دادوءَ کان ميهڙ ويندڙ کٽارو بس ۽ سک ڳوٺ کان ٻاهر جهڙي موڳي رِڍَ!
هوٽلن جي ڪمرن ۾ مينو کان وڌيڪ پُرڪشش هوٽل جي بئرن، چوڪيدارن ۽ ڪم ڪار ڪندڙ ڇوڪرين جي وردي آهي. هن پاسي جي ملڪن ڏي چوڪيدار معنى سِکُ ۽ سِکُ معنى چوڪيدار سمجھڻ کپي. ساڳي طرح هتي هانگ ڪانگ ۾ پڻ آهي. مڙيئي زيورات جي دڪانن ۽ بئنڪن اڳيان ڪيمبل پور (پنجاب) جا چوڪيدار ۽ درٻان نظر ايندا باقي هر وڏي هوٽل اڳيان هڪ عدد يا ٻه کن سِک سردارجي ٽپ ٽاپ ڊريس ۾، بت (Statue) وانگر بيٺا هوندا. جهڙوئي اوهان هوٽل طرف وڌندا (جي توهان گوري کل جا يعني يورپين يا آمريڪي آهيو) ته هو يڪدم پنهنجا پيلا ڏند ڪڍي، مڇون ٽيڙي، جھڪي، توهان جو آڌرڀاءُ ڪندو ۽ درُ کوليندو، پوءِ توهان چڱو خاصو اندر گھڙِي ويندا تڏهن به باادب بيٺو هوندو پوءِ آهستي ڪري اهو شيشي جي در جو تاڪ بند ڪندو. پر جي توهان ڪارا ايشيائي، سندس ملڪ (انڊيا) يا پاڪستان، سلون، برما وغيره جا آهيو ته پوءِ هن کي اها ساڳي ادا دهرائيندي ڄڻ ته ٽيهڙ تپُ وٺي ويندو. در جو تاڪ ائين بي دليو کوليندو، ڄڻُ اهو هلڪي شيشي جو در اسپرنگن تي نه هُجي، پر دادوءَ کان ميهڙ ويندڙ کٽارو بس هُجي، جنهن کي ڏينهن تتي جو ٽيون دفعو ڌڪو ڏيڻ لاءِ ڊرائيور چيو هُجي.
سنگاپور ۽ ملايا ۾ پڻ ڪيترن بئنڪن ۽ آفيسن اڳيان سک چوڪيدار بندوق کنيو بيٺل نظر اچن ٿا، پر اهي سڀُ گھڻو ڪري وڏي عمر جا ۽ سادي وردي (گھڻو ڪري خاڪي يا مليشي رنگ جي) ۾ ملبوس آهن. ڏاڙهي به ڄاريءَ ۾ ٻڌل هئڻ بدران، پوک ۾ ڇڙواڳ ڇڏيل ڪنهن سنڌ جي پير يا سيد جي ٻڪرين وانگر هئي ڪو وار ڪيڏانهن ته ڪو وار ڪيڏانهن.
هتي هانگ ڪانگ ۾ پهرين ڏينهن ۾، ”پيڪ ٽرمينل“ کان ”بليڪ پيئر“ طرف پئي آياسين ته سامهون هانگ ڪانگ هلٽن هوٽل جي در وٽ هڪ وڏي امپالا ڪار نئين ماڊل جي اچي بيٺي. چيني ڊرائيور خاڪي ورديءَ ۾، ڪار ۾ ئي ويٺو رهيو ۽ پنهنجي صاحب جي اچڻ جو انتظار ڪرڻ لڳو. ايتري ۾ سامهون هوٽل جي ڏاڪڻن تان هڪ خوش پوشاڪ سردارجي (سِکُ) ريشمي واڱڻائي پٽڪي، سوٽ ۽ ڪوٽ ۾ ملوبوس (شايد ڪوٽ جو رنگ ڳاڙهو هو)، ان مٿان ويڪرو ڪارو پٽو چيلهه تي ٻڌل، هٿ ۾ اڇا دستانا، نوان چلڪندڙ بوٽ (جهڙا فلم يا ٽي ـ ويءَ تي ڪنهن بوٽ پالش جي اشتهار ۾ ڏسبا آهن)، لٿو ۽ ان بيٺل ڪار جي در ۾ اچي هٿُ وڌائين. مون سان گڏُ سکر جو عالم شيخ (تربيلا جهاز جو سيڪنڊ آفيسر)، درٻيلي جو احمد حسين مخدوم ۽ شڪارپور جو مسعود فاروقي هئا. مون يڪدم کين چيو ته يار هي ته پڪ ڪنهن رياست جو راجا ٿو لڳي (چوڪيدار جو خيال ته ان وقت بلڪل ئي دماغ ۾ نه آيو ۽ نه پهرين ڪو اهڙو خوش پوشاڪ سِکُ چوڪيدار ڏٺو هوم) عالم شيخ چيو، ”يار واقعي، لڳي ته ڪو نواب يا رئيس ٿو نه ته اهڙي ڪار ته ڪنهن خواب ۾ به نه ڏٺي هوندي. پر ڪپڙن جو رنگ ته بلڪل ئي مئچ ڪونه ٿو ڪريس.“
احمد حسين مخدوم چيو، ”نه يار، ڪو آرميءَ جو جنرل هوندو. هتي جي فوج گورکا آهي سو ٿي سگھي ٿو انگريزن ان جا آفيسر به هندستاني رکيا هُجن.“
پر ڪار ۾ وهي ڇو نه ٿو... در کوليو اڃا بيٺو آهي..... پنهنجي ڪنهن دوست جو انتظار ته نه ڪري رهيو آهي. ايتري ۾ هڪ يورپين ــ شايد انگريز، هوٽل مان نڪتو ۽ سڌو ڪار جي کُليل در مان اندر گھڙي، ٽيڪ ڏئي ويٺو. ان جي پٺيان سندس زال پڻ ڪار ۾ ويٺي. سک در بند ڪيو، جھڪي کين سلام ڪيو، انگريز کيسي مان ڪو سڪو ڪڍي سک جي هٿ تي بخشش طور رکيو، سک هڪ دفعو وري پنهنجي چيلهه کي ڪُٻو ڪيو. انگريز جي زال ڪار جو شيشو مٿي چاڙهيو. ڪار ٻي ٽرئفڪ کي چيريندي هلي وئي ۽ اسان کلندا رهياسين. ٿورو اڳتي وڌياسين ته هڪ پٺاڻ شلوار ۽ ڪُڙتي ۾ اسٽار فيري اسٽيشن جي ڪنڊ وٽان، ايندو نظر آيو. هڪ هٿ سان پنهنجي ساڄي مڇ کي وٽيندي وڏي رعب سان پئي آيو ته ٻئي هٿ ۾ جھليل سگريٽ جا ڊگھا ڊگھا ڪش پئي هنيائين. مخدوم مون کي ٽوڪڻ لاءِ، ان ڏي اشارو ڪندي پڇيو: ”الطاف! ڀلا اهو همراهه ٻڌاءِ ته ڪهڙي رياست جو نواب يا راجا آهي؟“
”ڇڏ يار هاڻ پچر.“ مون ڦڪو ٿيندي کيس چيو.
”نه يار، تڏهن به ڪجھه ٻُڌاءِ“، مخدوم چيو، ”هڻ کڻي ڪو ڌُڪو، الله جي ڏني مان“
آءٌ خاموش رهيس ته وري مخدوم چيو، ”يار، ڪٿي سنڌ جو ڪو وڏيرو، ابن وڏيرو ته نه آهي؟ آڪڙ ته سنڌي وڏيري جهڙِي اٿس.“
”آڪڙ کڻي سنڌي وڏيري جهڙي هُجيس،“ عالم چيو، ”پر سنڌي وڏيرو ٿي نه ٿو سگھي، ڇو ته سنڌي وڏيري جي آڪڙ محدود هوندي آهي ــ پنهنجي ڳوٺ جي غريب ۽ ڏتڙيل ماڻهن تائين. سنڌ جو وڏيرو پنهنجي ڳوٺ کان ٻاهر، وڏي شهر ۾ جهڙي موڳي رِڍَ!.“