هانگ ڪانگ جون مسجدون
هانگ ڪانگ کان ڪولون وڃڻ لاءِ اسٽار فيري جيٽي تي اچڻو پيو ٿو جتان ٿوري ٿوري دير بعد اسٽار فيري ڪمپنيءَ جون فيريون هر ٿوري دير بعد مسافرن ۽ انهن جي ڪارن ۽ موٽر سائيڪلن وغيره کي سمنڊ جو ٽڪرو ٽپائي هانگ ڪانگ کان ڪولون ۽ ڪولون کان هانگ ڪانگ پڄائينديون رهن ٿيون.
ڪولون واري پاسي جتي اسٽار فيري لاهي ٿي اتي ئي ڪولون ريلوي اسٽيشن آهي جتان ريل ۾ چڙهي هانگ ڪانگ جي آخري دنگ ۽ چين جي بارڊر تائين ويندا هئاسين. انهن کان علاوه اتان ئي يعني فيري اسٽيشن جي ٻاهران سالسبري روڊ تان بسون ڪولون جي مختلف علائقن ڏي وڃن ٿيون. سالسبري روڊ تي فرلانگ ڏيڍ بعد کاٻي پاسي ڪراچي جي بندر روڊ جهڙو ويڪرو، ڊگهو ۽ اهم رستو ناٿن روڊ آهي. انهي روڊ جي شروعات وٽ، تن ڏينهن ۾ - يعني ستر واري ڏهي ۾، PIA جي آفيس هئي جتي اسان جو پاڪستانين سان ملڻ ٿيندو هو. ٿورو اڳيان هن ناٿن روڊ تي ئي هتي جي مشهور عمارت چنڪنگ مئنشن آهي جيڪا سترهن ماڙ آهي ۽ اي، بي، سي، ڊي ۽ اِي بلاڪن ۾ ورهايل آهي. هن ۾ هيٺين فلور تي ته دڪان آهن پر مٿي به ڪيترن فلئٽن ۾ هول سيل جون مارڪيٽون آهن. سڀ کان وڏي ڳالهه ته هنن فلئٽن ۾ پاڪستاني، هندستاني، بنگالي، سلوني، نيپالي، ايراني ۽ ٻيا ايشيائي رهيا ٿي ۽ مانيءَ کائڻ لاءِ ڪيتريون ئي ميسون هيون جيڪي ريسٽورنٽن طور ڪم آيون ٿي ۽ نه فقط چنڪنگ مئنسن جا رهاڪو پر اسان ڌاريا به انهن ميسن ۾ پئسا ڏئي ماني کائي سگهياسين ٿي. انهن ميسن جي خاص ڳالهه اها هئي ته هڪ ته ماني سستي هئي ۽ ٻي ڳالهه ته هر قسم جي ماني ملي ٿي. پنجابي، مدراسي، گجراتي ۽ سنڌي اسٽائيل وغيره جي.
چنڪنگ مئنسن ڪا اوچن فلئٽن واري بلڊنگ نه هئي پر بندر روڊ جهڙي روڊ تي هجڻ ڪري هتان هر شيءِ سڏ پنڌ تي هئي. ڪيترائي بيروزگار، نوان واپاري ۽ گهمڻ جا شوقين ايشيائي، سستي رهائش ڪري هن ۾ رهيا ٿي جتي صلاح مشوري لاءِ هنن کي ڪيترائي پنهنجا هم وطن ۽ هم زبان ملي ويا ٿي. هيءَ بلڊنگ 1961 ۾ ٺهي راس ٿي هئي جنهن ۾ پهرين گهڻائي چيني ماڻهن جي هئي. هاڻ گهڻي ڀاڱي ايشين رهن ٿا. هڪ اندازي مطابق سڄي چنڪنگ مئنشن ۾ 4000 ماڻهو رهن ٿا. هاڻ ته هيءَ عمارت اڃان به اهم ٿي وئي آهي جو هتان ئي ايئرپورٽ ڏي بسون وڃن ٿيون – خاص ڪري A21 بس ۽ هن اسٽاپ جو نمبر 14 آهي. هونءَ هي علائقو جنهن ۾ هيءَ چنڪنگ مئنشن آهي ڪراچيءَ جو سمجهو ته صدر وارو علائقو آهي ۽ ”سم شا سوئي“ جي نالي سان سڏجي ٿو. هتي جي ميٽرو ريل (MTR) جو اسٽاپ به هتي ئي آهي.
چنڪنگ مئنشن جي گپاگيهه ۽ گوڙ گهمسان کان ٿورو اڳيان، هن ناٿن روڊ تي ئي، ڪولون پارڪ آهي جنهن ۾ سُک ۽ سانت جون گهڙيون گذاري سگهجن ٿيون. اهائي ڳالهه هانگ ڪانگ جي حڪومت جي تعريف جوڳي آهي جو جتي هن ملڪ ۾ هيڏو عوام رهي ٿو اتي چپي چپي تي پارڪ ۽ باغيچا آهن، جي سالن کان قائم دائم آهن. مجال آهي جو انهن تي ڪو لئنڊ مافيا جو ڀوتار قبضو ڪري، مجال آهي جو ڪو دڪاندار انڪروچمينٽ ڪري. ڪيترين سوڙهين گهٽين ۾ به فل رفتار سان گاڏي هلائي سگهجي ٿي جو ڪنهن به گهر يا دڪان اڳيان ڪا دڪي به ٺهيل ناهي جو ڊرائيونگ ۾ مسئلو ٿئي. اسان وٽ ته گٽر باغيچي تي به ماڻهن قبضو ڪري ڇڏيو آهي ۽ ڳوٺن جي، خاص ڪري سنڌ جي ڳوٺن جي مارڪيٽ ۽ گهٽين جي ايڏي انڪروچمينٽ ٿي چڪي آهي جو ڪيترين گهٽين مان جنازي جي کٽ به نٿي لنگهائي سگهجي.
ڪولون جي ناٿن روڊ تي ڪولون پارڪ جي ڀرسان ئي مسجد ڪولون آهي. جيڪا سمجهو ته چنڪنگ مئنشن (ناٿن روڊ جي) پلاٽ نمبر 36 کان 44 تائين آهي ۽ هيءَ مسجد پلاٽ نمبر 105 تي آهي. باقي وچ وارن پلاٽن تي دڪان، هوٽلون، شاپنگ مال ۽ ريسٽورنٽون آهن. سمجهو ته ڪراچيءَ جي ايم اي جناح روڊ تي KMC بلڊنگ ۽ سٽي ڪورٽ وٽ چنڪنگ مئنشن آهي ته بولٽن مارڪيٽ وٽ ميمڻ مسجد سمجهو ته ”ڪولون جامع مسجد“ آهي. هانگ ڪانگ (ملڪ) جي چئن اهم مسجدن مان هيءَ هڪ آهي. هيءَ مسجد جنهن جو احوال آئون ستر جي ڏهائي وارن سفرنامن ۾ ڪري چڪو آهيان ان وقت اتي هئي جتي هينئر ”سم شا سوئي“ جي پوليس اسٽيشن آهي. اها مسجد انگريز سرڪار جي همٿ افزائي ۽ مدد سان 1896 ۾ ننڍي کنڊ جي مسلمان پنجابين ۽ پٺاڻن لاءِ ٺهرائي وئي هئي، جيڪي فوج ۾ سپاهي هئا ۽ هانگ ڪانگ ۾ posted هئا. برٽس آرميءَ جا اهي فوجي وِٽ فيلڊ (White field) نالي بيرڪن ۾ رهيا ٿي جيڪي ان هنڌ تي هيون جتي اڄ ڪولون پارڪ آهي. 1970 ۾ جڏهن هتي جي MTR ميٽرو ريل جو زمين دوز ڪم هلي رهيو هو ته هن مسجد ۾ ڏار پئجي ويا. ميٽرو ريل وارن ان لاءِ معاوضو ڀري ڏنو ۽ مسلمانن وڌيڪ چندا گڏ ڪري اڄ واري سائيٽ يعني 105 ناٿن روڊ تي 1984 ۾ ساڳي نالي سان هيءَ مسجد ٺاهي جنهن ۾ روزانو جماعت سان نماز ٿئي ٿي ۽ هڪ ئي وقت 3000 ماڻهو نماز پڙهي سگهن ٿا. هن مسجد جي ڊيزائن آءِ. ايم.قادري نالي هڪ آرڪيٽيڪٽ انجنيئر ٺاهي. هن مسجد جا چار 11 ميٽر ڊگها منارا ڪراچيءَ جي ميمڻ مسجد وانگر هن ڪمرشل علائقي ۾ مشرق جو ڏيک ڏين ٿا.
هن مسجد ۾ نماز لاءِ ٽي وڏا هال آهن. هڪ ڪميونٽي هال آهي جتي مسلمان غمي خوشيءَ جي ڏينهن تي گڏجاڻيون ڪري سگهن. مسلمان ڪميونٽيءَ جي سُک لاءِ هڪ ڪلينڪ ۽ هڪ لائبريري پڻ آهي. مسجد جي مٿين حصي تي عورتن جي نماز پڙهڻ لاءِ هڪ ننڍو هال آهي جنهن مٿان 5 ميٽر قطر جو 9 ميٽر اتاهون گنبذ ٺهيل آهي.
مٿي لکي چڪو آهيان ته هانگ ڪانگ ۾ يعني (هانگ ڪانگ ٻيٽ ۽ ڪولون واري پاسي) چار مسجدون تمام مشهور آهن. جن مان هڪ ”جامع ڪولون“ جيڪا ڪولون واري پاسي ناٿن روڊ تي آهي ان جو احوال هينئر هينئر لکيو اٿم. ٻي مسجد ”شيلي اسٽريٽ مسجد“ آهي جنهن جي تاريخي عمارت هانگ ڪانگ جي ”گريڊ ون بلڊنگ“ ۾ شامل آهي يعني ان کي اصلي حالت ۾ رکڻ ۽ بچاءَ لاءِ سرڪار به ڪوشش ڪري ٿي. هيءَ مسجد هانگ ڪانگ ٻيٽ تي شيلي اسٽريٽ تي پلاٽ نمبر 30 تي آهي ۽ اهو علائقو شِيُونگ وان سڏجي ٿو. هانگ ڪانگ ۾ سڀ کان پراڻي مسجد هانگ ڪانگ ٻيٽ تي هيءَ شيلي اسٽريٽ واري مسجد آهي جيڪا 1840 ۾ ٺهي ۽ ان کي وڌيڪ ڪشادو 1915 ۾ ڪيو ويو. هن ۾ هڪ ئي وقت 400 کن ماڻهن جي نماز پڙهڻ جي گنجائش آهي.
ٽي مسجد هانگ ڪانگ ٻيٽ جي مشهور علائقي وان چائي (Wan Chai) ۾ اوئي ڪوان (Oi Kawan) روڊ تي آهي اها مسجد عمار ۽ عثمان رمض صادق جي نالي سان سڏجي ٿي. هيءَ مسجد 1981 ۾ ٺهي ۽ منجهس هڪ ئي وقت 700 ماڻهو نماز پڙهي سگهن ٿا. اوئي ڪوان روڊ هڪ سرڪيولر قسم جو روڊ آهي. جيتوڻيڪ هي روڊ ڪو اهڙو ويڪرو ۽ ڊگهو ناهي پر هن تي عوام جي سهوليت جون ڪجهه شيون آهن، جهڙوڪ:
• ڪُئين ايلزبيٿ اسٽئڊيم
• تانگ چي نگانگ اسپيشلسٽ اسپتال
• تانگ شِيو ڪِن اسپتال
• وان چائي اسڪول ... وغيره
مسجد عمار ائنڊ عثمان رمضُ صادق اسلامڪ سينٽر 8 ماڙين تي آهي جن مان ٻن تي مسجد آهي باقي فلورن تي ڪميونٽي هال، لائبريري، ميڊيڪل ڪلينڪ، ڪلاس روم ۽ آفيسون آهن. هانگ ڪانگ جي ”اسلامڪ يونين“ هن مسجد کي هلائي ٿي.
هانگ ڪانگ ٻيٽ تي مسلمانن جا ٻه قبرستان آهن هڪ هئپي وئلي علائقي ۾ ٻيو ڪيپ ڪولنسن (Cape Collinson) وٽ. هن ٻئي قبرستان سان گڏ مسجد به آهي. هانگ ڪانگ ۾ مسجدن ۽ مسلمانن جي قبرستانن جي ديک ڀال جو ڪم ”اسلام ڪميونٽي فنڊ“ وارا هلائين ٿا جنهن ٽرسٽ جون ميمبر ائسوسيئيشن هن ريت آهن:
• اسلامڪ يونين آف هانگ ڪانگ
• پاڪستان ائسوسيئيشن
• انڊين مسلم ائسوسيئيشن،
• دائودي بوهرا ائسوسيئيشن
هانگ ڪانگ ۾ اڄ ڪلهه سرڪاري انگن اکرن موجب هڪ لک جي لڳ ڀڳ مسلمان رهن ٿا جن ۾ اڪثريت هتي جي مڪان چيني ماڻهن جي آهي جيڪي ”هُئي“ (Hui) سڏجن ٿا. ٻيا پاڪستان، هندستان، ملائيشيا ۽ انڊونيشيا جا آهن جيڪي ٻي جنگ عظيم کان به اڳ جا رهاڪو آهن. ڏهه هزار کن مڪس چيني آهن يعني انهن ڏکڻ ايشيا جي مسلمانن جو اولاد جن هتي اچي چيني عورتن سان شادي ڪئي ۽ انهن جو اولاد اسلام سان وابسته آهي.
هتي اهو به لکندو هلان ته مٿي ٻڌايل چئن وڏين مسجدن کان علاوه ڪجهه ننڍيون مسجدون ۽ مدرسا پڻ آهن جن جي نظرداري هانگ ڪانگ ۾ موجود ڪجهه پرائيوٽ ادارا ۽ آرگنائيزيشنون ڪن ٿيون جهڙوڪ:
• دعوهِ اسلامي، هانگ ڪانگ
• ختمِ تحريڪ موومينٽ
• پاڪستان اسلامڪ ويلفيئر يونين آف هانگ ڪانگ
• اداره منهاج القرآن، هانگ ڪانگ ... وغيره
۽ انهن مدرسن ۽ اسلامي مرڪزن جا نالا آهن:
• مدرسته المدينه
• Yuen Long مدرسه
• مدرسه ڪنز الايمان
• مدرسه فيضانِ مدينه
• Kwai Chung مدرسه