توهان جي شهر جي نالي جي معنى ڇا آهي؟ اٺ، نه، نَوَ بلائون چئو. سرڪار!
اهڙي نموني، پرديس ۾ هر شهر جي معنى ڳولڻ ۾ ڏاڍو مزو ايندو آهي. ڪوبي (جپان) ۾ هڪ اسٽيشن آهي: ”سنو ميان“ ۽ منهنجا پاڪستاني دوست کلندا آهن ته يار هي نالو مڙئي ديسي لڳي ٿو ۽ اسان اهو پيا سوچيندا هئاسين ته ان جي معنى ڇا ٿي سگھي ٿي. جپان ۾ جن فئملين سان اٿڻ ويهڻ هو، انهن کان ته پڇي پڇي کين ڇتو ڪيو هئوسين. سڀ چوندا هئا ”سنو“ ته ”سئن“ مان نڪتو آهي معنى ”ٽي“ باقي ”ميان“ جي خبر ناهي. ايتريقدر جو انهن مان ڪي چوندا هئا ــ ۽ هو بلڪل صحيح هئا ته ”اهو ضروري نه آهي ته هر نالي جي معنى هُجي“ ۽ اسان کين چرچي خاطر ٻُڌايو ته اڙدو ۽ هندي زبانن ۾. سنو ميان جي معنى آهي: ”ٻُڌ منهنجا مُڙس!“
سنو ميان تمام بارونق علائقو آهي. ڪوبي بندرگاهه جي ويجھو، خوبصورت پارڪن ۽ دڪانن کان مشهور آهي. ان بعد جپان ۾ جڏهن به ”سنو ميان“ جو ذڪر ايندو آهي ته جپاني واقفڪار چوندا آهن ته هلو ته Listen, my Husband (ٻڌ، منهنجا مڙس!) اسٽيشن ڏي هلون. هڪ دفعي ڊڪشنريءَ ۾ اوچتو ”ميان“ لفظ تي نظر پئجي وئي جو واقعي پراڻو هئڻ ڪري ايترو واهپي ۾ ڪونه ٿو اچي ۽ ان جي معنى جي خبر پيئي ته ”درگاهه“ آهي. (۽ درگاهه لاءِ اڄُڪلهه عام مروج جپاني لفظ: اوتيرا، شيرو ڪيوڪائي وغيره آهن) ۽ ”سنو ميان“ معنى ٽي درگاهون. هڪدم مون کي ياد آيو ته سنو ميان علائقي جي آسپاس ٽي پراڻا، ڊٺل عبادت گاهه آهن. خوشيءَ ۾ يڪدم پنهنجي جپاني دوستن کي ٻُڌايم ــ ڄڻ ڪا وڏي کيپ کٽي هجيم.
هانگ ڪانگ جا چيني ماڻهو جپانين يا ٻين قومن کان وڌيڪ رُکا ۽ بي لحاظ آهن. خاص ڪري ايشيا ۽ آفريڪا جي اسان جهڙن ڪارن باشندن جي ملڪن جي رهواسين سان ته هنن جو سلوڪ سٺو ناهي. هو پنهنجو پاڻ کي اتاهون سمجھن ٿا. (بقول اسان جي هڪ پراڻي چيف انجنيئر جي، جڏهن کان هانگ ڪانگ جي رهاڪن دولت ڏٺي آهي مٿي تي چڙهي ويا آهن.) ۽ ساڳي وقت اسان جو پڻ هنن سان گهڻو واهپو نٿو رهي. هانگ ڪانگ ۾ ڪيترائي پاڪستان، هندستان ۽ سيلون جا سنڌي، پنجابي، پٺاڻ مسلمان، هندو ۽ سک رهن ٿا. گس پنڌ تي ڪو رستو يا بس بابت پڇڻو هوندو ته به پاڻ جهڙي ڏتڙيل قوم جي ڪنهن ايشيائيءَ کان پڇڻ جي ڪوشش ڪندا آهيون. ان کان سواءِ چيني زبان ڪجھه اهڙي ڏکي آهي، (جنهن کي عبدالجبار جوڻيجي جهڙائي منهن ڏئي سگھن. باقي اسان جي جاءِ ناهي) جو ڪڏهن سکڻ جو شوق نه ٿيو آهي. ساڳي وقت هانگ ڪانگ ۾ چيني زبان نه اچڻ ڪو مسئلو به نه آهي، جو اسان جي ملڪن جيان هانگ ڪانگ ۾ پڻ انگريزي عام ڳالهائي وڃي ٿي. ان هوندي به لفظ ”هانگ ڪانگ“، ”ڪولون“ وغيره جي معنى پوئين دفعي معلوم ڪري ورتم.
هڪ دفعي هڪ ٻار کي ڏٺم ته پننجي پيءُ کي، دڪان ۾ ٽنگيل پني جي بلا طرف اشارو ڪري ”لون“ ”لون“ چئي رهيو هو. اهو ٻڌڻ سان ڌيان ۾ آيو ته ٿي سگھي ٿو ان لون (Loon) جو واسطو (Kowloon) سان به هجي، جنهن شهر سان اسان جو گھڻي وقت کان جهازرانيءَ جي سلسلي ۾ لاڳاپو رهندو اچي. آخر پُڇا تي معلوم ٿيو ته ڪولون جي معنى آهي ”نَو بلائون“ چيني ۽ جپاني زبان ۾ ”نَون“ جي انگ کي ”ڪو“ چون.
بلا (اجگر) چيني تهذيب سان تمام گھڻو واسطو رکي ٿي ۽ پراڻين ڏند ڪٿائن موجب هڪ خيالي قسم جي ”پرن واري نانگ“ کي ديوتا سمجھي پوڄيو ويندو هو. اهڙي خيالي پرن وارين بلائن جون مورتيون اڄُ به ڪيترن هنڌن تي هانگ ڪانگ، ملائيشيا، تائيوان، سنگاپور ۾ نظر اچن ٿيون، جي ڪاغذن، مٽي گاهه يا پٿر جون ٺهيل آهن. ايتريقدر جو ڪراچيءَ ۾ چيني هوٽلن ۾ پڻُ ان قسم جا نانگ يا انهن جون تصويرون ٽنگيل ڏسڻ ۾ اينديون. پراڻين چيني ڏند ڪٿائن (Mythology) موجب ان قسم جي بلا (جنهن کي انگريزي ۾ ”ڊرئگن“ (Dragon) سڏجي ٿو)، بادشاهه جي علامت ليکي ويندي هئي ۽ شهنشاهه يا حاڪم کي پڻ ادب وچان بلا (لون) جو خطاب ڏنو ويندو هو.
قصو مشهور آهي ته اڄُ کان اٺ سؤ سال کن اڳ (سنگ گھراڻي جي آخري ڏينهن ۾) ان گھراڻي جي شهزادي تاءِ پنگ، قبلائي خان ۽ منگول لشڪر کان جان بچائي اچي هن پاسي پرل نديءَ جي ڇوڙ وٽ پناهه ورتي هئي. ڪولون جي چؤڌاري انهن ڏينهن ۾ اٺ جبل هئا. هڪ ڏينهن انهن جبلن ڏي اشارو ڪندي شهزادي پنهنجي خدمتگار کي چيو:
”هتي مون کي اٺ بلائون نظر پيون اچن.“
خدمتگار يڪدم عزت ڏيندي چيو:
”سائين! اٺ نه پر نَو بلائون چئو. هڪ توهان به ته آهيو.“
مٿئين آکاڻي صحيح آهي يا غلط پر هن علائقي جو نالو ڪولون (نَو بلائون) پئجي ويو. هينئر انهن اٺن جبلن مان جيڪي ڪولون جي چؤڌاري هئا، ڪيترا ترپٽ ڪري انهن جي مٽي سان سمنڊ جي ڪيتري حصي کي ڀري زمين سان سڌو ڪيو ويو آهي ۽ هانگ ڪانگ ۽ ڪولون جا ڪيترا خوبصورت حصا جي اڄُ نظر اچن ٿا سي ڪنهن زماني ۾ کاري پاڻيءَ جو سمنڊ هئا.