اسپيشلي ميڊ ــ او، ڙي! هپي اِدر آئو!
ڪولون وڃڻ لاءِ هانگ ڪانگ ٻيٽ جي مختلف هنڌن تان فيريون وڃن ٿيون. مثال طور: اسٽار فيري، جارڊن روڊ فيري، نارٿ پوائنٽ فيري وغيره، جيڪي ڪولون پاسي مختلف هنڌن تي پهچائين. سڀ کان مشهور ۽ بارونق اسٽار فيري اسٽيشن آهي جا ڪناٿ روڊ تي آهي ۽ ڪولون پاسي ريلوي اسٽيشن وٽ وڃيو ڇڏي.
پهرين دفعي اسان کي ڪولون وڃڻ لاءِ فيريءَ جي خبر نه هُئي. ٻن ٽن چينين کان پڇيوسين پر هنن سنئون منهن نه ڏنو. هتي هانگ ڪانگ ۾ اڄڪلهه چينين ۾ قوميت جو اهڙو اچي جذبو جاڳيو آهي، جو جپانين ۽ عربن وانگر هو چاهين ٿا ته ڌاريون به سندن زبان ڳالهائي. ڪيترا اهڙا به ملندا جيڪي انگريزي اچڻ جي باوجود ڳالهائڻ کان نفرت ڪندا ۽ بهترين انگريزي لهجي ۾ ”I don’t talk English“ چئي منهن ڦيري ويندا. سو ان ڏينهن به اسان وائڙن وانگر ڪ نهن پاڻ جهڙي ڪاري هم شڪل کي ڳولهي رهيا هئاسين ته ان کان رستو پڇون. هلٽن هوٽل مان چانهه پي نڪتاسين ته هڪ همراهه ڪوٽ ٻانهن تي، ٻي ۾ ٿيلهو، اچي لنگھيو. اسان کائنس ڪولون وڃڻ جو رستو پڇيو. پاڻ به ڪولون وڃي رهيو هو، سو اسان کي اسٽار فيري اسٽيشن تي وٺي آيو ۽ ڪولون تائين ويهه پنجويهه منٽ جيڪي اسان سان گڏ هو خبرون ڪندو هليو. پاڻ ڪيمبلپور پنجاب جي پاسي جو ٻُڌايائين. پنجابي لهجي ۾ اڙدو ڳالهائي رهيو هو. ڪنهن بئنڪ جو چؤڪيدار هو ۽ رات جي ڊيوٽي ڪيائين ٿي. پگھار هانگ ڪانگ جا نَوَ سؤ ڊالر (يعني ارڙهن سؤ روپيا) کن ملنس. کيس جو خبر پئي ته اسان پاڪستان کان آيا آهيون ته اسان کان ور ور ڏئي ملڪ جون خبرون پڇڻ لڳو ۽ جيڪي پاڻ پڙهيو هئائين ان تي تبصرو ڪري رهيو هو. ذري ذري وطن جي واڌاري لاءِ دُعائون گھُري رهيو هو ۽ ساڻيهه لاءِ سڪ سندس هر ڳالهه مان محسوس ٿي ٿي. تڏهن چيومانس ته ملڪ ڇڏي پوءِ هيڏانهن ڇو اچي دربدر ٿيو آهين. جڏهن تنهنجا ٻار ٻچا به اوڏانهن آهن، جن کي به تون هيڏو ساري رهيو آهين. ڏاڍي ڏُک مان چوڻ لڳو:
”سائين! پنهنجا ڪَکَ ڪنهن کي ڪَڙا آهن. ٻچن ٻارن خاطر دربدر آهيان. پيٽ خاطر، روزگار ۽ ڪمائي لاءِ هتي اچي نڪتو آهيان. هڪ الله ئي بهتر ڄاڻي ٿو ته اڄُ کان چار سال اڳ جڏهن آئون ڀاڙا ڀري هتي آيو هوس ته پهرين شُروع جا ڏينهن فٽ پاٿ تي به ستو هوس، بُکون به ڪاٽيون هيم، پر مولا پوءِ مهر ڪئي اڀري سَڀري نوڪري ملي وئي. پاڪستان ۾ ته اڄُڪلهه پڙهيلن ڳڙهيلن کي به ڪا چڱي نوڪري نٿي ملي. منهنجي لاءِ ارڙهن سؤ روپيا تمام گنج آهن.ڪفايت ڪري چار پنج سؤ روپيا خرچيان ٻيا سڀُ بچائي گھر موڪليان. ٻه پُٽ ٽي نياڻيون اٿم. سڀ اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ پڙهن پيون.“ هو پنهنجو داستان اسان کي ٻُڌائيندو هليو، ۽ اسان غور سان ٻُڌندا رهياسين، ”ماڻهو ٿا سمجھن ته ٻاهر نوڪري نه ڪجي، پر پورهئي ۾ ڪهڙو عيب آهي. ملڪ لاءِ ته پاڻ سٺي ڳالهه آهي. جو اسان پئسو ڪمائي پنهنجي ملڪ ٿا موڪليون. هتي اٽڪل اسان پنج هزار کن پنجاب پاسي جا آهيون. هر هڪ گھٽ ۾ گھٽ هزار روپيا موڪلي ٿو ته به مهيني ۾ فقط هانگ ڪانگ مان پاڪستان ۾ پنج لک روپيا پهچن ٿا. اهڙيءَ طرح ٻين ملڪن مان. ان کان علاوه هر پاڪستاني جي هڪ هڪ ٻه ٻه دوست ڌارئين ملڪ ۾ ٺاهي ته به ان ڌارئين ملڪ ۾ انيڪ ماڻهن کي پاڪستان لاءِ پيار ۽ عزت ٿي سگھي ٿي.“ آءٌ ان شخص جون ڳالهيون غور سان ٻُڌندو رهيس جو ظاهري طرح ته فقط چؤڪيدار هو پر سمجھه ۽ ساڃهه ۾ سڄاڻُ ڏٺو ٿي. هر هر هانگ ڪانگ ۾ مقيم پاڪستاني ٽريڊ ڪمشنر مسٽر سجاد حسين جي تعريف ڪندو رهيو، جنهن پاڪستانين کي هڪ پليٽ فارم تي گڏ ڪري، سندن جذبو ڪافي بلند ڪيو آهي. ان ۾ ڪو شڪ ناهي، اسان جڏهن به هانگ ڪانگ هوندا آهيون ته هتي جي اخبارن ۾ هن صاحب جا پاڪستان ۽ ان جي مسئلن ۽ حقيقتن بابت خط ۽ مضمون ڇپبا رهندا آهن، جيئن هتي جي ماڻهن کي صحيح حقيقت جي خبر پئجي سگھي.
ڪولون اسٽيشن وٽ پهچي ڪيمبل پور جي نوجوان اسان کان موڪلايو ۽ اسان کڙين تي زور رکيو. زيديءَ کي پهرين ڪنهن درزيءَ وٽ سوٽ ٺهرائڻ لاءِ وڃڻو هو. هانگ ڪانگ ۾ سنڌي ۽ چيني درزي مشهور آهن. ڪيترن ڪپڙي جي دڪاندار سنڌين پنهنجي دڪان تي درزي به وهاري ڇڏيا آهن، جي گھڻو ڪري چيني آهن. اتي جو اتي ماپ ڏئي ڪپڙو پسند ڪري سگھجي ٿو. هانگ ڪانگ درزين کان مشهور آهي. هانگ ڪانگ جا ريڊي ميڊ ڪپڙا آمريڪا، ڪئناڊا ۽ يورپ ۾ تمام گھڻو هلن ٿا. ڇو جو هانگ ڪانگ ۾ ڪپڙو ۽ مزوري ٻئي سستا آهن. (پوءِ اها ٻي ڳالهه آهي ته انهن تي ٺپو آمريڪا يا انگلنڊ جو لڳايو وڃي ٿو يا Made in بدران Made for U.S.A يا Made as U.S.A لکيو وڃي ٿو. جيئن جهڙو تهڙو متين جو موڙهيل گراهڪ ته محسوس به نه ڪري ته اصليت ڇا آهي.)
اسان جو دوست سعيد اختر زيدي به هڪ سنڌي درزي جي دڪان تي چڙهي ويو بلڪ هن جي وَر چڙهي ويو. ڪپڙو به سندس ئي دڪان تان پسند ڪيائين. ڪپڙي جي دڪان جي پٺيان ڏهه ٻارهن چيني مرد ۽ عورتون مشينون رکي سبي رهيا هُئا، ڄڻ ڪو اسڪول هُجي. شام جو Trail ۽ ٻئي ڏينهن صبح جو ساڳئي وقت ڪوٽ پتلون تيار مليس! ــ اها هانگ ڪانگ جي درزين جي خاص ڳالهه آهي. ان ڪري اهي سياح يا مسافر جيڪي ٻه ڏينهن به ڪي مس هانگ ڪانگ ۾ رهن، سي به واپسيءَ تي هڪ عدد سوٽ بئگ ۾، هڪ عدد کن ٻانهن تي لڙڪائي وڃن. سستي ڪپڙي کان سواءِ سلائي پڻُ سٺي آهي.چيني ڪاريگريءَ ۾ هوشيار، سنڌي واپار ۾ هوشيار، توهان کي ڀلي سوٽ ٺهرائڻ جو ارادو نه هجي، پر دڪان تي چڙهي ته ڏسو، اهڙا مطمئن ٿي ويندائو جو ماپ ڏئي پوءِ هيٺ لهندائو. اسان به ٻئي ڏينهن هٿيار کڻي آڏو رکيا ۽ ڪوٽ ٺهرائي گھر پهتاسين. گھر پهچي ڪوٽ جي اندر کڻي ڏسان ته اندرين کيسي مٿان رنگين ريشمي ڌاڳي جي ڀرت سان لکيو پيو آهي:
“Specially made for Mr. Altaf Shaikh”
سو سائين ان ڏينهن فيريءَ ذريعي ڪولون پهچي زيديءَ پڇيو، ”درزيءَ کان پوءِ ڪيڏانهن هلون.“
”پوءِ شهر جو واءُ سواءُ لهجي، نڪ نقشو جاچجي (يا بقول هالا جي انگريزي اسڪول جي ماسترن جي ته: اڄُڪلهه جي شاگردن کي هوم ورڪ کان ٻرو باقي سڄو ڏينهن شوق سٽي سروي ڪرڻ جو).“
”ٽئڪسي ۾ يا بس ۾؟“ زيديءَ وري ٻيو سوال ڪيو.
”ڇو ٽنگون فيريءَ ۾ رهجي ويون يا هوٽل هلٽن ۾؟“
منجھند جو ٻارهن ٿيڻ وارا هُئا. خط استوا پٽيءَ جو ساڙيندڙ سجُ اڀ جي چوٽ وڃي کنيو هو. گرمي کان بچڻ لاءِ ڀر ۾ اوشن ٽرمينل Ocean Terminal جي خوبصورت ٿڌن Air Conditioned دڪانن ۾ دنيا جون خوبصورت شيون ڏسندا رهيا سين. ان بعد وليج گارڊن ۾ ميڻ مان ٺهيل ماڻهن جو عجائب گھر ڏٺوسين (جنهن قسم جو عجائب گھر لنڊن ۾ به آهي جنهن جو ذڪر ”سمونڊ جي سيوين“ ڪتاب ۾ تفصيل سان ڪري چُڪو آهيان). اتان نڪتاسين ته هڪ اچي ٿيو. پيٽ ۾ خانه جنگي Civil-War لڳي رهي هُئي، سو اسان سڀ کان ويجھي هوٽل، جيڪا چيني طرز جي هُئي، تنهن ۾ گھڙي پياسين. پاسي وارا ٽيبل سڀُ Reserved ٿيل هئا. بئري اسان کي وچين ٽيبلن مان هڪ تي وهڻ جي آڇ ڪئي، پر زيديءَ چيو ته يار وهبو ته پاسي واري ڪنهن ٽيبل تي ۽ دريءَ ڀرسان، جيئن ماني کائيندي سامهون ٻيٽ جو نظارو به ڪري سگھجي. پر بئري دريءَ پاسي وهڻ کان منع ڪئي ۽ اسان وچ تي وهڻ لاءِ راضي نه ٿياسين ۽ ٻاهر نڪري آياسين. اسان سمجھيو ته بئرو اسان کي سڏُ ڪندو ۽ گراهڪ ائين وڃڻ نه ڏيندو. پر هيترن بئرن مان ڪنهن هڪ به نه کنگھيو. زيديءَ کي چيم، ”بئرا شايد سمجھي ويا ته اسان ”مئڪ ائنڊ مئڪ“ ڪمپنيءَ جا مئنيجر يا ”لين ڪرافڊ“ هيرن جي دڪان جا مالڪ نه آهيون.“
”ٺيڪ آهي پئسا کيسي ۾ گھٽ اٿئون.“ زيديءَ کلي چيو، ”پر بئري کي ڪهڙي خبر ته اسان جي کيسي ۾ ڪيترا پئسا آهن جو اسان کي لفٽ ڪانه ڏنائين.“
سنگاپور ۾ ڏکڻ هندستانين ۽ پاڪستانين جو ننڍيون ننڍيون هوٽلون جام آهن، جن ۾ کاڌو گيهه ۾ رڌل ٿئي ۽ پوري پُني اگھه تي ملي. اهي سڀُ انڊين هوٽلون سڏجن. زيديءَ کي صلاح ڏنم ته ڪنهن اهڙي هوٽل ۾ ويهي ماني کائون، جو پاڻ هتي نوان آهيون. چيني هوٽل ۾ الائي ڪهڙي قسم جو کاڌو هُجي. واءِ.ايم.سي.اي (Y.M.C.A) اڳيان هڪ سک فئملي پئي آئي. ”ايڪسڪيوزمي“ چئي ڪنهن اهڙي انڊين هوٽل جو ڏس پتو پڇيومان. سردارجيءَ وڏي شان سان پنجابيءَ ۾ ٻُڌايو: ”هي رستو سڌو وٺي وڃُ. پوءِ کاٻي پاسي کان نائن روڊ تي نڪ سامهون وڃجان، پوءِ کاٻي پاسي پيڪنگ روڊ پهچجانءِ ۽ پوءِ ساڄي پاسي هُئنڪو روڊ تي لهي پئجانءِ، ان ۾ پهرين گھٽي ڇڏي، ٻي گھٽيءَ ۾ ساڄي پاسي مُڙجانءِ پوءِ کاٻي....“
کاٻي ساڄي، ساڄي کاٻي، مون کي چڪر اچڻ لڳا. ”ٿئنڪ يو سردارجي ٿئنڪ يو.“ چئي جان ڇڏائيسين. زيديءَ کان پُڇيم، ”سردارجي وارو رستو سمجھه ۾ آئي؟“
”مون ان وقت رستي تان لنگهندڙ ڪارون پئي ڳڻيون.“
اتي ٽي نوجوان ڇوڪرا جهومندا ڪنهن ڳالهه تي بحث ڪندا پئي آيا. ٽئي هم رنگ هُئا سمجهي وياسين ته هندستاني يا پاڪستاني هوندا. هڪ ته پڪو بيٽل ٿي لڳو. وار گھنڊيدار ڪياڙيءَ کان به گھڻو هيٺ پئي لميس ـــ قميص جو ڪالر فوٽ کن ڊگھو.
زيديءَ دانهن ڪري سڏ ڪيس، ”او ڙي هپي! اڌر آئو.“ سندس ائين سڏ ڪرڻ تي مون سوچيو پڪ جھيڙو ٿيو. پر ٽئي مُرڪندا اچي بيٺا ۽ ڪم پُڇڻ لڳا. زيديءَ کي آهستي چيم، ”پهرين جا سُڃاڻُو اٿئي ڇا.“
”هتي ڪا هوٽل آهي ويجھي، جنهن ۾ ماني کائون؟“ زيديءَ پُڇين.
”کانا ٻانا؟“ هپيءَ انگريزي ٽون ۾ پڪ ڪئي. سندس ”ٻانا“چوڻ تي سمجھي ويس ته جوان سنڌي آهي. سو سنڌي ۾ چيومانس، ”ها کاڌو کائڻو اٿئون.“
”دراصل آئون ڪئناڊا کان ڪالهه ئي هتي آيو آهيان. مون کي فقط هڪ ئي هوٽل معلوم آهي موڊي روڊ تي، مون لائيٽ ريسٽورنٽ.“
زيدي سندس ڊگھن وارن ۽ ڪالر کي ڏسي آهستي چيو، ”ها واقعي تون ڪالهه ئي ڪئناڊا کان آيو هوندين.“
اسان ٽئڪسي ڪري هوٽل ڀيڙا ٿياسين. هوٽل ٻي ماڙ تي هُئي. ننڍڙي پر صاف سٿري. سمجھي وياسين ته هي هوٽل سنگاپور نموني جي انڊين هوٽل ناهي، پر نيويارڪ جي ٽائيمس اسڪائر نموني جي آهي، جتي ٻوڙ جي پليٽ جا ٻه ٽي ڊالر (ٽيٽيهه روپيا کن). ٿيو به ائين. ٻه چڪن برياني ۽ گانگٽن جون پليٽون، آچار ۽ سوپ گھرايوسين. مٿان وري زيديءَ ڌونئرو ماني ۽ چانهه آڻڻ لاءِ به چيس. آهستي چيومانس ته، ”استاد بل لاهه ڪڍي ڇڏيندو. اڄُ آخري ڏينهن هانگ ڪانگ ۾ نه آهي. اڃا ته ان غير ملڪي ناڻي ۾ ڪجھه ٻيا به ڏينهن هانگ ڪانگ ۾ گُذارڻا آهن.“
”پرواهه ناهي، سڀان کان ماني کڻي جهاز تي ئي کائينداسين.“ زيديءَ چيو ۽ اهو سوچي ته هاڻ ڦاٿي ته ڦٿڪڻ ڪهڙو، کائڻ ۾ جنبي وياسين. آخر ۾ بل آيو. مني آرڊر واري زبان ۾ ”فقط پنجهٺ ڊالر“ (يعني هڪ سؤ ٽيٽِيهه روپيا کن.) اڄ ڪلهه هانگ ڪانگ جو ڊالر اسان جي ٻن روپين برابر آهي. ٽي چار سال اڳ اسان جي روپئي برابر هو. چُپ چاپ ڪڍي ڏناسون. هيٺ لهي زيديءَ کي چيم ته، ”پرواهه نه ڪر، گھر پهچڻ سان ان هوٽل تي هڪ عدد مضمون هلي لکندس ته پاڻ جهڙو ڪوبه ڪنگلو Tourist ان هوٽل ڏي رُخ نه رکي.“