، هيٺ لڙڪائي ڇڏيا، جيئن اهي جهاز ۽ ٻيڙيءَ جي وچ ۾ اسپرنگن جو ڪم ڏين ۽ ٻيڙيءَ جو ڪاٺ جهرڻ کان بچي وڃي. ڳاڙهي پتلون واري ننڍي ڇوڪريءَ انجڻ جي ليور کي (Stop) تي آڻي، يڪدم پٺيان دٻائي، انجڻ کي ابتو (Reverse) ڦيرايو. ٻيڙيءَ جي اڳتي وڌڻ جي طاقت (Momentum) انجڻ جي پٺتي هلڻ سان نابود ٿيڻ لڳي ۽ ٻيڙيءَ هڪ هنڌ بيهي رهي. پر پاڻيءَ جي تکي وهڪري هئڻ ڪري ٻيڙي فقط کن پل لاءِ اتي ترسي، پاڻيءَ سان گڏ پٺتي ڇڪجڻ لڳي. ڇوڪريون سمجهي ويون ته ڇا ڪرڻ کپي، ٻيڙيءَ جي انجڻ بند رکي، هنن ڦڙتائي سان هڪ سنهي نوڙي (Line) مٿي جهاز تي اڇلائي، جهاز جي ڊيڪ تي بيٺل ڪنهن خلاصيءَ ان نوڙيءَ جو پوڇڙي جهليو، تيسين ٻي ڇوڪريءَ انهي سنهي رسيءَ جي هيٺين پوڇڙ ۾ ٻيڙيءَ جو ٿلهو رسو ڇڪي ٻڌو، تيسين ٻيڙي جهاز کان چڱو پري پهچي وئي هئي، پر سندس سنگ رسي ذريعي جهاز سان ڳنڍجي ويو هو. پهرين ڇوڪريءَ (چڍيءَ واريءَ) ان رسي کي کڻي ڪئپسٽن تي چاڙهيو، ڪئپسٽن (Capstan) ائٽ ۾ ڦرندڙ نڙانڊيءَ جهڙو يا سبڻ جي مشين ۾ چڙهندڙ بابين (Bobbin) جهڙو ٿئي. ڇوڪريءَ ٻئي هٿ سان ان جي مشين اسٽارٽ ڪئي. ڪئپسٽن گول ڦرڻ سان رسو ان تي ويڙهجڻ لڳو ۽ ٻيڙي جهاز جي ويجهو ايندي وئي، تان جو جڏهن بلڪل جهاز جي ڀرسان اچي لڳي ته هنن کڻي ڪئپسٽن (داٻڙ) بند ڪيو. پتلون واري ڇوڪري جهاز تان لڙڪيل چرڻي (Pilot Ladder) ذريعي مٿي چڙهي جهاز تي آئي ۽ ڊيڪ تي بيٺل اسانجي هانگ ڪانگ آفيس جي چيني ايجنٽ کان هوءَ پڇڻ لڳي ته جهاز جي گدامن (Hatches) ۾ رکيل ڪهڙو ڪهڙو سامان هوءَ پنهنجي ٻيڙي (Barge) ۾ رکرائي. ٻيڙيءَ رستي سامان ڍوئڻ بابت پڇڻ لڳي.